Dastlabki ma’lumotlar
2.2-jadval
Variantning ikkinchi raqami
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Elektr ta’minoti tizimining nurlari soni
|
2
|
3
|
1
|
2
|
3
|
2
|
1
|
3
|
2
|
1
|
O‘zgaruvchan tok qurilmalarining maksimal toki, .
|
10
|
15
|
20
|
25
|
12
|
16
|
18
|
22
|
26
|
28
|
O‘zgarmas tok qurilmalarining maksimal toki, .
|
40
|
50
|
70
|
30
|
90
|
90
|
75
|
45
|
55
|
65
|
Avariyaviy yoritishning maksimal toki, .
|
5
|
3
|
4
|
4,5
|
3,5
|
2,8
|
1,9
|
2,7
|
3,2
|
4,7
|
Maishiy ehtiyojlar uchun iste’mol qilinadigan to‘liq quvvat, .
|
5
|
6
|
7
|
8
|
10
|
3
|
4
|
3,5
|
5
|
4
|
Shamollatish va kondensionerlash tizimi tomonidan iste’mol qilingan to‘liq quvvat, .
|
3,0
|
3,5
|
4,0
|
4,5
|
5,0
|
5,5
|
6,0
|
3,0
|
4,0
|
5,0
|
Atrof muhit harorati, .
|
+20
|
+18
|
+24
|
+22
|
+25
|
+20
|
+18
|
+15
|
+16
|
+22
|
Erga ulash simining diametri, .
|
60
|
32
|
35
|
40
|
60
|
50
|
60
|
50
|
40
|
45
|
Erga ulash simlarining orasidagi masofa, .
|
10
|
5
|
12
|
5
|
10
|
5
|
15
|
10
|
4
|
10
|
Erning solishtirma qarshiligi, .
|
20
|
30
|
10
|
6
|
40
|
30
|
20
|
80
|
50
|
40
|
2.3-jadval
Variantning birinchi raqami
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
O‘zgarmas tok qurilmasining kuchlanishi, .
|
48
|
48
|
20
|
48
|
60
|
24
|
60
|
48
|
24
|
48
|
Avariyaviy yoritish tizimining kuchlanishi, .
|
220
|
48
|
220
|
220
|
60
|
24
|
220
|
220
|
24
|
48
|
Akkumulyator batareyalari orqali ishlash muddati (akkumulyatorlarni razryadlanishi), .
|
3
|
1
|
0,5
|
3
|
0,5
|
1
|
2
|
3
|
2
|
0,5
|
Maishiy ehtiyojlarning quvvat koeffitsienti, .
|
0,97
|
0,93
|
0,9
|
0,95
|
0,98
|
0,94
|
0,92
|
0,91
|
,096
|
0,89
|
Shamollatish va kondensionerlash tizimining quvvat koeffitsienti, .
|
0,75
|
0,76
|
0,78
|
0,8
|
0,75
|
0,76
|
0,78
|
0,8
|
0,75
|
0,76
|
Erga ulash simining uzunligi, .
|
4,5
|
2,8
|
3,5
|
3
|
3,2
|
5
|
6
|
5,5
|
3,5
|
3,3
|
2.2.2 O‘zgaruvchan tok uzulksiz elektr ta’minoti tizimini loyihalashdagi odatiy xatoliklar
1. Tanlangan qurilmalarning modeli, ishlab chiqaruvchi va texnik xususiyatlari noto‘g‘ri tanlanilishi. Ishning asosiy maqsadi qurilmani maqsadga muvofiq tanlanilishi lozim. Amalda ishlab chiqaruvchi yoki qurilma modelining nomini yoki raqamini noto‘g‘ri yozish qurilmalarni bir biriga to‘g‘ri kelmasligiga olib keladi, buning oqibatida o‘zaro aloqalarini tiklash uchun qo‘shimcha qurilmalar xarid qilishga to‘g‘ri keladi.
2. sondagi modullar tekshirilmaydi. Natijada, tanlangan UETMga o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan modullardan ko‘proq modullar talab qilinadi.
3. Kerakli sondagi modullarni noto‘g‘ri yaxlitlash (yoki umuman yaxlitlamaslik). Modullar sonini kam tomonga yaxlitlash mumkin emas – u holda UETM kerakli quvvatni ta’minlay olmaydi. Agar hisob kitoblarga ko‘ra, 3,05 modul talab qilinadigan bo‘lsa unda biz modullar sonini ga teng qilib olishimiz kerak.
