Fargʻona davlat universiteti
San’atshunoslik
fakulteti
Musiqa ta’limi yoʻnalishi
2-bosqich 22.31 a- guruh talabasi Tolibjonova
Muhayyoning “Ta’limda axborot texnologiyalari”
fanidan tayyorlagan mustaqil ishi
II.1.Operatsion tizim haqida umumiy tushuncha.
Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U
foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira,
disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni
bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi
foydalanuvchiga va amaliy
dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli
(interfeys)ni ta’minlaydi.
Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan
ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi
darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur
bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat
bo‘ladi.
Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning
dvigatelini qanday
qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish, ma’lum
o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi axborotni
o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan ikkinchisiga
faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan
amalni bajarish uchun
ham (fayl – bu diskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot tashuvchidagi axborotlar
to‘plami) diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga tushirish, ularning ijrosini
tekshirish, disklardagi fayllarni joylashtirish, jadvallaridan axborotni izlash hamda
ularga ishlov berish va hokazolar bo‘yicha minglab amallarni bajarish lozim
bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli murakkablashadi:
• disketalarning o‘nga yaqin formatlari mavjud va
operatsion tizimi ularning
hammasi bilan ishlay olishi kerak. Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar
bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak;
• disketalarda fayl ma’lum bir maydonni egallaydi, foydalanuvchi aynan qaysi
uchastkalar ekanligi haqida hech narsani bilmasligi kerak. Fayllarni
joylashtirish jadvallarga xizmat ko‘rsatish, ulardan axborot izlash, disklarda fayllar
uchun joy ajratish bo‘yicha barcha ishlar operatsion tizimi tomonidan bajariladi va
foydalanuvchi bular haqida hech narsa bilmasligi mumkin.
Nusxa ko‘chirish dasturi ishlayotgan paytda
turli xildagi vaziyatlar, masalan,
axborotni o‘qish yoki yozish vaqtida uzulishlar, buzilishlar, nusxa ko‘chirilayotgan
fayl uchun disketada joy bo‘lmay qolishi va hokazolar kabi holatlar ro‘y berishi
mumkin. Mana shunday barcha vaziyatlar uchun tegishli xabarlar va
to‘g‘rilovchi harakatlarni hisobga olib qo‘yish kerak.
Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan
tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan interfeysni taqdim
etadi. Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish
yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion
tizim tezkor xotiraga hamma
dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni
ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha
turli harakatlarni
bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi.
Odatda, IBM PC shaxsiy kompyuterni Microsoft firmasining MS DOS
operatsion tizimi yoki uning IBM firmasi tarqatadigan PC DOS varianti
rahbarligida yo bo‘lmasa, Digital Research firmasi (hozirgi Novel firmasining
bo‘linmasi)ning MS DOS operatsion tizimi bilan qo‘shilib, o‘rin
almashib ishlay
oladigan DR DOS tizimi yoki IBM firmasining PC DOS operatsion tizimi
boshqaruvida ishlaydilar. Bundan buyon bu uchta operatsion tizimi ta'riflanadi va
bunda ularning hammasi bitta umumiy DOS so‘zi bilan ataladi.
