Rasm 5. Avtomobilga ta’sir etaigan kuchlar modeli
Tahlil va natijalar
Ushbu matematik model yordamida quydagi natijalarni olamiz:
ISSN 2223-4047 Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
23
Grafik 2. Dvigatelning burchak tezligining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Dvigatel salt ishlashdagi burchak tezlikdan maksimal burchak tezlikka qadar tezlasha boshlaydi. E'tibor
bering, 3 ta pag’ona almashinuvi amalga oshirildi, oxirgi pag’ona 7-chi. Pastki pag’onalarda, uzatishlar soni yuqori
bo'lgani uchun, g'ildirak momenti yuqori bo'ladi, shuning uchun avtomobil (dvigatel) tezroq tezlashadi. Yuqori
pog’onaga (8 -chi) yaqinlashganda, bu pog’onaning kichikroq nisbatlarini bildiradi, avtomobilning (dvigatelning)
tezlashishi sekinlashadi.
Grafik 3. Dvigatelning burovchi momentining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Dvigatelning minimal momenti 246 Nm dan boshlanadi, bu salt rejimda turgan burchak tezlikda to'la
yuklangan momentidir. U maksimal mometgacha (304 Nm) yaqinlashadi va pasayadi, chunki dvigatel tezligi
o'sishda davom etmoqda. Har bir pog’ona almashinuvida dvigatel momenti maksimal qiymatga ko'tariladi va keyin
pasayishni boshlaydi.
ISSN 2223-4047 Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
24
Grafik 4. Dvigatelning quvvatining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Dvigatel quvvati dvigatel momenti bilan o’xshash harakatga ega. E'tibor bering, u hech qachon maksimal
dvigatel quvvatidan oshmaydi.
Grafik 5. Pog’onalar almashisining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Bu grafikda avtomobil tezlashuvi vaqtida pog’onalar almashish vaqti ko'rsatilgan. Pastki pog’onalar qisqa
vaqt davomida faol bo'ladi. Buning sababi shundaki, yuqori uzatishlar soni dvigatelning tezlashishiga imkon
beradi. 1 –pog’ona 2 -chi pog’onaga qaraganda uzoqroq ishlaydi. Sababi, birinchi pog’onada dvigatel salt rejimdan
maksimal burchak tezligiga tezlashishi kerak.
ISSN 2223-4047 Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
25
Grafik 6. G’ildirak momentining vaqt bo’yicha o’zgarishi
G'ildirakdagi moment g'ildirakning chap va o'ng momentlari orasidagi yig'indidir. G'ildiraklardagi moment
qiymati dvigatel momentidan ancha yuqori. Momentini kuchaytirish uzatmalar qutisining joriy uzatishlar soni va
asosiy uzatma uzatishlar soni bilan uzatishda amalga oshiriladi.
Grafik 7. Tortish kuchining vaqt bo’yicha o’zgarishi
G'ildiraklardagi tortish kuchi 1 –pog’onadada olinadi va 17766 N ga teng. Hatto dvigatel va transmissiya
bu katta kuchni uzatishga qodir bo'lsa ham, g'ildirak uni foydalanaolmaydi. G'ildiraklar o'rnatishi mumkin bo'lgan
maksimal tortishish kuchi ilashish kuchi bilan chegaralanadi, bu 16162 N. Agar dvigatel va transmisyonning
tortish kuchi ilashish chegarasidan oshsa, g'ildiraklar shataksirab boshlaydi. Elektron barqarorlik (ESP) tizimlari
bilan jihozlangan avtomobillarda g'ildirakning shataksirashi aniqlanadi va bartaraf etiladi. Tortish kuchi va
qarshilik kuchlar orasidagi farq zaxira kuchi xisoblanadi. Bu kuchning qiymati qanchalik yuqori bo'lsa, avtomobil
tezlashishi shuncha yuqori bo'ladi.
ISSN 2223-4047 Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
26
Avtomobil tezlashganda qarshilik kuchlari kuchayadi (asosan aerodinamik qarshilik tufayli) va tortish
kuchi kamayadi. Bu kuchlar teng bo'lgan nuqta avtomobilning maksimal tezligiga tengdir. Bu vaqtda zaxira kuchi
nolga teng, shuning uchun avtomobil tezlasha olmaydi va doimiy maksimal tezlikka ega.
Grafik 8. Avtomobil tezlanishining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Avtomobilning maksimal tezlanishi (3.6 m/s
2
) 1 –pogo’nada olinadi. Bu zaxira kuchi maksimal darajada
bo'lgani uchun sodir bo'lmoqda.
Grafik 8. Avtomobil tezligining vaqt bo’yicha o’zgarishi
Avtomobil tezligi grafigidan maksimal tezlikka erishish uchun ketgan vaqtni ko’rish mumkin.
Xulosa
Model berilgan avtomobil parametrlari bilan taqqoslaganda juda mos keladi. Tanlangan Avtomobilning
texnik xarakteristikasida avtamobilning maksimal tezligi 260 km/s, ishlab chiqilgan modelda 255 km/s ni tashkil
etdi. Ushbu modelning texnik xarakteristika bilan farqi 2 % ga farq qiladi. Avtomobilning 100 km/s tezlikga chi-
qishigacha ketgan vaqt Avtomobilning texnik xarakteristikasi bo’yicha 5.3 s, model bo’yicha 5 s ni tashkil qildi.
Modelning texnik xarakteristika bilan farqi 6 % ga farq qiladi.
Ushbu uslub yordamida avtomobilning dinamikasini xisoblashda foydalanish mumkin.
ISSN 2223-4047 Вестник магистратуры. 2022. № 6-3 (129)
| 