|
Globallik mezonlari. Global muammolarning tasnifi Asosiy global muammolar tizimi
|
| bet | 1/3 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 62,37 Kb. | | #228839 |
Bog'liq Global muammolarning mezonlari va darjalari 00001, 50193857, Mavzu Farqsizlik intеrvali, Akt bilimdoni Yakkabog\' tuman bosqichi, bobur, Biznes rejam, pisa-xalqaro-baholash-dasturining-amaliy-ahamiyati, m4, Shams, 2-amaliy ish.Mengaliyev Abduvohid, 2-amaliy ish.mobil ilova, Kolbasa mahsulotlari global oziq, KT. Mustaqil ish mavzulari (2), 174907 , Laboratoriya ishi2
Global muammolarning mezonlari va darjalari
Reja:
Globallik mezonlari.
Global muammolarning tasnifi
Asosiy global muammolar tizimi
Demografik muammo
Globallashuv — bu xalqaro mehnat taqsimoti, iqtisodiy va siyosiy munosabatlar tizimi orqali bir-biri bilan bogʻlangan milliy iqtisodiyotlar majmui sifatida tushuniladigan, jahon iqtisodiyoti tarkibini oʻzgartirish jarayonlarining oʻziga xos xususiyatlaridan biridir.Transmilliylashtirish va mintaqaviylashtirish asosida iqtisodiyotning chambarchas bogʻliqligi hisoblanadi. Shu asosida yagona jahon tarmogʻi, bozor iqtisodiyoti, geoiqtisodiyot va uning infratuzilmalari shakllanmoqda, koʻp asrlar davomida xalqaro munosabatlarning asosiy xarakteri boʻlib kelgan davlat suvereniteti taʼsirining pasayishi sodir boʻlmoqda. Globallashuv jarayoni bu davlat tomonidan shakllantirilgan bozor tizimlari evolyutsiyasining natijasidir
Buning asosiy natijasi global mehnat taqsimoti, kapital, mehnat, ishlab chiqarish resurslarining dunyoviy miqyosdagi migratsiyasi (shuningdek, qoida tariqasida, kontsentratsiya), qonunchilikni, iqtisodiy va texnologik jarayonlarni standartlashtirish, shuningdek, turli mamlakatlar madaniyati bir-biriga yaqinlashishi hamda birlashishidir. Globallashuv tizimli xususiyatga ega, yaʼni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi obyektiv jarayondir. Globallashuv natijasida dunyo oʻzining barcha subyektlari bilan bogʻlanib, tobe boʻlib bormoqda. Bir guruh davlatlar uchun umumiy boʻlgan muammolar sonining koʻpayishi va birlashtiruvchi subyektlarning soni va turlarining kengayishi mavjud. Globallashuvning kelib chiqishi haqidagi qarashlar doimo munozarali boʻlib kelgan. Tarixchilar bu jarayonni kapitalizmning rivojlanish bosqichlaridan biri deb hisoblaydilar. Iqtisodchilar bu jarayonni moliya bozorlarining transmilliylashuvidan ekanligini taʼkidlab kelishmoqda. Siyosatshunoslar demokratik tashkilotlarning keng tarqalishiga urgʻu berishadi. Madaniyatshunoslar globallashuvning namoyon boʻlishini madaniyatning gʻarbiylashuvi, jumladan, Amerika iqtisodiy ekspansiyasi bilan bogʻlashadi. Globallashuv jarayonlarini tushuntirishda axborot texnologiyalari yondashuvlari mavjud. