Informatika va axborot texnologiyalari faniga kirish

• BAT (BATch — bokpam, gurux) — paketli bajariladigan buyruqli fayl; 
• BAS — BASIC tilidagi fayl-dastur; 
• PRG — Dbase tilidagi fayl-dastur; 
• TXT — DOS ning matnli fayli; 
• DOC — Windows ning matnli fayli; 
• XLS — Excel elektron jadvallar fayli; 
• BAK — asl nusxani qayta yozishda yaratiladigan fayl nusxasi; 
• ZIP — arxiv fayli. 
Yuqorida keltirilgan kengaytmalar ruyxati eng ko’p uchraydigan kengaytmalarni 
o’z ichiga oladi va hali unchalik to’liq emasdir. Trans-lyatorlar, tizimli dasturlar va 
amaliy dasturlar paketlarida muayyan dasturli maxsulot uchun standart hisoblangan 
kengaytmalar qo’llaniladi. Fayl nomlarida standart kengaytmalarning ishlatilishi 
kompyuterga qisqa signallar bo’yicha (masalan, klavishani bosish bilan) kerakli qayta 
ishlash jarayonini avtomatik tanlash imkonini beradi. Fayl tizimini mantiqiy tashkil 
etish. Diskli xotirada saqlanayotgan fayllarni tartibga solishning fayl tizimini mantiqiy 
tashkil etish deb ataladi. Bunda mantiqiy tashkil etishning asosi kataloglardir. 
Katalog — bu fayllar qayd qilinadigan maxsus joydir. "Katalog" atamasi bilan 
bir qatorda DOS axborotlarida va uning xujjatlarida shu faylni identifikatsiyalash 
uchun yana "bo’lim", "direktoriya" atamalari ham ishlatiladi. 
Katalogda o’nga kiruvchi fayllarni tavsiflovchi barcha ma'lumotlar va diskning 
qaysi joyida fayl joylashganligi tug’risidagi ma'lumotlar joylashadi. Faylning o’zi esa 
hech qanday qo’shimcha ma'lumotnomali axborotsiz baytlar ketma-ketligi kabi 
saqlanadi. 
Katalog, o’z navbatida, boshqa katalog tarkibiga kirishi mumkin, uning qism 
katalogi bo’lishi mumkin. Boshqa hech qanday narsaning qismkatalogi hisoblanmagan 
eng yuqorigi katalog o’zakli katalog (Root Directory) deb ataladi. O’zakli katalog 
uchun joy diskni formatlashda (belgilashda) band qilinadi va standart uzunlikka — 
3584 baytga ega (yani 112 ta 32 baytli yozuvlar sig’adi, agar katta bo’lsa u holda 
ularni oldindan qism kataloglarga birlashtirish kerak). O’zakli katalog DOS vositalari 
bilan o’chirib tashlanishi mumkin emas. O’zakli katalogning har bir elementi (fayl 
yoki qismkatalog) 32 bayt o’lchamga ega va 8 ta maydonni o’z ichiga oladi, fayllar 
uchun bu: 
• fayl nomi — 8 bayt; 
• fayl nomi kengaytmasi — 3 bayt; 
• fayl atributi — 1 bayt; 
• zaxira — 10 bayt; 
• faylni yaratish yoki oxirgi o’zgartirilgan vaqti (soat, minut, sekund) - 8 bayt; 
• faylni yaratish yoki oxirgi o’zgartirilgan sanasi (yil, oy, kun) -2 bayt; 
• faylningdiskda boshlanadigan klaster nomeri — 2 bayt; 
• faylning baytlardagi haqiqiy uzunligi — 4 bayt.
DOS ning fayl tizimi iyerarxik, ko’p darajali yoki teskarisiga aylantirilgan 
daraxt ko’rinishdagi faylli strukturani shakllantirishni ta'minlaydi, uning asosida 
o’zakli katalog joylashgan, kataloglar va fayllar esa uning shoxlari hisoblanadi. 
Kataloglar daraxti misolini ko’rib chiqamiz Bu misolning fayl strukturasi o’zakli 
katalogda ASM, VIR va DBASE qismkataloglarini o’z ichiga oladi, ular

kompilyatorlar, virusga qarshi himoya dasturlarini va Assembler tilida va kiymatlar 
bazasini boshqaradigan tizimning Dbase tilida yozilgan dasturlarni o’z ichiga oladi. 
O’z navbatida, ASM qismkatalogi masm.exe Assemblerini (kompilyator) va 
ASMPROG qismkatalogini o’z ichiga oladi, ularda Assembler tilida yozilgan dasturli 
fayllar joylashgan. VIR qismkatalogi aidstest.exe va dir.exe fayllarini o’z ichiga oladi. 
DBASE qismkatalogi clipper.exe dastur-kompilyatorni, DBPROG qismkatalogini va 
ba'zi bir boshqa fayllarni o’z ichiga oladi. 
Fayllarni kataloglarga birlashtirish ularni qandaydir yo’l bilan diskda bitta joyda 
guruhlanganligini bildirmaydi. Bundan tashqari, bitta fayl butun disk bo’ylab "sochib 
tashlangan" (lavxala-nib tashlangan) bo’lishi mumkin. Faylning aloxida qismlarini 
joylashgan joyi tug’risidagi axborot shu diskda joylashgan fayllarning joylashish 
jadvalida (FAT—File Allocation Table) saqlanadi.Fayl spetsifikatsiyasi. DOS faylga 
murojaat qila olishi uchun ushbularni ko’rsatish kerak: 
•diskni; 
• katalogni; 
• faylni to’liq; nomini.Bu ma'lumot quyidagi formatga ega bo’lgan fayl 
spetsifikatsiysida bo’ladi: 
[drive:] [g’][pathg’] filename [.type]. 
yoki o’zbek tilidagi varianti: 
[diskdan kiritish qurilmasi:] [g’][yul] [faylning
nomi[. kengaytma] 
Kvadrat qavslar ularning ichiga kiritilgan elementlar bo’lmasligi mumkinligini 
bildiradi. Kvadrat qavslarning o’zi sintaksis belgi hisoblanadi va spetsifikatsiyada 
ishlatilmaydi.Spetsifika-tsiyaning hammasi probellarga (bush joylarga) ega bo’lmasligi 
kerak.drive elementi (diskdan kirituvchi qurilma) fayl joylashgan yoki u yozilayotgan 
diskni anglatadi, masalan, A:, V:, S:, D: va x.k. 
Path (yo’l) — bu katalog yoki kataloglar ketma-ketligi bo’lib, bu kataloglardan 
kataloglar daraxti bo’yicha,fayl joylashgan kataloggacha borish kerak.

Download 1,78 Mb.