European science international conference:
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
161
YONILG‘I QUYISH SHOXOBCHALARINI FAOLIYATINI
INTELLEKTUAL TIZIM ASOSIDA AVTOMATLASHTIRISHNI TASHKIL ETISH
YO‘LLARI.
Esonboyev Behzodbek Murodjon o‘g‘li
Intelektual transpor tizimlari mutaxassisligi
2- bosqich magistranti
Andijon mashinasozlik instituti
Anotatasiya. Andijon viloyatida Yonilg‘i quyish shaxobchalaridagi narx asossiz
ko’tarilishi kaymaytirish va aholini foydali vaqtini qisqartirish texnik vositasi ishlab
chiqarish.
Tayanch so`zlar: Yonilg‘i, benzin, dizel, blok, dispetcher, avtomat, transformatsiya,
gazalin.
Yonilg„i quyish shoxobchalarida mijozlarga yuqori sifatli xizmat ko„rsatish
ularning ishlash samaradorligini oshirmasdan turib mumkin also iloji yo„q. bu
muammoni yechish usullaridan biri bu yonilg„i quyish shoxobchalarini
avtomatlashtirishdir.
Hozirgi kunda ko„pgina yonilg„i quyish shoxobchalarida boshqaruv
infratuzilmasi yetishmaydi ularning ishlashini avtomatlashtirilgan nazorat qilish
vositalari yo„q. Bundan tashqari, tez-tez neft mahsulotlarini yetkazib beruvchi
korxonalarning bilan aloqada yomonligi avtomalashtirilgan buxgalteriya hisoboti
uchun ma‟sul bo„limilari yo„qligi va neft mahsulotlarini taqsimlash, umuman
avtomatlashtirish vositalariga mavjud emasligi. Ushbu maqola avtomatlashtirilgan
nazorat tizimini joriy qilishda zamonaviy POSTEC Communications Controller
asosida yonilg„i quyish shoxobchalarida neft mahsulotlari quyishni nazorat qilish
haqida.
O„zbekiston respublikasi vazirlar mahkamasining avtomobil yonilg„isi quyish
shoxobchalarining ishini takomillashtirish va respublika iste‟molchilarini neft
mahsulotlari bilan ta‟minlashni yaxshilash chora-tadbirlari to„g„risida”gi 1998-yil 7-
sentabrdagi 382-son qarori tasdiqlangan. Bunga ko„ra hududlarda muvofiq respublika
xalq xo„jaligini va aholisini neft mahsulotlari bilan ta‟minlashni tartibga solish, ularni
sotishda qonun buzilishlarini tartibga solish uchun xizmat qiladi.[1]
O„zbekistonda hozirgi kunda 2000 dan ortiq yonilg„i quyish shoxobchalari
mavjud. Hozirgi kunda yonilg„i quyish shoxobchalarida asosan AI-80 AI-92 AI-95 va
Dizel yonilg„i turlari sotiladi.
Bugungi kunda yonilg„i quyish shoxobchalarida zamonaviy texnologiyalaridan
foydananishga ko„proq e'tibor qaratilmoqda. Neft mahsulotlarini sotuvini
European science international conference:
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
162
samaradorligini oshirish, yonilg„i quyish shoxobchalarini ish vaqtini
oshirish va mijozlar uchun qulayliklarni yaxshilash yo„llarini izlamoqda. Bunga
yechim PCC (POSTEC Communications Controller), -bu tizim sanoatda ishlatiladigan
turli xil tizimlarga ulanish oson va juda ishonchli va keng foydaniladigan tizimdir.
PCC-ning modulli dasturiy ta'minot arxitekturasi keng ko„lamli ixtiyoriy
qo„shimcha qo„shimchalarni o„z ichiga oladi, Masalan: Avtomatik yonilg„i saqlovchi
rezurvarlarni o„lchash, Narx o„zgarishlari, savdo avtomatlari, Avtomatik mashina
yuvishda, Avtomatik avtomashinani identifikatsiya qilish, aholiga xizmat
ko„rsatishda va boshqa tizimlarda ma‟lumot monitoringni va masofaviy aloqani
ta‟minlaydi.
Jarayonlar haqida batafsil ma'lumotlar PCC tizimi tomonidan to„planadi, bu
tizimdan keng qamrovli hisobotlarni olish mumkin, bu yonilg„i quyish shoxobchalari
haqida ko„proq asosli qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Yonilg„i quyish shoxobchasini avtomatlashtirish.