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy globallashuv bir-biridan farq qiladi. Mintaqaviylashtirish globallashuv subyekti boʻlib, texnologik va iqtisodiy rivojlanishning jahon qutblarini shakllantirishda kuchli kumulyativ samara beradi. Shu bilan birga, „globallashuv“ soʻzining kelib chiqishining oʻzi shuni koʻrsatadiki, bu jarayonda yetakchi rolni maʼlum tarixiy bosqichlarda sodir boʻlgan xalqaro savdoning jadal oʻsishi egallaydi. Birinchi marta „globallashuv“ soʻzini („jiddiy xalqaro savdo“ degan maʼnoni anglatadi) 1850-yillarning oxirida Fridrix Engelsga yozgan maktublaridan birida Karl Marks ishlatgan. deb yozgan edi: „Endi jahon bozori haqiqatan ham mavjud. Kaliforniya va Yaponiyaning jahon bozoriga chiqishi bilan globallashuv amalga oshdi“[6]. Globallashuv jarayonlarida xalqaro savdoning xuddi shunday yetakchi roli, Marks davrida boshlangan oldingi globallashuv 1930-yillarda, barcha rivojlangan davlatlar qattiq protektsionizm siyosatiga oʻtgandan soʻng yakunlanganidan dalolat beradi. xalqaro savdoning keskin qisqarishi. Globallashuvning baʼzi xususiyatlari antik davrlarda paydo boʻlgan (Iskandar Zulqarnayn, Ellinizm). Shunday qilib, Rim imperiyasi Oʻrta er dengizi ustidan oʻzining gegemonligini tasdiqladi, bu esa turli madaniyatlarning chuqur oʻzaro bogʻlanishiga va Oʻrta er dengizida mintaqalararo mehnat taqsimotining paydo boʻlishiga olib keldi. Globallashuvning kelib chiqishi 12-13-asrlarda, Gʻarbiy Yevropada bozor (kapitalistik) munosabatlarining rivojlanishi bilan bir vaqtda, Yevropa savdosining jadal oʻsishi va „Yevropa jahon iqtisodiyoti“ shakllanishi. (Vallershteyn taʼrifiga muvofiq) boshlandi. XIV-XV asrlarda biroz pasayishdan keyin. bu jarayon 16—17-asrlarda ham davom etgan. Ushbu asrlarda Evropada barqaror iqtisodiy oʻsish navigatsiya va geografik kashfiyotlar muvaffaqiyati bilan birlashtirildi. Natijada portugal va ispan savdogarlari butun dunyoga tarqalib, Amerikani mustamlaka qilishga kirishdilar. 17-asrda Osiyoning koʻplab davlatlari bilan savdo qiluvchi Gollandiya Ost-Hind kompaniyasi birinchi haqiqiy transmilliy kompaniya boʻldi. 19-asrda jadal sanoatlashtirish Yevropa davlatlari, ularning mustamlakalari va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasida savdo va investitsiyalarning koʻpayishiga olib keldi. 20-asrning birinchi oʻn yilliklarida globallashuv jarayonlari davom etdi, hatto Birinchi jahon urushi ham oldini ololmadi. Umuman olganda, 1815-yildan 1914-yilgacha boʻlgan davrda Yevropa davlatlarining umumiy eksporti taxminan 40 baravar oshdi. Ammo xalqaro savdoning oʻsishi 1920-yillarda, hatto Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari tashqi savdosini biroz erkinlashtirish sodir boʻlgan davrda ham davom etdi. Xalqaro savdodagi keskin tanazzul va globallashuvning qisqarishi 1930-yillarda Buyuk Depressiya boshlanganidan va 1930—1931-yillarda yetakchi Gʻarb kuchlarining kiritilishidan keyin sodir boʻldi. yuqori import bojlari. Ikkinchi jahon urushidan keyin globallashuv jadal sur’atlar bilan qayta boshlandi. Unga texnologiyani takomillashtirish yordam berdi, bu esa dengiz, temir yoʻl va havo qatnovlarini tezlashtirishga, shuningdek, xalqaro telefon xizmatining mavjudligiga olib keldi. Masalan, amerikalik tadbirkor Malkolm Maklin (inglizcha: Malcom McLean) va muhandis Keith Tantlinger[en] 1956-yil aprel oyida birinchi yuk tashish bilan zamonaviy intermodal konteyner tizimini ishlab chiqdilar. Tovarlarni yuklash narxi bir tonna uchun 6 dollardan 0,16 dollargacha kamaydi. 