FUNKSIONAL MODELLASHTIRISH
Modellashtirish — ilmiy faoliyatnining keng tarqalgan shakllaridan biridir. Barcha
fanlarda modellashtirilayotgan hodisalar haqida maʼlumot olishda, farazlar va
nazariyalarni ishlab chiqishda modeldan foydalaniladi. Shu jumladan tarixchilar
ham bu uslubdan tadqiqotlar jarayonidan keng foydalanadilar. Tarixiy hodisalarni
modellashtirish mantiqiy shakllantirish yordamida amalga oshiriladi, yaʼni fikran
mazmun-vazifaviy reja shakllantiriladi. Modellashtirish soddalashtirish,
ideallashtirish va abstraktlashtirish bilan bogʻliq holda amalga oshiriladi. U
manbalardagi maʼlumotlarning reprezentativligini tekshirishda, dalillarning
ishochliligini, farazlar va nazariyalarning haqiqiyligini tekshirish imkonini beradi.
Masalan, jamoaning holatini oʻrganish uchun uni modellashtiradigan boʻlsak,
bunda sotsiologiya, huquq, psixologiya hamda jamoaning oʻziga xosligi omillarini
ham eʼtiborga olish talab etiladi. Bu esa oʻz navbatida fanlararo yondashuv
uslubining qoʻllanilayotganligini ham anglatadi. Bu jarayonda bir holatni hisobga
olish kerakki, boshqa bir fanning modelini toʻgʻridan-toʻgʻri jalb etish maqsadga
muvofiq emas, uni fanining tuzilishi mohiyati nuqtai-nazaridan shakllantirish
Funksional modellashtirish
■ Tizimni loyihalash - belgilangan talablar to'plamini qondiradigan komponentlar
to'plamini va komponentlararo interfeysni aniqlash. Asosan, yaxshi loyihalarni
yaratishning ko'plab usullari mavjud, biroq loyihalash usuli tizimning asosiy
elementlarini yuqori darajada tasvirlashdan boshlab qandaydir parchalanishni o'z
ichiga oladi va tizim funksiyasi va funktsiyalari bir-biriga qanday mos kelishini ko'rib chiqadi.
Vasserman loyihalash besh usulda yaratish mumkinligini taklif qilgan:
■ 1. Modulli dekompozitsiya: Bu konstruktsiya komponentlarga funksiyalarni
belgilashga asoslangan. Bu yerda loyihalash amalga oshirilishi lozim boʻlgan
funksiyaning yuqori darajadagi tavsifi bilan boshlanadi va har bir komponent
qanday tashkil etilishi va boshqa komponentlar bilan bogʻliqligi haqida quyi
darajadagi tushuntirishlarni tuzadi.
■ 2. Maʼlumotlarga yoʻnaltirilgan Dekompozitsiya: Bu loyihalash tashqi
maʼlumotlar tuzilmalariga asoslangan.
Event oriented Decomposition:
(Hodisaga yoʻnaltirilgan dekompozitsiya)
■ Ushbu dizayn tizim boshqarishi kerak boʻlgan hodisalarga asoslanadi va hodisaning tizim holatini qanday oʻzgartirishi haqidagi maʼlumotlardan foydalanadi. Yuqori darajadagi tavsif turli holatlarning kataloglarini va quyi darajadagi tavsif holat transformatsiyasi qanday sodir bo‘lishini tavsiflaydi.
Outside in Design:
■ Bu yondashuv tizimga kiritilgan maʼlumotlardan foydalanishga asoslangan. Yuqori darajadagi tavsifda foydalanuvchi kiritishi mumkin boʻlgan barcha mumkin boʻlgan kiritishlar roʻyxati va quyi darajadagi tavsiflar manzillar, kirishlar bilan nimalar bajarilgani va qanday chiqishlar ishlab chiqarilganligi .
Object oriented Design
■ Obyektga yoʻnaltirilgan loyihalash: bunda obʼyektlar sinflarini va ularning oʻzaro aloqalarini aniqlaydi. eng yuqori darajada har bir obyekt turi tavsiflanadi. Pastki darajalarda ob'ekt atributlari va harakatlari muhokama qilinadi va loyihalash
ob'ektlar bir-biri bilan qanday bog'liqligini tushuntiradi.
Dekompozitsiya va modullik
■ Shunday qilib, loyihalash tizim ma'lumotlari tavsiflari, hodisalar, foydalanuvchi
ma'lumotlari, yuqori darajadagi funktsional tavsiflar yoki kombinatsiyadan ishlash va batafsil ma'lumotlar ierarxiyasini yaratish orqali olinishi mumkin.
