Informatika va axborot texnologiyalari faniga kirish
Reja:
1.
Informatika va axborot texnologiya faniga kirish.
2.
Axborotni olamni bilishdagi, jamiyatdagi va fandagi o’rni.
3.
Fanning predmeti va vazifasi.
4.
Shaxsiy kompyuterlar asosiy qurilmalari va foydalanish qoidalari.
Insoniyat o’zining rivojlanishi tarixi mobaynida modda, quvvat va axborotlarni
o’zlashtirib kelgan. Bu rivojlanishning butun bir davrlari shu bosqichning ilђor
texnologiyasi nomi bilan atalgan. Masalan: «Tosh asr» - mehnat suroli yasash uchun
toshga ishlov berish texnologiyasini egallash bosqichi, «kitob chop etish asri» -
axborotni tarsatishning yangi usulini o’zlashtirish bosqichi, «elektr asri» - quvvatning
yangi turlarini o’zlashtirish bosqichi shular jumlasidandir. Bundan 20-30 yillar ilgari
«atom asri» boshlandi deyilgan bo’lsa, hozirgi kunda «axborot asri», «EHM asri» deb
ataladi.
«Informatika va axborot texnologiyalari» fanining kelib chisishi, uning uch
tarkibiy qismi algoritm, dastur va hisoblash vositalarini paydo bo’lishi va rivojlanishi
bilan bog’liq. Informatika axborotlarni EHM yordamida tasvirlash, saslab turish,
uzatish va ishlov berish usullarini o’rganadigan fandir.
EHMlarni ishlab chisish va undan foydalanish sohaqida katta yutuslarga
erishgan olim V.M.Glushkov ta'biri bilan aytsak: «Yangi asr boshida texnik jihatdan
rivojlangan mamlakalarda aksariyat axborot EHM xotirasida joylashgan bo’ladi. XXI
asr axborotlardan ana shu axborotlardan foydalanishni bilmagan kishi, XX asr boshida
o’sish va yozishni» bilmagan odamga o’xshab soladi. Bundan kelib chissan holda,
«Informatika va axborot texnologiyalari» fanini o’rganish ikkinchi savodxonlik bilan
tengdir.
(Savol: EHM deganda nimani tushunasizq)
Informatika fani ham boshqa fanlar satorida olamni bilish uchun xizmat siladi.
Axborot umumiy ta'rifga ega bo’lmagan imperik tushuncha. Axborot nima degan
savolga, falsafa fani bizni o’rab turgan borlisni ifodasi deb tushuntirsa, axborotlardan
amalda foydalanuvchilar axborot va saslanish, shakl o’zgartirish va uzatish mumkin
bo’lgan ashyo, (obyekt) deb tushintiradi. Bizni o’rab turgan borlis haqidagi bilimlar
yoki har qanday malumotlar axborot deb ataladi.
Axborot deganda biror modda yoki jarayonni tushunish kerak emas, balki ana
shu modda yoki jarayonni turli jihatlarini sonlar, formulalar, belgi yoki tushunchalar
orqali tavsiflaydigan vaqilni tushunish kerak.
Insonning ijodiy yoki mehnat faoliyati, fan va texnikaning rivoji, jonli
mavjudodlarning o’zini to’tishi, har qanday avtomatik tarzda ishlaydigan qurilmalar
faoliyati axborotni ayirboshlash bilan bog’liq.
EHMni paydo bo’lishi jamiyat rivojlanishida insilobiy o’zgarishlarga sabab
bo’ldiki, insonga axborotni yiђish, saslash va ishlov berish bilan bog’lik bo’lgan asliy
mehnatni avtomatlashtirish imkonini berdi. Bu xildagi jarayonlarni avtomatlashtirish
istisodiy-tashkil iy tuzumlarga, texnologik jarayonlarni boshqa rishga, loyihalar
tuzish, ilmiy izlanishlar, o’sish-o’rganish va boshqa sohalarga kirib bordi. Shunday
silib ilmiy-texnik rivojlanishning asosiy yo’nalishi paydo bo’ldi.
Kiritish-chisarish qurilmalari bilan ta'minlangan EHMlar katta hajmdagi
axborotlarni yig’ib, xotirada saslab turish va kerak bo’lganda katta tezlikda kerakli
axborotni berish mumkin. Mbaytli disk o’zida katta O’zbek Qomusining 25 tomini
saqlay oladi, ana shu axborotni o’qib olish uchun esa 1 minut vaqt kifoya.
Axborot texnologiyasi deganda, hajmi oshib borayotgan axborot oqimini
yig’ish, saqlab turish, ishlov berish va uzatishni EHMlar yordamida amalga
oshiradigan usullarni majmuasi tushuniladi. Ushbu usullarni turli ko’rinishda
ishlatilishi insonga zarur axborotlarni olish uchun EHM bilan muloqotda bo’lishni
taqozo etadi.