1947-yildan boshlab Tariflar va Savdo boʻyicha Bosh kelishuv (GATT), yirik kapitalistik va rivojlanayotgan mamlakatlar oʻrtasidagi bir qator kelishuvlar xalqaro savdodagi toʻsiqlarni bartaraf etishda ishtirok etdi. Ammo bu yoʻnalishdagi haqiqiy yutuq „Kennedi raundi“ dan (1964—1967-yillarda GATT doirasidagi bir qator xalqaro konferensiyalar) keyin sodir boʻldi. Iqtisodiyot tarixchisi P. Barok yozganidek, „Gʻarbiy Yevropada savdoning haqiqiy erkinlashuvi Kennedi raundidan keyin sodir boʻldi“. 1995-yilda GATTning 75 aʼzosi Jahon savdo tashkilotini (JST) tuzdilar. Yirik mintaqaviy iqtisodiy integratsiya zonalari ham mavjud. 1992-yilda Yevropa Ittifoqi Maastrixt kelishuvlari bilan yagona iqtisodiy hududga aylandi. Bu makon bojxona toʻlovlarini bekor qilishni, ishchi kuchi va kapitalning erkin harakatlanishini, yevroga asoslangan yagona pul tizimini nazarda tutadi. Shimoliy Amerika erkin savdo hududi aʼzolari: AQSh, Kanada va Meksika oʻrtasida kamroq integratsiya kuzatiladi. Sobiq Sovet respublikalarining aksariyati Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi parchalanganidan keyin unga qoʻshildi va umumiy iqtisodiy makon elementlarini taʼminladi. Globallashuv boshqaruv sub’ektlarini markazlashtirish (hokimiyatni markazlashtirish) jarayoni bilan chambarchas bogʻliq. Siyosatda globallashuv milliy davlatlarning zaiflashuvi boʻlib, ularning suverenitetini oʻzgartirish va kamaytirishga yordam beradi. Milliy davlatlarning postmodern davlatlarga aylanish jarayoni mavjud. Bu, bir tomondan, zamonaviy davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon Savdo Tashkiloti, Yevropa Ittifoqi, NATO, XVF va Jahon banki kabi nufuzli xalqaro tashkilotlarga tobora koʻproq vakolatlar berishlari bilan bogʻliq. Boshqa tomondan, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish va soliqlarni kamaytirish orqali korxonalarning (ayniqsa, yirik transmilliy korporatsiyalarning) siyosiy taʼsiri kuchayadi. Odamlarning oson migratsiyasi va kapitalning xorijda erkin harakatlanishi tufayli davlatlarning oʻz fuqarolariga nisbatan kuchi ham pasayadi.
XXI asrda globallashuv jarayoni bilan bir qatorda mintaqaviylashuv jarayoni ham yuz bermoqda, yaʼni mintaqa xalqaro munosabatlar tizimining holatiga omil sifatida, global va mintaqaviy munosabatlar oʻrtasidagi munosabatlarga taʼsiri kuchayib bormoqda. jahon siyosatining tarkibiy qismlari oʻzgarmoqda, mintaqaning davlatning ichki ishlariga taʼsiri kuchaymoqda. Bundan tashqari, mintaqaviylashuv nafaqat federal shaklga ega boʻlgan davlatlar uchun, balki unitar davlatlar, butun qitʼalar va dunyoning bir qismi uchun ham xarakterlidir. Mintaqaviylashtirishning yaqqol misoli Yevropa Ittifoqi boʻlib, u yerda mintaqaviylashtirish jarayonining tabiiy rivojlanishi mintaqalarning ahamiyatini aks ettiruvchi va ularning Yevropa Ittifoqidagi oʻrnini aniqlashga qaratilgan „Hududlar Yevropasi“ kontseptsiyasini ishlab chiqishga olib keldi. Yevropa mintaqalari assambleyasi, shuningdek, mintaqalar qoʻmitasi kabi tashkilotlar tuzildi. Global siyosat muammolarini asosan ikkita klub hal qiladi, masalan: Katta yettilik va Katta yigirmalik; ikkinchisi esa asosan iqtisodiy muammolar bilan bogʻliq.