Dekompozisiya tushunchasi
■ Dekompozisiya – bu butunning qismlarga bo'linishi. Shuningdek, dekompozitsiya masalaning tuzilmasidan foydalanadigan va bitta kata muammoning yechimini bir-biri bilan bog'liq bo'lsa-da, lekin soddaroq bo'lgan bir qator kichikroq muammolarni hal qilish yo’liga almashtirishga imkon beradigan ilmiy usuldir.
■ Dekompozisiya, parchalanish jarayoni sifatida, har qanday tekshirilayotgan murakkab
tizimni, o'z navbatida, qismlarga bo'linishi mumkin bo'lgan alohida o'zaro bog'langan quyi tizimlardan tashkil topgan deb hisoblash imkonini beradi. Tizim sifatida nafaqat moddiy ob'ektlar, balki jarayonlar, hodisalar va tushunchalar ham olish mumkin.
Dekompozisiya
■ Dekompozisiya talabining natijasi sifatida mehnat taqsimotidir (division of labor): tizim quyi tizimlarga bo'lingandan so'ng, ular ustida ishlash turli ishlab chiquvchilar yoki ishlab chiqish guruhlari o'rtasida taqsimlanishi kerak.
■ Dekompozisiya jarayonida o'zaro bog'liqliklarni minimal darajada ushlab turish kerak; aks holda, quyi tizimlarning har birining rivojlanishi boshqa quyi tizimlardagi ish tezligi bilan cheklanib qoladi.
■ Ushbu o'zaro bog'liqliklar ma'lum bo'lishi kerak: agar quyi tizimlar o'rtasidagi barcha bog'lanishlar ro'yxatini tuzishning iloji bo'lmasa, loyihani ishlab chiqish tugagandan so'ng, dastur elementlari to'plami olinadi, ular har biri alohida ishlaydi, lekin asl muammoga qo'yiladigan umumiy talablarni qondiradigan to'liq tizimga birlashtirib bo'lmaydi.
Funktsional dekompozitsiya
■ Kodlarning takrorlanishini bartaraf etishning eng oddiy usuli bu FUNKSIONAL
DEKOMPOZISIYA usuli bo'lib, u dasturni oddiyroq kichik dasturlarga ajratish,
argumentlarni uzatish va natijalarni qaytarishni o'z ichiga oladi.
■ Funktsional dekompozitsiyani tizimli ravishda qo'llash orqali dastur asta-sekin kichik va nisbatan oson tushuniladigan va bir-birini chaqiradigan funktsiyalar zanjiriga aylanadi. Har bir funktsiyaning uzunligi 10-15 qatordan oshmasa, idrok etish uchun maqbul hisoblanadi.
Tuzilmaviy-funksional dekompozitsiya
■ Yaratilgan funktsiyalarni ko'rib chiqadigan bo’lsak, deyarli har doim bu o'zgaruvchilar to'plami bitta guruhda uzatiladi degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bu ushbu ma'lumotlarning mantiqiy bog’liqligining aniq belgisi bo'lib, uni tuzilmalar shaklida ko’rsatish mumkin.
■ Tuzilmaviy-funksional dekompozitsiyani qo'llash natijasida dastur kodi tuzilmalar shaklida ifodalangan yagona qayta ishlangan ma'lumotlar bilan bog'langan kichik funktsiyalar guruhlariga aylanadi.
Modulli dekompozisiya
Modulli dekomposzisiya dastur fragmentlarini alohida fayl modullariga bo'lish orqali ularni qayta ishlatishni imkonini beradi. Ushbu turdagi dekompozisiya funktsional va tuzilmaviy-funktsional yondashuv bilan birgalikda ishlatilishi mumkin.
Modulli dekompozisiya g'oyasi dasturni 3 ta jismoniy qismga bo'lishdir:
■ modulni sarlavha fayli
■ modulni amalga oshirish fayli
■ mijoz tomonida foydalaniladigan modul
modellashtirish usuli jarayon tadqiqotining asosiy qismini, qimmat turuvchi va ko‘p hollarda amalga oshirish qiyin bo‘lgan tajribalarsiz uning matematik modelida amalga oshirishga imkon beradi. Texnologik qurilmalar quvvatlarining ahamiyatli darajada o‘sishi tashqi va ichki energiya resurslaridan optimal foydalanish bilan bog‘liq qator masalalarning yuzaga kelishini belgilaydi. Shuning uchun ham amaldagi jihozlarni takomillashtirish va yangilarini loyihalashda asosiy e’tibor texnologik va konstruktiv parametrlami hisoblashning aniq usullarini ishlab chiqishga qaratilad tavsif tuzish ko‘nikmalariga ega boTish va KTJIarning modellarini bilish texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish bo‘yicha mutaxassis, muhandis hamda operatorlarga samarali va foydali boTishi mumkin.
|
