International school of finance technology and science

• Maʼlumot uchun: Shisha butilka – 1 mln yil, plastik ichimliklar idishlari – 450-yil, bir martali ishlatiladigan tagliklar – 500-800-yil, alyuminiy konserva – 80-200-yil, batareyalar – 100-yil, kauchukli etik – 50-80 yil, plastik stakanlar – 50 yil, teri – 50 yil, qalay konserva – 50 yil, neylon mato – 30-40 yil, charm poyabzal – 25-40 yil, yogʻoch – 10-15 yil, sigaret qoldiqlari – 10-12 yil, jun kiyimlar – 1-5 yil, sut qutilari – 5 yil, arqonlar – 3-14 oy, paxta qoʻlqop – 3 oy, karton – 2 oy, apelsin yoki banan qobigʻi – 2-5 hafta, qogʻoz sochiq – 2-4 hafta muddatda chiriydi.

• Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 17-apreldagi PQ-4291-son qarori bilan tasdiqlangan 2019-2028-yillarda Oʻzbekiston Respublikasida qattiq maishiy chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish Strategiyasida umumiy maydoni 1 108,6 gektarga teng 167 ta poligonni yopish va rekultivatsiya qilish bilan bir qatorda, faoliyat yuritayotgan poligonlar oʻrnida umumiy maydoni 693,3 gektarga teng 54 ta modernizatsiyalashgan poligon yaratish va umumiy maydoni 80 gektarga teng 5 ta poligon qurish vazifasi belgilangan. Biroq, xorijiy davlatlarda poligonlarni sonini kamaytirish maqsadida optimal yechimlar ishlab chiqilgan va huquqiy mexanizmlar belgilangan. Masalan, Filippinda 2000-yilda “Qattiq chiqindilarni ekologik boshqarish toʻgʻrisida”gi qonun kuchga kirgandan soʻng ochiq chiqindixonalarni tashkil etish va boshqarish taqiqlangan. Barcha ochiq chiqindixonalar uch yilgacha boshqariladigan chiqindixonalarga aylantirilishi va boshqariladigan chiqindixonalar esa besh yil ichida yopilishi kerakligi belgilangan. Faqatgina chiqindilarni qayta ishlash natijasida hozil boʻlgan qoldiq chiqindilarni toʻplash uchun sanitariya talablariga javob beradigan poligonlar qurilishiga ruxsat berilgan.

• Shuningdek, Yevopaning koʻplab davlatlarida (Niderlandiya, Belgiya)da poligon soligʻi joriy etilgan. Estoniyada 2009-yilda qayta ishlanmagan chiqindilarni koʻmish taqiqlangan va qatʼiy jazo choralari oʻrnatilgan. 2019-yildan Rossiyada ham qayta ishlanmagan chiqindilarni yoqish taqiqlangan.
• Respublikamizda chiqindilarni yoqish esa poligonlarni oʻzida amalga oshirilishi atrof-muhitga, aholi salomatligiga jiddiy xavf tugʻdirmoqda. Oʻzbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qoʻmitasining 2019-yil 17-oktyabrdagi 12-son qarori bilan Qattiq maishiy chiqindi poligonlarini loyihalashtirish va ulardan foydalanish boʻyicha yoʻriqnomada poligonlarda atmosferaga chiqarilayotgan tashlamalarni monitoring qilish yoki energiya olish maqsadida gazni faol ajratib olish tizimini oʻrnatish maqsadga muvofiqligi keltirilgan xolos, majburiyat sifatida oʻrnatilmagan.
• Rivojlangan davlatlarda chiqindilarni yoqish va ulardan muqobil energiya manbalari olish usulidan keng foydalaniladi.

• Shvetsiya har yili oʻrtacha 461 kg chiqindilarni ishlab chiqaradi, ammo yiliga 2 mln tonnadan ortiq chiqindilarni yoqib yuboradigan yoqish dasturidan foydalanadi. Bu esa mamlakat chiqindilarining yarmini energiyaga aylantirishni taʼminlaydi, buning uchun WtE zavodlari (chiqindi-energetika, WtE) mavjud. Shvetsiyada chiqindilarni energiyaga aylantirish dasturi 1940-yilda boshlangan. Zamonaviy chiqindilarni yoqish zavodlari toʻliq avtomatlashtirilgan va minimal darajada xodimlarni jalb qiladi. Chiqindilarni yoqish boʻyicha qoidalar ham ishlab chiqilgan. Shvetsiyada chiqindilarni xomashyo sifatida yoqish uchun sertifikatlangan 32 ta issiqlik zavodlari mavjud. Ularning markazlashtirilgan issiqlik energiyasi bozoridagi ulushi 42% ni tashkil qiladi. Chiqindini yoqishdan hosil boʻlgan kuldan metallar ham olinadi. Hatto kanalizatsiyaga tashlanadigan organik moddalar ham energiyaga aylantiriladi, bunday chiqindilardan tarkibida metan boʻlgan biogaz, soʻngra shahar transporti uchun bioyoqilgʻi ishlab chiqariladi. Natijada Shvetsiyada chiqindilar massasining atigi 1 foizi tashlanadi.

Adabiyotlar ro’yxati

• Ergashev A., Yulchieva M., Ahmedov O‘., Abzalov A. Ekologiya. Darslik. 2019 y. 277 bet.
• Ergashev A. Umumiy ekologiya. O’quv qo’llanma 2003 y. 167 bet.
• Ergashev A., Yulchieva M., Ahmedov O’., Abzalov A., Ekologiya darslik. 2010 y 227 bet.
• Abzalov. A.A , Piraxunova F.N. Ekologiya. Darslik. 2021 y. 227 bet
• Michael Begon Ecology from individuals to ecosystems. Textbook 2006 y. 234 bet.
• Simon A. The Princeton guide to Ecology. Textbook 2009 y. 2175 bet

• E’tiboringiz uchun rahmat