|
Eng qadimgi davrlarning madaniy yozma yodgorligi
|
| bet | 5/6 | | Sana | 12.06.2024 | | Hajmi | 58,67 Kb. | | #262994 |
Bog'liq 1-Mavzu Pedagogika tariхi fan sifatida. Ibtidoiy jamoada tarbiy-www.hozir.org
Eng qadimgi davrlarning madaniy yozma yodgorligi.
Avesto eng qadimgi yozma ma'rifiy yodgorlik sifatida Eramizdan avvalgi minginchi yillarning oplab afsona va rivoyatlar yaratilgan bozaki va yozma ravishda orin olmaganda edi, biz ular haqida hyech qanday ma'lumotga ega bolardik. Avesto asari kim tomonidan yaratilgani borasida turli qarashlar mavjud bora, ushbu asar 1278 yilda Rayd Zardusht ibn Bahrom ibn Pajdu degan kishi tomonidan yozilgan. Mazkur fikr Zardushtnoma dostonida bayon etilgan ayrim fikrlar asosida yuzaga kelgan. Xususan, dostonda Avesto va Zendni Zardusht dunyoga keltirgani, uning tugrdim. U asrab kelingandir barcha oqillar va Ustozlar ustozi mobedlar mobedida. Unda olam hodisalari, ajdodlar Va shohlar ishlari haqda bitilgan. Unda olamga saodatli Zardusht keltirgan Avesta va Zendaning hikoyatlari bitilgan. Shuningdek, Zardushtning onadan tugngra u bilan yuz bergan voqyealar Bandalarchun bu kitob eskidur endi Va hyech kim uni oq edi. Lekin tadqiqotchilar dostonni yozishda muallifning ikki muhim manba- Avestoning yon ikkinchi) va Spent (olib, xalq fantaziyasining mevasidir, deydi. Afsonada hikoya qilinishicha, u jaholat ramzi sanalgan ilon bilan kurashib halok bog kohinlar, harbiylar hamda dehqonlar avlodiga asos solganlar. Mavjud manbalar, shuningdek, sora zardushtiylik Sharq xalqlari sign egasi degan ma'noni anglatadi) boilgan boldirilgan. Zardusht ooyasini koambar darajasiga kozini Axura-Mazda, ya'ni, Oliy Tangri elchisi deya e'lon qiladi. Zardusht dunyoni yaxshilik va yomonlik dunyosi tarzida ikkiga bortasida bir-biriga qarama-qarshi glib, ular oplab ong zardushtiylik dinining glib, u uzoq davrlar mahsuli sanaladi, davrlar oliq kitob holida shakllanishi eramizdan avvalgi birinch asirga tori kelishi barcha manbalarda alohida qayd etiladi. Gzbek olimlari mazkur asar mazmunini har tomonlama tahlil etishga harakat qilishgan. Zero, Avesto asarida inson shaxsining kamolotga erishishiga oid ma'rifiy fikrlar ma'lum bir tizimda ifoda etilgandir. Mazkur asar glamiz. Avesto diniy xarakterga ega bozida falsafiy, siyosiy, filologik, ta'limiy va tarbiyaviy masalalarni ham qamrab olgan asardir. Abu Rayhon Beruniy oQadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar asarida zardushtiylik dini qadimgi Xuroson, Fors, Iroq va Balxdan tortib Suriya yerlarigacha tarqalganligini aytadi. Ozarbayjon olimi M. Rafiliy esa kitobida (1-jild, Baku, 1943, 2-3-betlar) ra, Avesto nomli qadimgi diniy torta Osiyo hududida vujudga kelgan, deyish uchun barcha asoslar yetarli. Zero, asarda keltirilgan ayrim rivoyatlar bu haqida dalolat beradi. Rivoyatlarda aytilishicha, zardushtiylik dinining birinchi Muqaddas olovi Xorazmda yoqilgan. Avesto asarida tasvirlangan Ayriana Vayjo 162 mamlakati Xorazm bolishi mumkin. Bu mamlakatda Axura-Mazda Zardushtga kola muvofiq keladi. S.P. Tolstov ham Avestoning eng qadimgi zamonga oid qismi Markaziy Osiyo (Xorazm)da eramizdan avvalgi birinchi ming yillikning birinchi yarmida yozilgan deb qayd etadi. Avestoda xudolar va qahramonlar togp qimmatli ma'lumotlar jamlangan. Asarda tasvirlangan xudo va qahramonlar Oshni booniston oradilar.Avestoda keltirilgan madhiyalarda shunday bir oBir talay qolboshchilar bosh botloqlari va suvlari kolgan, baland togllar, kemalar yurib turadigan keng daryolar Iskat va Pourta, Mour (Marv), Xarova (Hirot), Gou Sod va Xvoyrezm (Xorazm) tomoniga pishqirib oqadilar (Yasht X, 14)idan boullanganlar. Zardusht koinish hamda kortasida nizolar kelib chiqayotganligini koz ta'limotini targoyalar yoqmaydi. Zardusht xudodan kelgan vahiy orqali koib qila boshlaydi, kuchli hokimiyat oib qilishini istamagan qabila boshliqlari uni ta'qib etadilar. Ana shu ta'qib tufayli u Ray (Eron)ga qochadi va osha yerda toladi. Avestoni shoh Vishtasp (Gushtasp)ga taqdim