|
Fizika fanidan
|
| bet | 8/8 | | Sana | 19.11.2023 | | Hajmi | 176,12 Kb. | | #101350 |
Bog'liq fizikadan mustaqil ish 3Tovush tezligi - tovush toʻlqinining belgilangan biror fazasining tarqalish tezligi. Tovush tezligi muayyan tashqi sharoitda mazkur modda uchun oʻzgarmas boʻlib, toʻlqinning chastotasi va amplitudasiga bogʻliq emas. Gazlarda temperatura va bosim ortishi bilan Tovush tezligi ortadi, suyukliklarda (suvdan tashqari) esa temperatura ortishi bilan, yaʼni suyultirilganda Tovush tezligi kamayadi. Suvda temperatura oshishi (74° gacha) bilan Tovush tezligi ham ortadi. temperatura bundan yuqoriga koʻtarilgan sari Tovush tezligi kamaya boradi.
Gaz va suyuqlik aralashmalarida Tovush tezligi undagi komponentlarning konsentratsiyasiga bogʻliq. Izotrop qattiq jismlarda Tovush tezligi moddaning zichligi va elastiklik moduli bilan aniqlanadi. Tovush tezligi qattiq jismlarda suyukliklardagidan, suyuqliklarda esa gazlardagidan katga. Mas., Tovush tezligi 20° da havoda 331 m/s ga, suvda 1450 m/s ga, poʻlatda 5000 m/s ga teng.
Tovushning balandligi. Bu kattalik tovush chastotasi bilan belgilanadi. Ma’lum
ki, inson gapirganda yoki ashula aytganda bir xil chastotali tebranishlar chiqar masdan,
ko‘p xil chastotali tebranishlar hosil qiladi. Erkak kishi gapirganda uning tovushida
100 dan 7000 Hz gacha, ayol tovushida 200 dan 9000 Hz gacha bo‘lgan tebranishlar
uchraydi. Nog‘oradan chiqadigan tovushlar 90 dan 14 000 Hz gacha bo‘ladi.
TOVUSH TARIKIBI:
Tovush mexanik energiyaning materiya bo‘ylab to‘lqinlar yordamida
tarqalishidir. Tovush chastota, to‘lqin uzunligi, davr, amplituda va tezlik bilan
xarakterlanadi.
Kundalik turmushda tovush atamasini havoda tarqaluvchi va odam eshita
oladigan to‘lqinlarga nisbatan qo‘llashadi. Biroq fizikada tovush deb har qanday
materiyada tarqaluvchi mexanik to‘lqinlarga aytiladi. Tovush va u bilan bog‘liq
hodisalarni o‘rganuvchi fan bo‘limi akustika deyiladi.
Tovush (fizikada) - keng maʼnoda - gazsimon, suyuq yoki qattiq muhitda
toʻlqin shaklida tarqaladigan elastik muhit zarralarining tebranma harakati. Tor
maʼnoda — odam va hayvonlarning maxsus sezgi organlari orqali qabul qilish,
eshitish hodisasi.
Tovushninng har xil muhitda tarqalish tezligi har xil bo’lib, u muhitning elastik
hususiyatiga va muhit zichligiga bog’liq bo’lib, quyidagicha ifodalanadi:
√
bunda, E – Yung moduli,
– zichlik.
Tovush toni (vaqt mobaynida doimiy yoki biror qonuniyat asosida o’zgaruvchi
bo’lgan tebranish) chastota, amplituda (siljish) va tebranish shakli - garmonik spektr
bilan harakatlanadi.
Organizmda mustaqil ravishda paydo bo’ladigan tovushlarni eshitish
auskultatsiya deyiladi, tovushlarni eshitish uchun stetoskop, forendeskop ishlatiladi.
Auskultatsiyaga asoslangan usulni fonokardiografiya deyiladi, ya’ni yurakdagi
tovushlarni yozish usuli .Tananing ayrim qismlarini tukkullatish va uni analiz
qilinishiga perkussiya deyiladi. Organizmda mustaqil ravishda paydo bo’ladigan
tovushlarni eshitish auskultatsiya deyiladi, tovushlarni eshitish uchun stetoskop,
forendeskop ishlatiladi. Auskultatsiyaga asoslangan usulni fonokardiografiya deyiladi,
ya’ni yurakdagi tovushlarni yozish usuli .Tananing ayrim qismlarini tukkullatish va
uni analiz qilinishiga perkussiya deyiladi.
Tovush geniratsiyasini organizimda tovush apparati hosil qiladi. U tanglay, til,
lab, ovoz boylamidan iborat. Tovush hosil qilishda o’pka, bronxlar, traxeyalar, og’iz
bo’shlig’i, burun, tomoq bo’shlig’i ham qatnashadi. Burun va og’iz bo’shlig’i
rezonator hisoblanib, tovush formasini til, lab, tishlar yordamida kuchaytirish yoki
- 7 -
kuchsizlantirish mumkin. Ovoz boylamlarining eng zo’r tebranishlari unli tovushlar
chiqarilishida ro’y beradi. Unsiz tovushlar hosil bo’lganda yumshoq tanglayning til
uchining va lablarining har xil qisimlari mustaqil tebranadi. Odamning eshitish
apparati tovushni o’tkazuvchi va qabul qiluvchi qismlardan iborat. Quloq 3 qisimdan –
tashqi, o’rta va ichki qisimdan iborat. Eshitish retseptorlari ichki quloqda joylashgan.
Tashqi quloq – quloq chag’anog’i va tebranishni kuchaytiruvchi (rezonator) vazifasini
bajaruvchi tovush yo’lidan iboratdir (quloqning sxemasi bo’lishi kerak).
http://hozir.org
http://fayllar.org
https://azkurs.org
|
| |