Iqtisodiyotning globallashuvi jahon taraqqiyotining qonuniyatlaridan biridir. Integratsiya bilan solishtirganda turli mamlakatlar iqtisodiyotining oʻzaro bogʻliqligining beqiyos ortishi iqtisodiy makonning shakllanishi bilan bogʻliq boʻlib, unda tarmoq tuzilishi, axborot va texnologiyalar almashinuvi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi geografiyasi dunyoni hisobga olgan holda belgilanadi. vaziyat va iqtisodiy yuksalishlar va pasayishlar sayyoraviy nisbatlarga ega boʻladi. Iqtisodiyotning tobora kuchayib borayotgan globallashuvi kapital harakati koʻlami va sur’atlarining keskin oshishi, yalpi ichki mahsulotning oʻsishiga nisbatan xalqaro savdo oʻsishini ortda qoldirishi, real vaqt rejimida kechayu kunduz ishlaydigan jahon moliya bozorlarining paydo boʻlishida ifodalanadi. Soʻnggi oʻn yilliklarda yaratilgan axborot tizimlari moliyaviy kapitalning tez harakat qilish qobiliyatini beqiyos darajada oshirdi, bu hech boʻlmaganda barqaror iqtisodiy tizimlarni yoʻq qilish qobiliyatini oʻz ichiga oladi. „Iqtisodiy lugʻat“da shunday deyilgan: "Iqtisodiyotning globallashuvi murakkab va qarama-qarshi jarayondir. Bir tomondan, bu davlatlar oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlikni osonlashtiradi, mamlakatlarning insoniyatning ilgʻor yutuqlaridan foydalanishi uchun sharoit yaratadi, resurslarni tejashni taʼminlaydi, jahon taraqqiyotini ragʻbatlantiradi. Boshqa tomondan, globallashuv salbiy oqibatlarga olib keladi: iqtisodiyotning periferik modelini birlashtirish, " oltin milliard „ ga kirmagan mamlakatlar tomonidan ularning resurslarini yoʻqotish, kichik biznesning vayron boʻlishi, raqobatning tarqalishi. globallashuvning zaif mamlakatlari, turmush darajasining pasayishi va boshqalar. Globallashuv samarasini koʻproq mamlakatlarga yetkazish jahon hamjamiyati oldida turgan vazifalardan biridir. JSTning taʼkidlashicha, „1950-yildan boshlab, soʻnggi oʻn yilliklarda jahon savdosi hajmi butun dunyo ishlab chiqarishidan ancha tez oʻsib bormoqda“. Shunday qilib, 1950—2000-yillar uchun. „Jahon savdosi 20 barobar, ishlab chiqarish esa 6 barobar oshdi“. 1999-yilda "umumiy eksport jahon ishlab chiqarishining 26,4 % ni tashkil etdi, 1950-yildagi 8 %. "Ammo globallashuv nafaqat xalqaro savdoni, balki ishlab chiqarish jarayonlarini bir mamlakatdan boshqasiga oʻtkazish bilan birga kapital eksportini ham oʻz ichiga oladi. Qoidaga koʻra, transmilliy korporatsiyalar ishlab chiqarishni yuqori ish haqi boʻlgan (rivojlangan) mamlakatlardan ish haqi past boʻlgan (rivojlanayotgan) mamlakatlarga oʻtkazadilar. Bu rivojlangan mamlakatlarning postindustrial jamiyatga aylanganiga, rivojlanayotgan mamlakatlar esa sanoatlashganiga olib keladi. Shu bilan birga, xalqaro ishlab chiqarish ham xorijiy mamlakatlardagi transmilliy korporatsiyalarga qarashli