3.13-rasm. Ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan hududlarda ko‘chkiga xos belgilar.
Odatda bu belgilar bahor va kuz oylarida yoqqan yomg‘irlar va qorlarning
erishi natijasida paydo bo‘ladi.
Qir va adirlarning tuproq qatlamini yahshi o‘rganmay turib yerlarni
o‘zlashtirish va sug‘orish tartib-qoidalariga
rioya etmaslik hollari ham
tuproqlardagi namlikni oshib ketishiga va ko‘chkini rivojlanishiga olib keladi.
Ayniqsa, ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan hududlarda foydali qazilmalarni qazib
olish, temir va avto yo‘llar qurish, suv va gaz quvurlari yotqizish, o‘rmonzor va
butazorlarni kesib yuborish kabi texnogen o‘zgarishlar ham ko‘chki sodir bo‘lish
jarayonini tezlashtirib yuboradi.
Ko‘chki sodir bo‘lganda aholining harakati
Avvalambor, ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan
hududlarda yashaydigan
odamlar o‘z uylarini ko‘chki ostida qolish xavfi bor yoki yo‘qligini oldindan
bilishi shart. Odatda ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan yerlarga yashash yoki boshqa
maqsadlarda imoratlar qurish mumkin emas. Agar aholi yashaydigan hududda
ko‘chki xavfi mavjud bo‘lsa, bu haqda aholi
mahalliy organlar tomonidan
ogohlantiriladi va oldindan tuzilgan rejaga ko‘ra xavfsiz joylarga ko‘chiriladi.
3.14-rasm. Ko‘chki sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan hududdan aholini ko‘chirish
sxemasi.
Ko‘chki sodir bo‘lgandan so‘ng bu yerdagi elektr, suv va gaz ta’minoti
tizimlarini tekshirib, ularning sozligiga ishonch hosil qilish zarur.
Hozirga kunga kelib Respublikamizning barcha tog‘li va tog‘ oldi
viloyatlarida ko‘chkini kuzatuv davlat xizmatlari tashkil etilgan va ular xavfli
geologik
jarayonlar, shu jumladan, ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan hududlarni
tekshirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boradilar. Davlat kuzatuv xizmati
xodimlari hududdagi barcha xavfli
jarayonlarni aniqlaydilar, ularni bartaraf etish
chora-tadbirlarini belgilaydilar. Agar shunday xavf mavjud bo‘lsa, bu haqida
mahalliy hokimiyat organlariga ogohlantirish
xatlari orqali chiqib, aholini
ogohlantirish bo‘yicha tadbirlar belgilashga yordam beradilar.
Ko‘chki xavfi mavjud bo‘lgan hududlarda yashovchi fuqarolarning
majburiyatlari quyidagilardan iborat:
- ko‘chki sodir bo‘lishi mumkinligi to‘g‘risida
mahalliy xokimiyat
tomonidan qo‘yilgan javobgar shaxslarning ko‘rsatmalarini, ogohlantirish
tartiblarini qat’iy bajarish;
- ko‘chki sodir bo‘lganda uni bartaraf etishda faol qatnashish;
- ko‘chki sodir bo‘lish mumkinligidan xabar
topganda bu haqida darhol
fuqarolar yig‘iniga xabar yetkazish;
- ko‘chki sodir bo‘lgan joylardagi aholini tezda xavfsiz hududlarga
ko‘chirishda
ishtirok etish;
- xavfli hududlarga belgilar qo‘yish va boshqa ishlarda kuzatuv xizmati
xodimlariga yordamlashish.
