Geografiyaga kirisiu paninen tekst lektsiya
Kirisiu
Geografiyani uyreniudi baslagan student mektebtegi geografiya xakkinda oylaganlarin
ozgertiu kerek, xamde bul pannin kuramali xam kizikarli ekenligin tusinip jetiu kerek.
Bul degen
soz geografiyadagi Jyul`veren romantikasin umitiu degen soz emes. Romantika geografiyada
xazirde jetkilikli, birak bilim juz ese jokari boliu kerek. Ekspeditsiyaga katnaskan menen, kuramali
apparaturalar kosmik snimkalardi okiytugin kanige bolgan menen yamasa jana karta tuzgen menen
de bul bilimler jetispeydi. Faktlardi jiynau xam olardi analizleu, olardan juumak shigara biliu kerek.
Xazirgi zaman geografiyasinin fenomenligi sodan ibarat, ol tabiyat (tabiygiy geografiya)
xam jamiyet (SEG) nizamliklarin territorial aspekte uyrenedi. Tabiygiy geografiya tabiygiy
komponentlerdi xam tabiygiy komplekslerdi uyrense EG-ekonom-geografiyalik tarmaklardi yagni
xojalik geografiyasi, xaliklar geografiyasi x.t.b.
FG xam EG eki
tarepke karap tartatugin edi, xazirgi uakitta dunyadagi ekologiyalik
jagdaydin keskinlesiui menen bul eki tarmaktin jakinlasiuina alip keldi.
Tabiygiy geograflar tabiygiy komplekslerdin adam tasirinde turakliligin, olardin oz-ozin
baskariuin, funktsiyasin uyrense,Eg resurs bagdarlarin uyrenedi.
Sonin ushinda xazirgi zaman
geografiyasinda bir kansha kompleksli ilim payda bolmakta, Geoekologiya, meditsinalik
geografiya, meliorativ geografiya x.t.b.
Geografiya paninin ozgesheligi
Adam iyelegen barlik bilimlerdi ekige boliuge boladi kundelikli xam ilimiy.
Ilimiy bilimler sistemasinda geografiya biliminin oz orni bar.Biz mekteb kursinan bilemiz
geografiya bul jer usti,
mamleketler, xaliklar xakkinda ekenligin. Birak geograflar jer kabindagi
kuramali territorial sistemalardi uyrenedi. Bul sistemalar boliui mumkin tabiygiy(tabiygiy
kompleksler) Sotsiallik xam tabiygiy-jamiyetlik. Bunnan baska geograf bul sistemalardin kalay
payda bolganin, xazirgi uakittagi jagdayi, keleshekte kanday bolatuginligin biliu kerek. Barlik
geositemalar bir
biri menen tigiz baylanista, ms:klimat, tabiyat xam xojalik, korshalgan ortalik,
kalalar. Ayrim komponenlerinin arasindagi baylanisliklar xakkinda bilim-bul geografiyalik bilim
bolip esaplanadi.
Geografiyalik pikirleu-bul kenislik nizamliklarin analiz etiu, tariyxiy metodlar tiykarinda
geosistemalar arasindagi baylanis yaki ayrim komponentler arasindagi baylanislardi ornatiu menen
birge dunyanin xazirgi zaman geografiyalik kartinasina baxa beriu.
Ilimiy jaktan kore biliu - bul ilimpazdin ukipligi. Geograf ilimpaz
xar kiyli materiallar
menen paydalangan jagdayda jer betindegi tabiattin xam xojaliktin ozgerisin aldin ayta biliu kerek.
Otmishtegi geograflar jerlerdi xam olardin xar kiyliligin, materiklerdi, okeanlardi, biyik
taulardi,
okean terenliklerin, igallitropikalik togayliklar,eyemgi xaliklardin madeniyatin uyrengen
bolsa, Xazirgi geograflar jer betinin koplegen nizamliklarin tusindiriushi, zonallik xam
geografiyalik kabiktin ritmikalik protsesslerin, geosistemalardagi
energiya xam zat almasiudi,
kosmik kenisliktegi geosistemalardin baylanisin, xar kiyli ellerdin xojalik rauajlaniu jollarin
uyrenedi. Sonday etip geografiyalik bilim kunnen –kunge rauajlanip baratir. Sondayak xazirgi
kunde jer betinde payda bolip atirgan ekologiyalik jagday geograflardin aldinda Jana uaziypalardi
koydi.
Sonday etip orinnin obrazin, xaliklar, tabiyat, xojalik xakkindagi maliumatlar menen tek
teren arnauli bilimge iye geograf payda etiu mumkin.
