|
Innovatsiyalar vazirligi iqtisodiyot va pedagogika universteti ntm
|
| bet | 6/9 | | Sana | 26.06.2024 | | Hajmi | 3,94 Mb. | | #265840 |
Bog'liq Kurs ishi Otabek2.3. Om va Krixgof qonunlari.
O‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanlik xossalari yuzasidan ilk ilmiy tekshirishlar olib borgan olimlar qatoriga Stefano Marianini (1790-1866) kiradi. Stefano o‘z kashfiyotiga tasodifan to‘qnash kelib qolgan. U elektr batareykalarining xossalarini o‘rganar ekan, Volt ustunlarining soni ortgani bilan, ulardagi umumiy kuchlanishni ko‘rsatuvchi strelkaga ta'sir qiluvchi elektromagnit ta'sir sezilarli darajada oshmayotganini sezib qoldi. Shunga ko‘ra Marianini, har bir Volt ustuni, tok oqib o‘tishi yo‘liga o‘ziga xos g‘ov bo‘layotgan bo‘lsa kerak degan fikrga keldi. U ikkita faol va nofaol (ya'ni, orasi nam qog‘oz bilan to‘silgan ikkita mis plastinadan iborat Volt ustuni) yordamida tajriba qilib ko‘rdi. Marianini bu orqali, hozirgi zamon maktab o‘quvchilari ham yaxshi biladigan, ya'ni tashqi zanjirning umumiy qarshiligi e'tiborga olinmaydigan ko‘rinishdagi Om qonunining xususiy holini keltirib chiqargan edi. Om Marianinining xizmatlarini e'tirof etib, uning izlanishlariga doim hurmat bilan qaragan. Lekin Marinini izlanishlari Om uchun qo‘llanma bo‘lmagan va Om o‘z faoliyatida Marianini tajribasiga murojaat qilmagan. Om qonuni (talaffuzi: Om) — oʻtkazgichda oʻtayotgan oʻzgarmas tok kuchi bilan uning uchlaridagi potensiallar farqi ning oʻzaro bogʻliqligini ifodalovchi qonun. Om qonunining tarmoqlangan elektr zanjiri uchun umumlashgan koʻrinishi Kirchhoff qoidalari bilan tushuntiriladi. Om qonuni 1826-yilda olmon fizigi va matematigi Georg Ohm tomonidan o‘rnatilgan bo‘lib, 1827-yili nashr etilgan va uning nomiga atalgan. Om qonuni. Yopiq zanjir uchun Om qonuni: har qanday yopiq zanjirda tok EYuK ga to‘g‘ri va ushbu tarmoq ichki va tashqi qarshiliklari yig‘indisiga teskari proportsional bo‘ladi.
3-rasm.
r - tok manbaining ichki qarshiligi;
R - zanjirning tashqi qarshiligi;
0 0 U I r - tok manbaining ichki qarshiligidagi kuchla-nish tushuvi;
U I R - tok manbai qisqichlari o‘rtasidagi kuchla-nish tushuvi;
I - tok kuchi. Elektr zanjiri uzilsa I 0 va unda E U , Agar qarshilik R 0 bo‘lsa U I R 0 , bunda E U0 U U0 bo‘lib, qisqa tutashuv sodir bo‘ladi. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni:
Ish, energiya va quvvat. Elektr zanjirida zaryadlarni ko‘chirishda bajarilgan ish:
|
| |