2.2.3 O‘zgaruvchan tok uzluksiz elektr ta’minoti tizimini hisoblashga misol
Dastlabki ma’lumotlar:
– o‘zgaruvchan tok qurilmasining turi – bir fazali, , ;
– o‘zgaruvchan tok qurilmasining maksimal toki, ;
– avariyaviy yoritish tizimining turi - o‘zgaruvchan tokda;
– avariyaviy yoritish tizimining ta’minot kuchlanishi, ;
– avariyaviy yoritish tizimining maksimal toki, .
O‘zgaruvchan tok qurilmasining to‘liq kuchlanishi, :
Avariyaviy yoritish tizimi o‘zgaruvchan tokda ishlashi uchun UETM yoritish tizimini qo‘shimcha elektr ta’minoti bilan ta’minlashi kerak.
O‘zgaruvchan tokda ishlovchi avariyaviy tizimining quvvati, :
UETMning maksimal yuklanganlik quvvati, :
UETM ning talab qilgan chiqish quvvati :
UETMning kerakli chiqish quvvati asosida 2.4-jadvaldan uzluksiz elektr ta’minoti manbini tanlaymiz. Bizning misolda bo‘lgani uchun firmasining nomli UETMni tanlaymiz.
Uning paremetrlari:
– qurilmaning maksimal quvvati, ;
– bitta modulning quvvati, .
Zaxirani hisobga olgan holda UETMning modullari soni:
bu erda – parallel ulanishni hisobga olish koeffitsienti.
Qurilmada maksimal modullar soni, :
shartga muvofiq UETMni tanlash xatosiz amalga oshirildi.
UETMning maksimal chiqish quvvati :
Akkumulyator batareyalarini zaryadlash quvvati, :
Uzluksis elektr ta’minoti tizimining to‘liq quvvati, :
Uzluksiz elektr ta’minoti tizimining aktiv quvvati, :
bu erda - foydali ish koeffitsienti, - UETMning quvvat koeffitsienti.
Uzluksis elektr ta’minoti tizimining reaktiv quvvati, :
2.2 O‘zgarmas tok uzluksiz elektr ta’minoti tizimini hisoblash va loyihalash tamoyillari
2.2.1 O‘zgarmas tok uzluksiz elektr ta’minoti tizimini tanlash va hisoblash usuli
Hisoblash va loyihalashda uzluksiz elektr ta’minot tizimi (UETT) markazlashtirilgan tamoyil (2.1-rasm, a ga qarang) asosida (bitta to‘g‘rilash qurilmasi (TQ) va ikki guruhli akkumulyator batareyasi (AB)) qurilgan deb faraz qilinadi.
Loyihalashda tarmoqdan iste’mol qilinadigan maksimal quvvatni hisoblash, AB va TQsini tanlash lozim bo‘ladi. Ushbu usul UETTning xar bir AB va TQsini tanlash uchun taqsimlangan va aralash tizimlar ham o‘rinli hisoblanadi.
Hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar:
– o‘zgarmas tok qurilmasining ta’minot kuchlanishi, ;
– o‘zgarmas tok qurilmasining maksimal toki, ;
– akkumulyator batareyalari orqali ishlash davomiyligi, ;
– atrof-muhit harorati, ;
– avariyaviy yoritish tizim turi (o‘zgarmas ( ) yoki o‘zgaruvchan ( ) tokda);
– avariyaviy yoritish tizimining ta’minot kuchlanishi, ;
– avariyaviy yoritish tizimining maksimal toki, .
Hisoblash natijalari:
– ABsining modeli;
– kerak bo‘ladigan ABlar soni;
– TQsining modeli;
– TQning birliklari soni (modullar, bloklar);
– tizim tomonidan tarmoqdan iste’mol qilinadigan maksimal quvvat (to‘liq quvvat - , aktiv quvvat - va reaktiv quvvat - ).
Hisoblashning birinchi bosqichida talab qilinadigan akkumulyator batareyalarining elementlar sonini aniqlashdan iborat.
ning taqribiy qiymati qo‘yidagi formula bilan aniqlanadi:
, (2.16)
bu erda – qo‘rg‘oshin kislotali akkumulyator batareyasi elementidagi nominal kuchlanish.