Yonilg„i quyish shoxobchalarida mavjud bo„lgan barcha hovli qurilmalari bilan
ishlashning moslashuvchanligi va yonilg„i quyish shoxobchalarining maksimal ish
vaqtiga bo„lgan talab, PCC- tizimini ko„plab yonilg„i quyish kompaniyalarining
sotuvchilar uchun hovli boshqaruvida birinchi tanlovga aylanib ulgurgan.
Yonilg„i quyish shoxobchadagi barcha qurilmalar, masalan, dispenserlar va
rezervuar o„lchagichlari, shuningdek, yopiq kompyuter uskunalari PCC tizimiga
ulanadi. Yagona ulanish nuqtasi sifatida PCC tahlil va hisobot uchun tranzaktsiyalar
darajasidagi ma'lumotlarni saqlaydi. Undan tashqari tizimlar tranzaktsiya
ma'lumotlarini yuklash uchun PCC tizimi internetga ulanadi.
Yonilg„i quyish shoxobchada hech qanday xodim bo„lmasa, tizim dispenserlarni
boshqarishi va mijozning avtorizatsiyasiga o„tishi kerak bo„ladi.
Avtomatlashtililgan terminal. Tizimning 24/7 ish vaqti tijorat yonilg„i bilan
ta'minlash uchun juda muhimlik kasb etadi, bu ko„pincha uzoq joylarda qo„llash
yuqori natijalarga olib keladi. Yonilg„i quyish yuk mashinalari to„xtash joylari
yonilg„i bazalarini o„z ichiga oladi. Bu 1000 dan ortiq sohalarda allaqachon joriy
etilgan. PCC tizimi orqali so„nggi 20 yil ichida yuqori natijalarga erishilgan. Kuniga
24 soat, yiliga 365 kun ishlaydigan PCC butun dunyo bo„ylab ishlab kelmoqda va neft
sanoatida mavjud bo„lgan eng og„ir ekologik sharoitlarda ham joriy qilingan. Mexanik
disk drayverlarga hech qachon o„chmaydi, uzoq mudatli batareya quvvatli ega. PCC
ishonchli va toza quvvat olish qiyin bo„lgan payt va joylarda ham yaxshi ishlaydi.[2]
PCC (POSTEC Communications Controller) tizimni O„zbekiston Respublikasida
joriy qilsak iqtisodiy islohotlar sezilarli darajada oshadi, nodavlat notijorat
tashkilotlarining boshqaruv tuzilmasi o„zgaradi. Butun O„zbekiston Respublikasida
ulgurji savdosini tashkil etish va neft mahsulotlarining Yonilg„i quyish shoxobchasini
bozorlari sanoat ierarxik avtomatlashtirilgan tizimni yaratishni, uni to„lovlarni
European science international conference:
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
163
nazorat qilish va tezlashtirish uchun bank tizimlari bilan
integratsiyalashuvini yaxshilaydi, texnik hisobotlarni umumiy tuzilmasi sezilarli
darajada o„zgaradi neft mahsulotlari, sub'ektlar orasidagi ma‟lumot yangi tartibda
hisoblash usullari paydo bo„ladi. Neft mahsulotlar savdosini nazorat, hisob-kitob
ishlari, taqsimlash funktsiyalari neft mahsulotlari va yonilg„i quyish shoxobchalari
faoliyatini optimallashtirish vujudga keladi. Zamonaviy avtomatlshtirilgan yonilg„i
quyish shoxobchalari murakkab tizimlar jamlamasi bo„lib, ular quyidagilar bilan
tavsiflanadi:
• o„ziga xos yonilg„i quyish uskunalari;
• yuqori darajali yong„in xavfsizli;
• eng yuqori talabga javob beruvchi neft mahsulotlarini hisobga olish va sotish
parametrlaridir.[3]
Yonilg„i quyish shoxobchalarida avtomatlashtirilgan tizimning joriy etilishi
ularning samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin quyidagilar hisobiga
amalga oshirish mumkin:
• neft mahsulotlari iste'molchilarga sotishda hisob-kitoblarni avtomatlashtirish;
• neft mahsulotlarini hisobga olish va tarqatishning ishonchliligi va
samaradorligini oshirish;
• texnologik jihozlarning texnik holatini avtomatlashtirilgan nazorat qilish
