Sahnalashtirish faoliyati jarayonida bolalarda ijodkorlikni rivojlanishining asosiy kriteriyalari
Barcha maktabgacha ta’lim dasturlarida berilgan musiqiy faoliyatda ijodiy komponentlar mavjud: musiqa tinglashda, kuylashda, musiqiy-ritmik xarakatlarda, teatrlashtirilgan o’yinlarda. Ba’zan musiqiy qobiliyatni ijodiy ham deyishadi. Ammo musiqiy qobiliyat-bu ijodiyot emas. Ularni ba’zan almashtirib qo’yadilar. Barcha musiqiy-sensor qobiliyatlari(tinglashni har hil turi:tovushbalandligi, ritmikligi, dinamikligi, tembrligi va b.) bolaning musiqaviyligi bo’lib xizmat qiladi. Ijodkorlik– bu alohida, mustaqil faoliyt turi. Ijodiy qobiliyat o’zi nima? Asosiy vazifalardan biri bo’lib pedagog o’zining kundalik ishida –bolalar bilan birgalikda ijodiy rejasini tashkil qilib olishi kerak. Bolaning motivatsion sohasida – bola rejada g’ildirak va vint bo’lib xizmat qiladi, shaxsning rivojlanishi ikkinchi rejaga o’tib qolishi mumkin. Shunday ekan ifodalilik imkoniyatlar- barcha turdagi motivlarning asosidir. Ba’zilar bolalar ijodkorligini qattiq qo’llik bilan rivonlatirishga vaqt yetmaydi deb o’ylaydi. Boshqalar esa bola barcha musiqiy malaka va ko’nikmalkarini o’zlashtirish kerak, shundagina u ijodkor bo’la oladi deb xisoblaydilar. Pedagogning vazifasi – bola tomonidan ijro etiladigan obrazni joy-joyiga qo’yib, plastikada kop xarakatlarni bajarishi, nutqi ustida ishlashi orqali namoyish etib berishini ta’minlashi lozim. Tezlikni son xarakteristika sifatida baholash mumkin.
Qo’shiq ijrosida egiluvchanlikni qoshimcha vositalardan foydalanib ko’rish mumkin( ovoz tembirini o’zgartirib ijro etish, har hil personajlar ovozi bilan kuylash, turli janrlarda ijro etish, inson kayfiyatini ko’tarishga qaratilgan),raqs
ijodkorligida esa-tana xarakatlarini o’zgartirish mumkin,bir xil musiqaga har hil xarakatlar o’ylab korish mumkin .
O’yin ijodida–obrazni yoki syujetni jami ifoda vositasi bilan ko’rsata olishi: mimika, obrazni har hil nuqtai nazarda tushunishi(kayfiyatda, holatda, vaqtda, xayotiy holatlarda), musiqiylikda esa - turli holatlarda ishlash qobiliyati, musiqa va musiqasiz tovushlar yordamida obrazlarni ko’rsata olishi( melodik, ritmik, templar, tembrlar, dinamik, ladlarda) musiqani idrok etishda ijod mezonlarini qo’llash mumkin.
Tezlik, musiqa asarlarini idrok etish orqali obrazlarni koplab namoyish etish, musiqaning xarakterini aniqlash malakalarini tushunish mumkin. Egiluvchanlik esa – obrazlar va ta’riflarning turli-tumanligi, barcha sohada munosabatlarini shakllanganligi. Originallik, bolalarnini ijodkorligini taqqoslash orqali va standart topshiriqlardan qochgan holda ko’rishimiz mumkin(takrorlangan javoblardan tanlab olish).
Misol uchun, bolalar tomonidan musiqani aniqlovchi bir necha tariflarni ko’rib chiqamiz: mayus, yig’lovchi, kul rang, yomg'irli, minorli, qotib qolgan, eskiroq, achchiq, oynalik. Yuqorida berilgan kreativ (mezonli)komponentlarni ko’rib chiqamiz.
“Tezlik” mezoni bo’yicha 10 ballimiz mavjud(etarli javoblarni sanab chiqilgan). “Egiluvchanlik” mezonida, mazmunli guruhlar sonini sanab chiqamiz (semantic qator), unda belgilar umumlashadi.
So’zlar “mayus”, “yig’lovchi” so’zlar– inson kayfiyati kategoriyasiga kiradi, “kul rang” -ranglar kategoriyasiga kiradi,
“yomg’irli”- ob xavo kategoriyasiga, “minorli”–lad kategoriyasiga,
“sekin, qotib qolgan”–sur’at(temp) kategoriyasiga, “eski”–vaqt kategoriyasiga,
“achchiq”–ta’m, “oynalik” – material(qurilish)kategoriyalariga kiradi. Shunbday qilib,10 ta’rif 8-ta tematik qatorda namoyish etildi.
“Egiluvchanlik” shakalasi bo’yicha biz 8 balni olamiz (bu baland daraja). “Originallik” mezoni bo’icha boshqa bolalar javoblari xam zarurdir. Takrorlangan javoblarni chiqarib yuborib, original javoblar sonini olamiz. Umumiy javoblardan o’ziga xos javoblar foizini sanab chiqish mumkin.
Keyinchalik esa, turli musiqiy faoliyatda bola sifatlarini shakllantirish metodi va asosiy yonalishda to’xtab o’tishimiz mumkin, chiziqning murakkabligi va ijodiy vazifalarini, namunaviy tizimini taqdim etamiz.
Shunday qilib, xar qanday faoliyat o’zining yagona ta’lim berish metodikasidan, bolalar ijodkorligini shakllantirishning yagona metodikasini talab etadi. Ijodiy topshiriqlarni bajarish jarayoniyoda bolada ijodkorlik, kreativlik(mezonlik),yani shaxs sifatlari shakllanadi.
|