korxonalarda, ham mustaqil mahalliy ishlab chiqaruvchilar bilan tuzilgan shartnomalar asosida (Meksika va boshqa qator mamlakatlarda maquiladora nomi bilan mashhur) amalga oshiriladi. Madaniy globallashuv dunyoning turli mamlakatlari oʻrtasida biznes va isteʼmol madaniyatining yaqinlashishi va xalqaro aloqaning kuchayishi bilan tavsiflanadi. Bu, bir tomondan, milliy madaniyatning ayrim turlarining butun dunyoda ommalashishiga olib keladi. Boshqa tomondan, mashhur xalqaro madaniy hodisalar milliy hodisalarni siqib chiqarishi yoki ularni xalqaro miqyosga aylantirishi mumkin . Koʻpchilik buni milliy madaniy qadriyatlarni yoʻqotish deb biladi va milliy madaniyatni tiklash uchun kurashmoqda. Zamonaviy filmlar bir vaqtning oʻzida dunyoning koʻplab mamlakatlarida chiqariladi, kitoblar tarjima qilinadi va turli mamlakatlar kitobxonlari orasida mashhur boʻladi. Madaniy globallashuvda Internetning keng tarqalganligi katta rol oʻynaydi. Bundan tashqari, xalqaro turizm yil sayin kengayib bormoqda 65 mamlakat va dunyo aholisining 75 foizini tahlil qilgan. Jahon qadriyatlari soʻrovi natijalari globallashuvga qaramay, asosiy madaniy qadriyatlar saqlanib qolayotganini koʻrsatdi. Bundan tashqari, globallashuv va modernizatsiya taʼsirida oʻzgargan anʼanaviy qadriyatlar qayta tiklanishi mumkin. Globallashuv koʻpincha XX asrning ikkinchi yarmida Qoʻshma Shtatlarning dunyoga taʼsiri kuchayishi bilan bogʻliq boʻlgan amerikanlashtirish bilan belgilanadi. Hollywood koʻpgina filmlarni dunyo boʻylab tarqatish uchun chiqaradi Global korporatsiyalar AQShda paydo boʻlgan: Microsoft, Intel, AMD, Coca-Cola, Apple, Procter & Gamble, PepsiCo va boshqalar. McDonald's, dunyoda keng tarqalganligi sababli, globallashuvning oʻziga xos ramziga aylandi. Mahalliy McDonald’s restoranidan BigMac sendvichining turli mamlakatlardagi narxlarini taqqoslab, The Economist turli valyutalarning xarid qobiliyatini tahlil qiladi (Big Mac indeksi). McDonald’s koʻpincha globallashuv ramzi boʻlsa-da, diqqat bilan oʻrganib chiqsak, bu ovqatlanish joylarining menyulari mahalliy darajada ilhomlangan va koʻpincha turli xil mahalliy taomlarni oʻz ichiga oladi. Misol uchun, Gonkongda bu Shogunburger (choʻchqa goʻshti teriyaki kunjutli bulochkada salat bilan), Hindistonda bu Makalu Tikkiburger, kartoshka, noʻxat va ziravorlar bilan sabzavotli burger, Isroilda MacShawarma, Saudiya Arabistonida MakArabiya va boshqalar. Koʻpgina boshqa xalqaro korporatsiyalar ham xuddi shunday qilishadi, masalan, Coca-Cola. Biroq, boshqa davlatlar ham globallashuvga hissa qoʻshmoqda.Misol uchun, globallashuv ramzlaridan biri — IKEA — Shvetsiyada paydo boʻldi . Mashhur lahzali xabar almashish xizmati ICQ birinchi marta Isroilda chiqarildi va taniqli IP-telefoniya Skype dasturi estoniyalik dasturchilar tomonidan ishlab chiqilgan.
|
| |
