ТABIATDAGI O`ZARO TA’SIRNING TURLARI

ТABIATDAGI O`ZARO TA’SIRNING TURLARI. Hozirgi zamon fizikasida o`zaro ta’sirning to`rt turi ma’lum. • 1.Gravitatsion o`zaro ta’sir. Bu o`zaro ta’sir butun dunyo o`zaro tortishishi natijasida vujudga keladi. • 2.Elekromagnit o`zaro ta’sir.Bu o`zaro ta’sir elektr va magnit maydonlari tufayli amalga oshiriladi. • 3.Kuchli yadroviy o`zaro ta’sir.Bu o`zaro ta’sir yadrodagi nuklonlarni ya’ni proton va neytronlarni bir-biriga bog`langan holda ushlab turadi. • 4.Kuchsiz yoki yemirilish o`zaro ta’sir. Bu asosan elementar zarralarni yemirilishida namoyon bo`ladi.

Og`irlik kuchi. • Ma’lumki mavjud bo`lgan to`rtta o`zaro ta’sirning biri gravitatsion o`zaro ta’siridir. Gravitatsion o`zaro ta’sir tabiatdagi barcha jismlar orasida sodir bo`ladi va u jismlarning tuzilishi ximiyaviy tarkibiga bog`liq. Jismlarning o`zaro tortishishini ifodalovchi qonun Nyuton tomonida aniqlangan bo`lib quyidagicha: Har qanday jism atrofida gravitatsion maydon vujudga keladi. Gravitatsion maydon modda zarralari orasidagi o`zaro ta’sirnii ifodalovchi materiyaning bir turidir. Yer sirtiga yaqin turgan balandliklardan barcha jismlar Yerga tortilish kuchi ta’siri ostida Yer sirtiga nisbatan bir hil tezlanish bilan tushadi. Bu Yer bilan bog`langan sanoq tizimida m massali har qanday jismga og`irlik kuchi deb ataluvchi p=mg kuchi ta’sir qilishini anglatadi,bunda g-erkin tushish tezlanishi. Jism og`irligi deganda jismni tutib turuvchi taglikka yoki osmaga shu jism tomonidan ko`rsatiladigan ta’sir kuchi tushuniladi.

Elastiklik kuchi. Har qanday qattiq jismga tashqi kuchlar ta’sir etsa uni tashkil etgan zarralarining bir-birlariga nisbatani siljishi natijasida jismning shakli o`zgaradi (siqiladi,cho`ziladi,egiladi, buriladi va x.k.z.). Bunga defomatsiya hodisasi deyiladi. Agar deformatsiyani yuzaga keltiruvchi kuch har bir konkret jism uchun aniq bo`lgan chegaradan ortiq bo`lmasa, kuchning ta’siri to`xtagandan keyin jism dastlabki o`lchamlarini va shaklini qayta egallaydi va bunday deformatsiya elastik deformatsiya deyiladi. Ingliz olimi Robert Guk 1660 yilda aniqlangan qonunga ko`ra nisbiy uzayish kuchlanishga proporsional bunda k- elastiklik koeffitsiyenti bo`lib sterjen materialiga bog`liq. 1/K=E kattalik Yung moduli yoki elastiklik moduli deyiladi