ISSN 2223-4047
Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
16
A.M. Ochilov
TEMPERATURANIG AVTOMOBILNING TORTISH TEZLIK
XUSUSIYATIGA TASIRINING MATEMATIK MODELI
Zamonaviy avtomobillarni texnologik jatayonlarini boshqaruvini
avtomatlashtirish davr talabiga aylanmoqda. Avtomatlashtirish xaydovchi va
yo’lovchilarga bir qancha qulayliklar tug’diradi. Shu tariqa avtomobillarning
avtomatik boshqariluvchi transmissiya bilan jixozlangan avtomobillar
xaydochiga qulayliklaridan tashqari dvigitel quvvatidan samarali foydalanish
imkonini beradi.
Avtomobil sanoatining rivojlanishi va transmissiyalarning yangi turlarining chiqarilishi bilan qaysi trans-
missiya yaxshiroq degan savol tobora dolzarb bo'lib bormoqda. Avtomatik uzatish - bu nima? Ushbu maqolada
avtomatik uzatmaning qurilmasi va ishlash printsipi bilan dvigatel parametrlariga ta’sirini tahlil qilingan.
Avtomatik uzatishning ishlash va boshqarish rejimlari bilan tanishaylik. Avtomatik transmissiya yoki avtomatik
uzatish - bu haydovchining ishtirokisiz haydash shartlariga muvofiq optimal uzatish nisbatini tanlashni
ta'minlaydigan transmissiya. Bu haydovchining haydash qulayligi bilan bir qatorda
avtomobilning yaxshi
harakatlanishini ta'minlaydi. Aksariyat haydovchilar, avtomatik uzatmalar qutisi bo'lgan
mashinalarni afzal
ko'rishadi. Ushbu tanlov shubhasiz ijobiy tomonlarga ega, masalan, shahar tirbandligida haydash paytida sayohat
qilish qulayligi. Avtomatik transmissiya viteslarni almashtirish uchun gaz yoki tormoz pedalini bosish kifoya. Bu
mexanikadan farq qiladi, bu yerda tutqich tezlik chegarasiga qarab kerakli tezlikka o'tadi. Ammo
avtomatlashtirilgan mashinalarda o'zlarining salbiy tomonlari ham bor, ularning asosiysi yoqilg'i sarfini sezilarli
darajada sarflashdir.
Internetda mavjud bo'lgan ma'lumotlardan dvigatelning aylanish tezligi funktsiyasining to'liq yuklanishida
statik dvigatel moment qiymatlarini ajratib olishimiz mumkin:
Avtombilningning harakatlantiruvchi qismi quyidagilardan iborat.
dvigatel
ilashish muftasi
avtomatik uzatmalar qutisi
kardan uzatma
asosiy uzatma va differentsial
yarim o’qlar
yetakchi g'ildiraklar
Rasm 1. Avtomobilning orqa g'ildiraklari yetakchi kuch-quvvat sxemasi
Bizning simulyatsiya misolimiz soddaligi uchun biz quyidagi talablarni qoyamiz:
Dvigatel faqat moment manbaidir, hech qanday termodinamik yoki
inertlik inobatga olinmaydi;
dvigatel har doim to'liq yuklanish ostida ishlaydi
gidrotransformatoning ta'siri hisobga olinmaydi
uzatmalar almashinuvi har qanday sirpanish yoki dinamikani hisobga olmagan holda amalga oshiriladi
kardan va yarim o’qlarning ta'siri hisobga olinmaydi
shinalar doimiy radiusga ega
Matematik model quyidagi tenglamalar asosida MATLAB/Simulink dasturida blok-diagramma sifatida
amalga oshiriladi.
© A.M. Ochilov, 2022.