Shundan so‘ng, tok taqsimlash tarmog‘idagi (TTT) kuchlanish yo‘qotishlarining umumiy darajasi o‘rnatiladi, bu 4% dan oshmasligi kerak va TTTdagi kuchlanishning maksimal pasayishi aniqlanadi:
. (2.17)
AB elementidagi kuchlanish gacha pasaysa, ABning razryadi oxirida uning klemmalaridagi kuchlanishning qiymati aniqlanadi:
(2.18)
AB elementidagi kuchlanish maksimal bo‘lsa , turg‘un zaryad rejimi qo‘yidagicha hisoblanadi:
(2.19)
va kuchlanishlar infokommunikasiya korxonalarining elektr ta’minoti qurilmalari talabidan kelib chiqqan holda aniqlanga ushbu uchun maqbul qiymatlar oralig‘ida bo‘lishi kerak.
,
. (2.20)
Agar (2.20) shart bajarilmasa ABdagi elementlar soni ko‘paytiriladi yoki tok taqsimlash tarmog‘idagi kuchlanish pasayishini kamaytirish kerak.
(2.17) - (2.19) formulalar uchun hisoblashlar (2.20) shart bajarilguncha takrorlanishi kerak.
ABdagi elementlar soni tanlangandan so‘ng, nominal razryad toki ni aniqlaymiz.
Agar korxona avariyaviy yoritish tizimida o‘zgaruvchan tokdan foydalansa, razryad toki qurilmaning maksimal tokiga teng bo‘ladi:
(2.21)
Aks holda, akkumulyator batareyasi qo‘shimcha ravishda elektr ta’minoti va avariyaviy yoritish tizimlarini ta’minlashi kerak:
(2.22)
ABining minimal umumiy sig‘imi:
(2.23)
bu erda – ABning samaradorlik koeffitsienti bo‘lib, zaryadsizlanish tezligi oshishi bilan ABsig‘imining pasayishini hisobga oladi.
ning taxminiy qiymatini berilgan ish vaqti davomida 2.5-jadvaldan aniqlashimiz mumkin:
2.5-jadval
Akkumulyator batareyalarinig sig‘imi bo‘yicha samaradorlik koeffitsientining tavsiya etilgan qiymatlari
, soat
|
≥10
|
9
|
8
|
7
|
6
|
5
|
4
|
3
|
2
|
≤1
|
|
1
|
0,97
|
0,94
|
0,91
|
0,89
|
0,83
|
0,8
|
0,75
|
0,61
|
0,51
|
Infokommunikasi korxonalari ikki gruhli ABlardan foydalanganligi sababli, bitta guruhning talab qilinadigan batareya sig‘imi sig‘imning yarimiga teng bo‘lishi kerak:
(2.24)
ABlarini etkazib beruvchi kompaniyalarning ktataloglari ruyxatidan dan kattaroq sig‘imga ega bo‘lgan AB tanlanadi (amalda, odatda eng yaqin yuqori sig‘im qiymati tanlanadi) 2.6-jadval.
