monoxramatik bo’ladi. Bu nurlanish chastotasi va tebranish davri vaqt o’tishi bilan
funksiya bilan xarakterlash mumkin. 1672 yili yorug’likning shisha prizmada sinishidan
13
Tajribalar
0
kamayishi bilan sindirish ko’rsatkichi
n
ortishini ko’rsatadi. Modda
dispersiyasi deb nomlangan
0
d
dn
D
(8)
kattalik moduli ham
0
kamayishi bilan modda dispersiyasi ortadi. Bu normal
dispersiya deyiladi (3 – rasm).
Normal dispersiya sohasida
n
va
0
orasidagi bog’lanishni quyidagi formula
bilan ifodalash mumkin.
...
4
0
2
0
c
b
a
n
(9)
bu erda
c
b
a ,
,
-qiymatlari har bir modda uchun tajribada aniqlanuvchi doimiylardir.
Ko’p hollarda (2.3 ) birinchi ikki hadi olinadi.
2
0
b
a
n
(10)
Bu holda modda dispersiyasi
3
0
0
2
b
d
dn
D
(11)
qonun bo’yicha o’zgaradi.
Agar modda yorug’likni qisman yutsa, shu yutilish sohasi va uning yaqinida
spektrning ba’zi qismlarida qisqa to’lqinlar uzun to’lqinlarga nisbatan kam sinishi
anomal dispersiya deyiladi
Hozirgi vaqtda lazer nurlari ko’plab sohalarda keng qo’llanilmoqda.Lazer nurlaridan
foydalanib o’ta qattiq moddalarga(olmos va boshq)ishlov berish mumkin.lazer nurlari
mahsulotlardagi defektlarni aniqlashda,uzoq masofalardagi radioaloqada,kichik
14
hajmlarda yuqori temperature hosil qilishda juda nozik hirurgikl operatsiyalarini
bajarishda (Masalan,ko’z jarrohligida)qo’llanilmoqda.
15
XULOSA
Ma’lumki,fizika fani bo’yicha fundamental fanlar orasida tabiatni o’rganishda asosiy rol
o’ynaydi va texnika yo’nalishidagi barcha mutaxassislik fanlar uchun fundamental asos
bo’lib xizmat qiladi.
Fizika fanini mukammal o’zlashtirish o’quvchi talabalardan tabiatda yuz beradigan fizik
jarayonlar,hodisalar va ular bo’ysunadigan qonuniyatlar mohiyatini chuqur
anglash,idrok qilishni taqozo qiladi.Shu ma’noda mashg’ulotlar paytida fizika
qonunlarini o’rganishda matematik jihatdan yondashish va talqin qilish bu qonunlar
mazmun mohiyatini yaxshi tushunib olish va uzoq muddatga eslab qolish imkoniyatini
beradi.Biz tebranishlar deganda tebrana jarayonlarni biror jismning tebranishi misolida
tasavvur qiladilarva ularni o’zicha harakatga mos tenglama tuzib olamiz,keyin esa
tebranishlarni nomlab boramiz.Ulardagi qonuniyat sinus yoki kosinuslar qonuniga
muofiq o’zgarsa u garmonik tebranishlar deyiladi.Agar to’lqin uzunligi,faza va
amplitudasi vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydiganto’lqin deyilsa bunda biz monoxromatik
to’lqinni tushunamiz.Bu esa monoxromatik tebranishda hosil bo’ladi.Monoxromatik
tebranishlar manbalari yordamida ko’p yechilmay qolgan muammolar bartaraf
etilmoqda.Bu manbalardan biri bu –lazerlardir.Lazerlardan biz
hirurgiyada,sanoatda,havo yo’llarida,harbiy ishlarda foydalanamiz.Qurilmalarning
ishlashi asosida monoxromatik tebranishlar va to’lqinlar yotadi.Monoxramatik
tebranishlarni inson sog’ligi va ish unumini rivojlantirishda katta ahamiyat kasb
etadi.Zero unutmaylikki hech bir harakat tebranishsiz sodir bo’lmaydi.
