|
Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi in-academy uz/index php/si 18 kiberxavfsizlik va jamoat xavfsizligini ta’minlashning ustuvorBog'liq ilm-fan 1802ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
19
jinoiy guruhlar, yolg‘iz hujumchilar, rasmiylashtirilgan va rasmiylashtirilmagan buzg‘unchi
siyosiy guruhlar, harbiylar tomonidan kibermakondan foydalanish imkoniyati mavjud va
davlatlarning maxsus xizmatlari. Ularning maqsadi - jinoyatlar sodir etish, harbiy va fuqarolik
infratuzilmasiga (shu jumladan tanqidiy) buzg‘unchi ta’sir kо‘rsatish uchun siyosiy sabablarga
kо‘ra xakerlik hujumlarini amalga oshirish va maxfiy ma’lumotlarni tо‘plash. Davlat yoki
kuchli korporatsiyalar manfaatlarini kо‘zlab tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri josuslik dunyo hamjamiyati
tomonidan kiberxavfsizlikni huquqiy tartibga solish muammosini e’tiborsiz qoldirib
bо‘lmaydi”.
Dunyoning yetakchi davlatlari о‘zlarining kiberxavfsizliklarini ta’minlash muammolarini hal
qilish siyosatida о‘zlarining axborot resurslarini rivojlantirish va himoya qilishga, shuningdek,
boshqa mamlakatlarning axborot resurslariga ta’sir о‘tkazish imkoniyatiga tobora kо‘proq
e’tibor qaratmoqda. Shu maqsadda, xususan, bugungi kunda dunyoning kо‘pgina nufuzli
geosiyosiy subektlari (AQSH, Rossiya, Yevropa Ittifoqi, Xitoy, Hindiston va boshqalar)
tarmoqdan ayrim mamlakatlar uchun foydalanish uchun ixtisoslashgan harbiy bо‘linmalarni
yaratgan yoki yaratish jarayonida.
Kiberxavfsizlik muammolari sohasidagi mutaxassislar Xitoy va AQShning eng faol va kuchli
kiber birliklari hozirda eng faol va qudratli hisoblanadi degan umumiy fikrga kelishdi. Xitoy
kiberqо‘shinlarining salohiyati, hajmi va vazifalari tо‘g‘risida rasmiy ma’lumotlar yо‘qligiga
qaramay, FQB uchun tayyorlangan va OAVga taqdim etilgan maxfiy hisobotdan qandaydir
tasavvurga ega bо‘lish mumkin. Hisobot materiallarida Xitoy kiber-kuchlarining rivojlanish
darajasi ta’kidlangan va bu rivojlanishning AQSH uchun tahdidlari kо‘rsatilgan. Hisobotda XXR
«kiberterrorizm nuqtai nazaridan Qо‘shma Shtatlar uchun eng yaxlit tahdid»[1] va hozirda
«hayotiy infratuzilmani yо‘q qilish, bank, tijorat, harbiy va mudofaa ma’lumotlar bazalariga
kirish» uchun yetarli salohiyatga ega bо‘lishi mumkin bо‘lgan kuch deb ataladi. FQB
ma’lumotlariga kо‘ra, bugungi kunda XXR 180 000 xakerlik armiyasiga ega. Ular har kuni
AQSH kibermakoniga hujum qiladi va har yili AQSH Mudofaa vazirligi kompyuterlariga 90 000
ga yaqin hujumlarni amalga oshiradi. 180 000 xakerning 30 000 tasi harbiylar, 150 000 tasi
esa xususiy sektordagi kompyuter mutaxassislari (kiber fazoda harbiy yoki razvedka
vazifalari bilan shug‘ullanuvchi xususiy kompaniyalar xodimlari). Ularning vazifasi AQSH
harbiy va tijorat sirlariga kirish va hukumat va moliyaviy xizmatlarni buzishdir.
Mashhur nemis futurologi K. H. Shtaynmuller, «Kelajakning aniq tahdidi - Internetdagi kiber
urush xavfi yoki uning о‘rnini bosadigan narsa - sovuq va issiq tо‘qnashuv о‘rtasidagi
chegaralarni yо‘q qiladi»[2].
Randall Dipert о‘zining «Kiber urushning axloqiy muammolari» maqolasida Kiber urush
bо‘yicha Jeneva konvensiyasining analogini yaratish zarurligi haqida о‘ylashni[3] taklif qiladi.
«Kiberdushmanlar ma’lumotlar bazalarini yо‘q qilishga, aloqa tizimlarini yopishga, bank
hisoblarini tozalashga, butun shaharlarni zulmatga botirishga, ishlab chiqarishni yopib
qо‘yishga, sog‘liqni saqlash tizimiga vayronagarchilikka olib kelishga va hokazolarga
intilishadi. Ammo odatiy urushlardan farqli о‘laroq, kiberjanglar hatto uzoqdan Jeneva
konvensiyasiga о‘xshab ketadigan hech narsa bilan tartibga solinmaydi. Kiber urush
jinoyatchilarini cheklovchi xalqaro huquqning chegaralari yoki standartlari yо‘q”, - deya
ogohlantiradi G. Dipert. Shu bilan birga, olimning fikricha, Jeneva konvensiyasi qoidalarini (siz
bilganingizdek, uzoq vaqtdan beri oddiy urushlar о‘tkazish qoidalarini tartibga solib
kelayotgan) oddiygina qabul qilib, raqamli harbiy amaliyotlarga о‘tkazib bо‘lmaydi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi in-academy uz/index php/si 18 kiberxavfsizlik va jamoat xavfsizligini ta’minlashning ustuvor
|