uchun xizmat qiladi[4]
Zamonaviy avtomatlashtirilgan yonilg„i quyish shoxobchalarini ishini kuzatish
dispetcherlik markazi tomonidan olib boriladi. Agarda mijozlar muammolarga duch
kelgan mijozlarga dispecherlar tomonidan jonli maslahat beradi. Agar mijoz yonilg„i
quyish yoki yonilg„i haqqini to„lashda qiyinchiliklarga duch kelsa, markazdagi
dispetcher aloqa chiqadi muammoni hal qilishga yordam beradi - masalan, to„lov
terminali dasturini masofadan turib qayta ishga tushirishi mumkin bo„ladi.[5]
Albatta, avtomatlashtirilgan yonilg„i quyish shoxobchasi barcha haydovchilar
uchun qulay bo„lmasligi mumkin, lekin bu yerda monitorlarlar orqali mijoz uchun
yonilg„i quyishda bajarilishi kerak bo„lgan harakatlar, animatsiyalar orqali
takrorlanib turadi.[6] Bu tizim joriy etilgandan so„ng yonilg„i quyish shoxobchasida
ishchi talab qilinmaydi, 24/7 vaqt davomida faoliyat olib boradi, mexanizmlar uchun
oziq – ovqat talab qilinmaydi. Demak bundan kelib chiqadiki xarajatlar sezilar
ravishda kamayadi bu holat benzin narxini arzonlashishiga olib keladi. Odatda bitta
haydovchi yonilg„i quyishga 5-10 daqiqa sarflaydi. Kunning tig„iz vaqtida ertalab
soat 7:00dan 9:00chaga kechki 16:00dan 20:00gacha yonilg„i quyish shoxobchalarida
tirbantlik yuzaga keladi. Bitta haydovchi avtomashinasiga yonilg„i quyish uchun
o„rtacha 10-15 daqiqa vaqt saflasa. avtomatlashtirilgan yonilg„i quyish shoxobchasi
o„z vaqtini qadrlaydigan haydovchilar ham uchun qulay hisoblanadi. Kunning har
European science international conference:
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
164
qanday qismida yonilg„i quyish uchun ketgan vaqt 3-4 daqiqani tashkil
qiladi bu esa aholini foydali vaqtini qisqartiradi.
Yaqin kelajakda barcha yonilg„i quyish shoxobchalari yagona axborot
tarmog„iga ulanadigan datchiklar bilan jihozlanadi. Bu nafaqat real vaqt rejimida
nosozliklar haqida ma'lumotni avtomatik ravishda olish, balki ularni bashorat qilish
imkonini beradi. Tizimning uzluksiz ishlashi masofaviy dispetcherlik markazining
kechayu kunduz qo„llab-quvvatlash xizmati orqali ta‟minlanadi. Ushbu tizim
qurilmalarning texnik holatini onlayn nazorat qilish va ularga texnik xizmat
ko„rsatishni nazorat qilish imkonini beradi. Nosozlikni sezgan holda, monitoring
markazining operatori ma‟sul xodimlari bilan bog„lanadi va nosozlikni mustaqil
ravishda tuzatishga yordam beradi. Ushbu texnologiya tufayli uskunani taʼmirlash
nosozliklarni oldini olishga yonilg„i quyish shoxobchalari faoliyatini toʻxtab turishi
qisqardi.
Xulosa. Ushbu maqolada yoqilg'i quyish shoxobchalarida PCCning potentsial
qo'llanilishini o'rganib ularning afzalliklari, cheklovlari va kelajakdagi rivojlanishini
ko'rib chiqdi. Tahlil va amaliy tadqiqotlarni taqdim etish orqali biz PCC sanoatga
qanday qilib samaradorlik, qulaylik va xavfsizlikni oshirishi mumkinligini ko'rsatadi.
Bundan tashqari, PCC va u bilan bog'liq texnologiyalarning evolyutsiyasi yoqilg'i
quyish shoxobchalari uchun yangi imkoniyatlar yaratishni va'da qilish mumkin va
mijozlarning sodiqligini oshirish uchun sodiqlik dasturlarini yaratish.
Bu tizim insonlar xayotini yengillashtiradi O„zbekistonimizni zamon bilan ham
nafas tarzda rivojlantirishga sabab bo„ladi deb ishonaman.
| 