2.6-jadval
firmasi akkumulyator batareyalarining elektr parametrlari (razryadlanish vaqti 10 soat)
Ishlab chiqaruvchi korxona, markasi
|
Turi
|
Texnologiyasi
|
Kuchlanishi, V
|
Sig‘imi, S10 Ach
|
|
6SC4
|
Elektrolit separatorda sorblanadi
|
6
|
6
|
6SC10
|
6
|
10
|
12SC24
|
12
|
24
|
12SC40
|
12
|
40
|
|
12V20
|
Gaz qayta kombinasiya va saqlagich klapanli
|
12
|
22
|
12V57
|
12
|
68
|
12V80
|
12
|
79
|
8V100F
|
8
|
100
|
4V105
|
4
|
103
|
6V105
|
6
|
103
|
4V155
|
4
|
154
|
6V155
|
6
|
154
|
2V200
|
2
|
200
|
4V230
|
4
|
231
|
2V275
|
2
|
275
|
2V320
|
2
|
320
|
2V460
|
2
|
460
|
2V500
|
2
|
500
|
4V525
|
4
|
524
|
6V525
|
6
|
524
|
2V915
|
2
|
917
|
2V1575
|
2
|
1573
|
2V1770
|
2
|
1769
|
12VE50
|
12
|
46
|
12VE90
|
12
|
79
|
6VE140
|
6
|
132
|
2VE170
|
2
|
152
|
6VE180
|
6
|
165
|
2VE310
|
2
|
275
|
2VE450
|
2
|
400
|
2VE540
|
2
|
500
|
6MLTC100
|
12
|
100
|
6MLTC150
|
12
|
162
|
3MLTC200
|
6
|
200
|
3MLTC250
|
6
|
265
|
3MLTC300
|
6
|
300
|
|
12RG24
|
Mikro g‘ovakli sepatartorli, gaz qayta kombinasiyasi va saqlagich klapanli
|
12
|
24
|
12RG40
|
12
|
40
|
12RG70
|
12
|
70
|
6RG70
|
6
|
70
|
12RG85
|
12
|
85
|
6RG110
|
6
|
110
|
2RG135
|
2
|
135
|
6RG140
|
2
|
140
|
2RG200
|
2
|
200
|
2RG250
|
2
|
250
|
Bir guruhdagi AB sonini kerakli kuchlanish olish shartidan aniqlanadi:
(2.25)
Bu erda – tanlangan ABlardagi elementlar soni, – tanlangan ABning kuchlanishi.
Olingan AB qiymati butun bo‘lishi kerak (toq sondagi ABlarni o‘rnatib bo‘lmaydi), aks holda boshqa AB modulini tanlash lozim bo‘ladi.
ABlarning umumiy soni, :
(2.26)
ABlarning umumiy sig‘imi, :
(2.27)
ABlar tanlanganidan keyin to‘g‘rilash qurilmasini (TQ) tanlanadi. TQdagi maksimal tok ABlar zaryadsizlangada avariya rejimidan keyingi rejimda iste’mol qilinadi, ABdagi zaryad toki esasig‘imning 25% ga etishi mumkin.
(2.28)
Bunday holda tizimning TQsining umumiy maksimal toki qiymatga erishadi:
(2.29)
Maksimal tokning va nominal kuchlanishning qiymatlari qurilmalarni etkazib beruvchi kompaniyalarning kataloglaridan to‘g‘rilagichga kerakli tokni ta’minla bera oladigan TQ tanlanadi. 2.7-jadvalda keltirilgan texnik xarakteristikalardan kerakli to‘g‘rilagich qurilmasi tanlab olinadi.
2.7-jadval
To‘g‘rilagich qurilmalarning texnik xarakteristikalari
Ishlab chiqaruvchi, turi
|
Modeli
|
Bitta to‘g‘rilagichdagi parallel modullar soni
|
Kuchlanish, V
|
Maksimal chiqish toki, A (bitta moduldagi tok)
|
,
,
,
|
, raqamli nazorat
( , sifrovoy kontrol)
|
1…4
|
24
|
148 (37)
|
45
|
83 (21)
|
60
|
66 (17)
|
,
,
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol)
|
1…7
|
24
|
260 (37)
|
48
|
144 (21)
|
60
|
116 (17)
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol)
|
1…14
|
24
|
520 (37)
|
48
|
288 (21)
|
60
|
232 (17)
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol)
|
1…21
|
24
|
780 (37)
|
48
|
432 (21)
|
60
|
348 (17)
|
IBP «Svyaz injiniring»,
|
, analogli nazorat qurilmasi (analogovaya apparatura kontrolya)
|
3, 4, 6, 7
|
24
|
308 (44)
|
2, 3, 4, 8, 9, 12
|
48
|
264 (22)
|
2, 3, 4, 6, 8, 9
|
60
|
171 (19)
|
IBP «Svyaz injiniring»,
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol),
,
|
3, 4, 9
|
24
|
396 (44)
|
2, 3, 4, 9, 12, 18, 24
|
48
|
528 (22)
|
3, 4, 7, 9
|
60
|
171 (19)
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol),
,
|
3, 6, 9, 12
|
24
|
1200 (100)
|
3, 6, 9, 12
|
48
|
600 (50)
|
3, 6, 9, 12
|
60
|
480 (40)
|
, raqamli nazorat (sifrovoy kontrol),
,
|
4, 6
|
24
|
132 (22)
|
4, 6
|
48
|
66 (11)
|
4, 6
|
60
|
54 (9)
|
,
,
|
|
1…4
|
60
|
60 (15)
|
1…4
|
48
|
80 (20)
|
1…6
|
48
|
120 (20)
|
1…3
|
24
|
60 (20)
|
1…3
|
24
|
120 (40)
|
1…5
|
24
|
200 (40)
|
1…10
|
24
|
400 (40)
|
|
1…12
|
60
|
300 (25)
|
1…8
|
60
|
200 (25)
|
1…12
|
48
|
360 (30)
|
1…8
|
48
|
240 (30)
|
1…4
|
48
|
120 (30)
|
Eslatma: Sanoat tug‘rilagich qurilmalarining chiqish kuchlanishining nominal qiymati kamida ±10 % atrofida boshqarish mumkin.