EHM deganda axborotlar va hisoblashlarni algoritm asosida ishlov berishni
tezlashtiradigan yoki avtomatik tarzda amalga oshiradigan qurilmani tushunamiz.
Shunday silib «Hisoblash mashinasi» tushunchasi «axborot» va «algoritm»
tushunchalari bilan chambarchas bog’liq. Odatda «axborot» so’zi ma'lumotning
mazmuni va ahamiyati bilan birlashtirib yuboriladi. Masalan: kelish kuni haqidagi xat,
gar bu kun haqida allasachon bilsak hech qanday axborot bermaydi.
Olimlar aytishiga qaraganda, bizni o’rab turgan olamni bilish haqidagi bilimlar
hajmi 10 yilda 2 marta, sayta ishlanishi zarur axborot hajmi 1 yilda kvadrati marta
oshmosda. Ma'lumki, mamlakatimizda 1 yilda 60 mlrd xat - hujjat yaratiladi. Har bir
xatni sayd silish uchun 5 dasisa sarflansa har kuni, 8 soatdan ishlab 1 yil davomida 1,7
mln. odam shuђullanishi kerak. Har bir xatni tayyorlashga o’rtacha bir soat sarflansa,
yil davomida (dam olishsiz) 21 mln. odam shuђulanishi kerak.
Lekin mehnat unumdorligini shu darajada oshirishi nafasat hisoblash ishlarini
avtomatlashtirish, balki axborotni yiђish, saslab turish va uzatish ishlarini ham
avtomatlashtirish kerak.
Axborotni abstrakt tushunchalar satoriga, masalan, matematik formulalar
satoriga quyish mumkin, lekin u har doim moddiy quvvat shaklida fizik asosiga ega
bo’lgan holda namoyon bo’ladi va shuning uchun ham uni o’lchash mumkin.
Kundalik hayotimizda uzlukli axborotni bir so’zlar orqali o’zlashtirib kelamiz.
So’zlar esa o’z navbatida harflar va maxsus belgilardan tashkil topadi. Bu turdagi
axborotlar matnli axborot deb ataladi. Sayta ishlayotgan axborot turiga sarab, hisoblash
texnikasi vositalari uch turga bo’linadi:
1)
Uzluksiz (analog) elektron hisoblash mashinalari (AEHM), bu xildagi
mashinalarda vaqt birligi ichida uzluksiz ustida hisoblash ishlari bajariladi.
2)
Rakamli (diskret) elektron hisoblash mashinalari (REHM), bo’larda vaqt birligi
ichida rasamlardan tashkil topgan diskret (uzlukli) siymatlar ustida amallar bajariladi.
3)
Aralash (gibrid) elektron hisoblash mashinalari (GEHM) bu xildagi mashinalar
AEHM larni axborotlarni uzluksiz kiritib-chisarish, REHMlarni esa axborotlarni katta
tezlikda ishlov berish kabi xususiyatlarni o’zida mujassamlashtirgan.
Axborot noaniqligini teng ikki martaga kamaytiradigan ma'lumot, axborot o’lchov
birligi bit deb ataladi.
Uzatish tezligi 1 sekundiga uzatiladigan bitlar soni bilan o’lchanadi (masalan
19200 bitG`sek). Bir sekundda bajara oladigan amallar soni EHMning hisoblash tezligi
deb ataladi (masalan 500000 amalG`sek). Ikqilik ma'lumotlardagi axborot misdorini
o’lchash uchun bit va baytlardan tashsari, quyidagi kattaroq birliklardan ham
foydalaniladi.
Informatsiyaning eng kichik birligi - bu bit(b). 8 bit 1 Bayt hisoblanadi va bitta
simvol yoki harf bilan ustma-ust tushishi mumkin.
1 Kilobayt(KB)= 1024 B
1 Megabayt(MB)=1024 KB
1 Gigabayt(GB)=1024 MB
1 Terabayt(GB)=1024 TB
Operativ xotiraning o’rtacha hajmi 4-2048 MB
Qattiq disk uchun 0,6-1000 GB
Egiluvchan magnitli disk uchun 1,4-4 MB
Kompakt disk (yoki DVD disk) uchun 0,6-18 GB
Strimmer uchun 0,6-400 GB
Magnitooptik disk uchun 1-1000 GB
O’xshatish uchun, agar 1 bit=1,25 mm desak, bayt=sm, kbayt=1000 sm,
mbayt=10 km, gbayt=10.000 km ga teng bo’ladi.
|