etadi. Shoh Vishtasp uning homiysiga aylanadi. Vishtaspning farmoniga binoan otashxona - ibodatxonalar qurdiriladi, zardushtiylik dinining ggrganligini qayd etadi.9 Vishtaspning farmoniga kon ikki ming oshlangan mol terisiga oltin harflar bilan bitilgan. Bu nusxa Iskandar Makedonskiy istilosiga qadar Istahr shahrida saqlangan. Iskandar Istahrni bosib olgach, Avesto kitobida bayon etilgan tibbiyot, nujum, ilmi hikmat sohalariga oid gplamidan iborat bo va Visperedlar o (sharh ma'nosida) deb ataladi. Shuning uchun ham asarning sharhli nusxasi Avesto va Zand yoki Zand Avesto deb nomlangan. Ikkinchi variantiga binoan Avesto asari quyidagi qismlardan tashkil topgan: 1. Vendidat. Mazkur qism 22 bobdan iborat bortasida kechgan savol-javobi shaklida yozilgan. U yomon ruhlarni, devlarni yengish voqealari, gunohlardan pok boz ichiga oladi. Xarakterli jiqati solgan devlarga nisbatan nafrat bilan qarash darkor. Axura Mazda yurtda yaxshilik, xayrli ishlarni yuzaga keltirsa, Anhra Manu (Axriman) olib, ibodat qoz ichiga oladi. 3. Yasna. Yasnalar 72 bobdan iborat. Diniy ibodatlarni oida, shuningdek, qurbonlik chiqarish marosimida aytiladigan qoishlangan madhiyalar va boshqalar yasnalarni tashkil etgan. Ushbu qismning 17 bobi Gotlar deb yuritiladi. Gotlar Avestoning eng qadimgi qismlari sanaladi. 4. Yashtlar. Yashtlar zardushtiylik dinining xudolari va ma'budalari sharafiga aytilgan 22 qoz ichiga oladi. 5. Kichik Avesto (Xurda Avesto, Xvartak-apastak). quyosh, Oy, Ardvisura, Mitra, olov va boshqa xudo hamda ma'budalar sharafiga bagoyalari xususida sogtish lozim. Inson va uning jamiyatda tutgan oz ifodasini topgan. Avesto tarbiyaviy manba sifatida katta ahamiyatga ega. Yuqorida aytib oor glgan adolat va yaxshilikning ijodkori sanaladi. Anxra Mani (Yovuz ruh) barcha yomonliklarni yuzaga keltiradi. Avestoning mazmuni borasida uning bizgacha yetib kelgan parchalarda ilgari surilgan qarashlar mohiyatiga asoslanib quyidagi xulosaga kelish mumkin: Vendidatning dastlabki uch bobida xalq hayotida yerning qay darajada ahamiyatga ega ekanligi kuylanadi. Chunonchi, birinchi bobda yovuzlik va adovat hukmron bolkalar tasniflanar ekan, Axura Mazda Tinchlik va Adolat oini sochuvchi sifatida talqin etiladi. Asarda ana shunday otiladi. Avestoda tasvirlangan adolat ooglka. 2. Gava-Sodiyona. 3. Mouru (Margav)-Marshana (Marv, hozirgi Mari shahri joylashgan hudud). 4. Baxdi-Baqtriya (Balx). 5. Nisaya - Nisa, Parfiya poytaxti. 6. Xaroy-Isfaxondagi bir joy. 7. Xnenta-Gurkaniya. 8.Xaraxvaiti-Garut (Araxoziya bilan bogyi viloyati. 13. Xapta Xindav - Inda, Panjob havzalarida joylashgan hududi. 14. Rangxa irmoqlari-mifologik oziga xos xususiyatga ega bo empirik bilimlar sohasi sifatida
Xalq pedagogikasi xalq ommasi orasida hukmronlik qiluvchi tarbiyaning maqsadi va vazifalariga bolumotlar, malakalar va koquvchi-yoshlarni tarbiyalash maqsad va vazifalarini hal etish uchun zarurligi(qulay shart-sharoiat yaratishi) tushuniladi.
Xalq pedagogikasining didaktik imkoniyatlari deganda xalq ommasining yoshlarga bilimlar va amaliy kostirish va axloqiy nafosat gllab kelgan empirik pedagogik tajribasini zamonaviy milliy maktab ollash uchun qulayligi tushuniladi. Masalan, milliy amaliy sanrgatishning xalq orasida tarkib topgan uslubiyotini xalq pedagogikasining didaktik imkoniyatlari doirasiga kiritish mumkin. Xususan, ganch va yogymakorligi, zardoplab amaliy canz usullari, uslub va vositalari mavjud. Ulardan milliy maktabdagi mehnat tagarak mashgquvchilarga bilimlar va amaliy kozaki ijodiga nimalar kiradi?
Oziga xos xilma-xil metod va vositalari mavjud ekanligi kotilganidek, xalq ijodi ham shu orqali xalq pedagogikasida qorsatish, odatlantirish (ondirish, undash, mal tilash), taqiq qilish, tapka) qilish, mashara - mazax qilish, majbur qilish, tanbeh berish, koyish, qargrqitish, uzr sonatlash, solsa-da, yoshlarning insoniy fazilatlarini tarbiyalashda asosan: orsatish, maish, jismoniy jazo berish kabi metodlardan foydalanilgani kolimotlar.
|
| |
