Fason tanlash

Международныйнаучныйжурнал
№5 (100), часть2 
«Научный импульс»
Декабрь, 2022
1907 
KIYIM HAQIDA UMUMIY MAʼLUMOT. TIKILADIGAN KIYIM UCHUN GAZLAMA VA 
FASON TANLASH 
Abdullayeva Ambarjon Artikbayevna
Xorazm viloyati Gurlan Tumani
29-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi 
 Texnologiya fan oʻqtuvchisi 
Masharipova Yulduz Rustamovna 
 Xorazm viloyati Gurlan tumani
31-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi 
 Texnologiya fan oʻqtuvchisi 
 
Annotatsiya. Kiyim-kechaklar har bir xalq tarixi bilan uzviy bogʻliq boʻlib, moddiy-
madaniy yodgorliklar ichida xalqlarning milliy oʻziga xosligini aks ettirib, etnik belgilari bilan 
ajralib turadi. Mazkur maqolada kiyim haqida maʼlumotlar va ularga gazlama yoki fason 
tanlash haqida maʼlumot berilgan. 
Kalit soʻzlar: Tukli gazlamalar, fason, ijtimoiy munosabatlar, andoza, milliy koʻylak, 
kompozitsiya san'ati, bezaklar. 
Kiyimlarda el-elat tarixiga borib taqaladigan an’analar, urf-odatlar, ijtimoiy 
munosabatlar, ma’rifiy, din va estetik shakllarning ayrim unsurlari ifodalanadi. Jamiyat 
turmushi, iqtisodiyoti va siyosatida boʻlayotgan oʻzgarishlar bilan barobar kiyim shakllari 
ham oʻzgarib boradi, unda xalqning moddiy ahvoli, kishilarning didi, gozallik toʻgʻrisidagi 
ideallari, xoʻjalik yuritishning oziga xos jihatlari hamda oilaviy turmushning ba’zi tomonlari 
ham koʻzga yaqqol tashlanadi. 
Kiyim, kiyim-kechak deb badanni yopib turuvchi har qanday mato parchasiga aytiladi. 
Kiyimlar tikiladi, toʻqiladi, yoki boshqa usullar bilan tayyorlanadi. Kiyim kiyishdan maqsad 
avvalo tanani atrof-muhit taʼsiri: issiq-sovuq, shamol, chang-toʻzon, quyosh nurlari, yogʻin 
va hokazodan asrashdir. Bundan tashqari kiyim ijtimoiy sabablarga koʻra ham kiyiladi  
Kiyim — inson tanasini tashqi muhit (iqlim, ob-havo oʻzgarishlari, quyosh nuri va b.) 
taʼsiri va turli mexaniq taʼsirlardan asraydigan vositalar toʻplami; estetik vazifani bajaradi 
hamda jins, yosh, milliylik va b. xususiyatlarni oʻzida aks ettiradi. Keng maʼnoda "Kiyim" 
tushunchasi bosh K.lar, oyoq K.lar (poyabzal), qoʻlqop va b.ni ham oʻz ichiga oladi. 
Kiyim turiga koʻra — ichki kiyim, ustki kiyim, bosh kiyimlar, oyoq kiyimlar (poyabzal); 
vazifasiga koʻra— kundalik, uyda, dam olish paytida, bayram va toʻymarosimlarida 
kiyiladigan (kishilik) kiyimlar, ish kiyim (jomakor), sport kiyim, rasmiy kiyim (forma)lar, 
maxsus kiyimlarga boʻlinadi; ayollar, erkaklar va bolalar kiyimlariga ajratiladi. 
Tukli gazlamalardan kiyim tikishda ham ayrim qonuniyatlarga e’tiborni qaratish 
lozim. Tukli matolardan kiyim tikish oddiy matolardan kiyim tikishdan tubdan farq qiladi. 
Tukli matolar bilan ishlashda e’tiborliroq boʻlish lozim. Ayrim tukli matolar dazmollash 

