CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ ISSUE 5
ǀ 2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63)
Passport:
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
692
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
harajatlarni taqsimlash qoidalarining bir turini qo‘llashni nazarda tutadi — bu usulning
cheklangan doirasi tufayli muvaffaqiyatli hisoblanmaydi.
Iqtisodiyotni rivojlantirishning zamonaviy shartlariga ko‘ra, bizning fikrimizcha,
korxona harajatlarini boshqarish tizimiga qo‘yiladigan asosiy talablar bir nechaga
bo‘lish mumkin:
1. Umumiy harajatlarni aniq hisobga olish zaruriyati. Sanoatning aksariyat
qismida ishlab chiqarish harajatlari tarkibida yuklarning
umumiy qiymatining doimiy
o‘sishi qayd etilgan. Buning sababi texnologiyalarni rivojlantirish, boshqaruvning yangi
usullarini joriy etish, mijozlar bilan o‘zaro hamkorlik kanallarini kengaytirish (bu o‘z
navbatida marketing harajatlarining o‘sishiga olib keladi) va boshqalar.
2. Harajatlarni optimallashtirish bilan bog‘liq boshqaruv
qarorlarini qabul qilish
uchun tegishli axborotni taqdim etish. Muhim masala samarasiz harajatlar, ya’ni ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlarning qiymatini qo‘shmaydigan yoki ortiqcha sarf-harajatlar
bilan bog‘liq bo‘lgan harajatlar to‘g‘risida axborotlar.
3. Harajatlarni hisobga olish tizimining moslashuvchanligini ta’minlash.
Korxonaning moslashuvchanligini ta’minlash talabi doimiy o‘zgarish sharoitida
majburiydir. Shunga ko‘ra, harajatlarni hisobga olish va tahlil
qilish tartib-qoidalari
o‘zgarishlarni aks ettirib, tezda qayta tiklanishi kerak.
Adabiyotda nazarda tutilganidek, bilvosita harajatlarning aniq taqsimlanishini
ta’minlaydigan boshqaruv hisob-kitoblarining eng keng tarqalgan usuli.[12] Faoliyatga
Asoslangan Harajatlar Activity-Based Costing (ABC). Robin Cooper va Robert Kaplan
asarlarida.[15-24] Ushbu usulning asosi-harakat tushunchasi (faoliyat). Harakatlar
asosiy mazmuni ishlab chiqarish va mahsulot sotish bo‘lgan
kompaniya, amalga
oshirilgan ishlar; tartibli harakatlar ketma-ketligi biznes jarayonlarini tashkil qiladi.
ABC usuli bo‘yicha ishlab chiqarish harajatlarini hisoblash harakatlar o‘rtasida turli
resurslarning qiymatini taqsimlashni o‘z ichiga oladi va bundan keyin mahsulot turlari
o‘rtasidagi hisoblangan harakat qiymatini taqsimlashni o‘z ichiga oladi. [11]
Ammo hozirgi kundagi duniyo iqtisodiyotidagi real holat shuki,
buxgalter
faoliyatining asosi moliyaviy axborot foydalanuvchisi manfaati, ya’ni investor va qaror
qabul qiluvchi mulkdorlar, boshqacha emas. Biz olib borgan tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, jarayonga yo‘naltirilgan buxgalteriya hisobi va harajatlarni tahlil qilish
usuli harajatlarni optimallashtirish bilan bog‘liq boshqaruv qarorlarini qabul qilish
uchun yuqorida ko‘rsatilgan aniq hisob-kitob talablariga va tegishli axborotni
ta’minlashga to‘liq mos keladi. Biroq, biz shakllantirgan uchinchi talab — harajatlarni
boshqarish tizimining moslashuvchanligini ta’minlash-jarayonga yo‘naltirilgan
harajatlarni hisobga olish doirasida amalga oshirish juda qiyin. Iqtisodiy muhitdagi
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ ISSUE 5
ǀ 2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63)
Passport:
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