|
O‘zgaruvchan tok UETMni tanlashga o‘xshab, TQni tanlashda undagi modullar sonini zaxirasi bilan aniqlash kerak:
(2.30)
bu erda – modulning maksimal toki; – parallel ulanishni hisobga olish koeffitsienti. Bu koeffitsient TQ modullari orasida mumkin bo‘lgan yuklamalarni notekis taqsimlanishini hisobga oladi.
Olingan ning qiymatini katta tomonga yaxlitlash kerak. Biroq, kerakli modullar soni ushbu qurilmaning maksimal modullar sonidan oshmasligini ta’minlash kerak, :
(2.31)
Modullar sonini aniqlashda shuni e’tiborga olish kerakki, ayrim TQ modellari faqat belgilangan miqdordagi modullar bilan ishlay oladi, masalan, 3, 6, 9. (2.7-jadvalga e’tibor qarating).
Modullar sonini ga teng qilib tanlash xatolikka olib keladi, chunki bu TQ modullari 7 ta modullar (yoki 6, 9 modullar) bilan ishlay olmaydi.
Akkumulyator batareyasi elementidagi kuchlanish minimal ( ), tok esa maksimal bo‘lganda UETT ning maksimal aktiv quvvati avariyaviy rejimdan kiyingi rejimda tarmoqdan iste’mol qiladi:
(2.32)
bu erda –tanlangan TQining foydali ish koeffitsienti.
O‘zgarmas tok UETTninig iste’mol qiladigan to‘liq quvvati, :
(2.33)
bu erda - tanlangan TQining quvvat koeffitsienti.
O‘zgarmas tok UETTning reaktiv quvvati:
(2.34)
20-variant
Bajarilgan ishlar bo‘yicha xulosa chiqarish.
Shunday qilib bu topshiriqni bajarishdan bilib olamizki, umumiy elektr taminoti haqida tushuncha olamiz bundagi elektr quvvati, kuchlanish, va tok kuchlari haqida bilib olishimiz mumkin. Bundan tashqari quyidagilar haqida ham malumot olishimiz mumkin:
Hisoblash-kitob ishlarini bajarish uchun nazariy materialni ma’ruza matnlari va tavsiya etilgan adabiyotlarga muvofiq o‘rganish lozim. Hisoblashda ushbu qo‘llanmada keltirilgan ma’lumotlardan foydalaning. Agar mavjud ma’lumotlar yetarli bo‘lmasa, elektr ta’minoti va elektr ta’minoti tizimlarini jihozlash bo‘yicha internetda chop yetilgan ma’lumotnomalar, qo‘llanmalar, adabiyotlar yoki onlayn kalkulyatorlardan foydalanish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet xavolalari ruyhati
Stantsiya va podstantsiyalarning elektr qismi. O’quv qo’llanma. Q.R. Allaev, I.H. Siddikov va boshq. O’z.ROO’MTV – T.: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2016. 304b.
Aloqa qurilmalarining elektr ta’minoti (o’quv qo’llanma). M.S. Sapayev, F.M. Qodirov, U.T. Aliyev. O’z.ROO’MTV, O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2012 – 264 b.
.Yu. Vorobyov Elektrosnabjenie kompyuternыx i telekommunikatsionnыx sistem. – M.: Eko-Trendz, 2002. – 280s.: il.
Siddikov I.X. Aloqa qurilmalari qayta tiklanuvchi elektr ta’minoti manbalari fanidan uslubiy qo’llanma – Toshkent, TATU, 2016 – 92 b.
|