Международныйнаучныйжурнал
№5 (100), часть2 
«Научный импульс»
Декабрь, 2022
1908 
jaroyonida tuki bosilib oʻsha joy yaltirab qoladi va kiyim sifati buziladi. Bunday matolardan 
kiyim tikishda, ayniqsa, dazmollash jarayonida mayda-mayda temir tishli tasmalardan 
foydalanish lozim. Kiyim pastki tomoniga tishli tasma qoʻyiladi va dazmollanadiigan qirqim 
ehtiyotlik bilan amalga oshiriladi. Tukli matoni tuklari tishli tasma orasiga kirib, 
qayrilmaydi, dazmollash jarayoni tugaganda gazlamani tuklari avvalgi holatini saqlaydi. 
Shunday hollarda ham matoni tuki yaltirab qolsa, qirqim choʻzib tikiladi va qattiq qoqib 
qirqim dazmollanmasligi kerak boʻladi. 
Tukli gazlamalardan kiyim tikishda tikiladigan qirqim chamalab ilgaklar yordamida 
har joydan ildirib qoʻyiladi, undan soʻng mashina chok yuritiladi. Tukli gazlamani ilgak 
ildirmasdan tikilsa gazlama tuklari surilib qirqim tomonlari uzun-kalta boʻlib qolishi 
mumkin. Oldinlari bunday gazlamalarni avval qolda koʻklab keyin tikib chiqilardi. Hozir esa 
tayyor bir tomoni tomtoqlangan ilgaklarni bozorlarda koʻplab uchratish mumkin. 
Tukli gazlamalar koʻpincha sitiluvchan boʻladi bunday gazlamalardan kiyim tikishda 
qirqimlari yormalanishi lozim. Tukli gazlamalarni bichish jarayoni ham ancha murakkab 
jarayon hisoblanadi. Tukli gazlamalardan kiyim bichishda, tuksiz gazlamaga nisbatan 
ancha koproq gazlama sarflanadi. Chunki andozlar gazlamaga faqat bir tomonlama 
joylashtiriladi. 
Ayollar milliy koʻylaklari uchun bezak elementlarini tanlash. Bezak elementlari juda 
xilma-xil bolib ularni tanlashda quyidagilarga e’tibor qaratish lozim: 
• gazlama xususiyatlariga; 
• gazlama rangi va gullariga; 
• gazlama narxiga va gazlama bezaklariga; 
• kiyim turiga; 
• kiyim kiyilish joyi va kiyim egasini yoshi, tashqi korinishiga; 
• kiyim fasoniga. 
Agar milliy koʻylak kundalik ishlarga moʻljallangan boʻlsa kiyim bezagi unchalik 
sezilmaydigan, koʻzga tashlanmaydigan bolishi shart. Masalan, tesmalar, torlar, jiyaklar va 
hakozo. 

Международныйнаучныйжурнал
№5 (100), часть2 
«Научный импульс»
Декабрь, 2022
1909 
Agar kiyim kechalik kiyim boʻlsa va gazlama qimmat narxli boʻlsa unda gazlamaga xos 
bezaklar tanlanadi. Gazlama rangi, gazlama gullarini rangi va shakli, gazlama bezaklari 
(toshlari, koʻzchalari, tesmalari) turiga qarab bezak gazlama tanlash lozim. Ayrim hollarda 
gazlamani oʻzi bezaklarga boy boʻlsa gazlama bezaklarini qirqim joylardagi bezaklari 
ehtiyotlik bilan soʻkilib uni kerakli joylarga ornatish mumkin. Ayrim boy bezakli gazlamlarga 
ortiqcha bezak berilsa kiyim bachkanalashib ketadi. Bunday hollarda bu kiyim kechaklarda 
kiyim bezak elementlari qoʻllanilmaydi. 
Milliy kiyimlarga toshli bezaklar tanlashda toshni rangi ham gazlama rangi yoki 
gazlama gullari koʻp takrorlanadigan rangiga mos ravishda tanlanadi. Aks holda kiyimga 
bezak koʻrk berish oʻrniga uni sifatini buzadi. 
Demak, kiyimni qanchalik sifatli tikkan bilan uni bezaklarini, kiyim elementlarini toʻg’ri 
tanlanmasa, tanlangan elementlardan toʻg’ri foydalanilmasa kiyim sifatli chiqmaydi. 
Shuning uchun, biz yuqorida bergan tavsiyalarga amal qilinsa kiyim sifatiga kafolat berish 
mumkin bo`ladi. 
Muxtasar qilib aytganda, kiyimning obrazli ifodaviyligiga kompozitsiya san'ati 
vositasida, ya'ni kiyimni tadshshl etuvchi hajmlar, ranglar, chiziqlar, detallar va bezak 
elementlarini yangi va uzviy bir butun qilib birlashtirish vositasida erishiladn.