|
Iqtisodiyot va uning tarmoqlarini raqamlashtirish. Iqtisodiyot sohasiga raqamli texnalogiyalarni olibBog'liq iqtisodiyot-va-uning-tarmoqlarini-raqamlashtirish-iqtisodiyot-sohasiga-raqaSCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 3 ǀ 2021
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 829
taʼminlash, barcha soha va tarmoqlarda ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatishni raqamli
texnologiyalar bilan qamrab olish, bu borada zamonaviy bilimlarni chuqur egallagan,
intellektual salohiyatli kadrlarni yetishtirish, shu orqali, mamlakatda “axborotlashgan
jamiyat” muhitini yaratishga xizmat qiladi.
Click, Payme, M-bank, Upay, Oson va boshqa onlayn toʻlovlarga imkon beruvchi
toʻlov tizimlari mavjud boʻlishiga qaramay mobil toʻlovlar, internet, kommunal
toʻlovlar uchun onlayn toʻlovlarni amalga oshirish koʻrsatkichi yuqori emas. 2017-yilda
34 foiz hisob egalari raqamli toʻlovni amalga oshirgan. Solishtirish uchun bu
koʻrsatkich Buyuk Britaniyada 96 foizga teng. Eʼtiborlisi, terminal orqali toʻlovlar son
oshib bormoqda. Masalan, 2018-yilda terminal orqali toʻlovlar 53 trillion soʻmni tashkil
etgan.
Raqamlashuv va kiberxavfsizlik tushunchalari doimo yonma-yon keladi. Chunki
barcha tizim va jarayonlarni raqamlashtirish bilan birga, ularning texnik jihatdan
mukammal va bexato ishlashini, xavfsizligini taʼminlash muhim hisoblanadi.
Yurtimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga qanchalik eʼtibor qaratilayotgan
boʻlsa, kiberxavfsizlikni taʼminlash ham shuncha dolzarblik kasb etmoqda. Oʻzbekiston
kiberxavfsizlik global indeksida oʻzi pozitsiyasini mustahkamlab bormoqda. 2017-yilda
mamlakatimiz bu reytingda 93-oʻrinni egallagan boʻlsa, 2018-yilda 52-oʻringa
koʻtarildi.
Kiberxavfsizlik axborot xavfsizligining bir koʻrinishi boʻlish bilan axborotlarni
saralab olishga xizmat qiluvchi yuksak maʼnaviyatdan oʻzgacharoq tushuncha. U
koʻproq texnik jarayonlarga oid boʻlib oddiy foydalanuvchi uchun pochta, ijtimoiy
tarmoqlar, toʻlov tizimlarida ishonchli va mustahkam parollarni oʻrnatish, oʻz shaxsiy
kompyuteri va smarfonini viruslardan himoyalashni anglatadi. Kengroq maʼnoda esa
kiberxavfsizlik tarmoqlar, mobil ilovalar va qurilmalarning himoyasiga qaratilgan
chora-tadbirlar majmuidir. Bu maʼlumotlar konfidensialligini saqlash, ularning
butunligini himoyalash, u yoki bu sayt, ilova, dasturning toʻlaqonli ishlashini anglatadi.
“Kiberxavfsizlik markazi” DUK tahlillariga koʻra, 2019-yilda internetning milliy
segmenti veb-saytlarida 268 ta kiberxavfsizlik insidenti aniqlangan. Bu raqamli
olamdagi huquqbuzarliklar soni oldingi yilga qaraganda 44 foizga kamaygan deganidir.
Shulardan 222 tasi kontentni ruxsatsiz yuklash, 45 tasi defeys (veb-sayt sahifasi boshqa,
masalan, reklama joylashtirilgan sahifaga almashtirilishini anglatuvchi xakerlik hujumi)
va bittasi yashirin mayning (kriptovalyuta platformasidagi yashirin faoliyat) ulushiga
toʻgʻri keladi.
Internetning milliy segmentini monitoring qilish natijasida 130 mingdan ziyod
kiberxavfsizlikka tahdidlar aniqlangan. Shundan 106 508 ta holat botnet tarmoqlari
ishtirokchilariga aylangan xostlarga tegishli. 13 882 ta holat spam-elektron pochta yoki
parolni buzishi sababli turli xizmatlar tomonidan qora roʻyxatga olingan IP-manzillarni
blokirovka qilish bilan bogʻliq. 8 457 ta holat TFTP (Trivial File Transfer Protocol –
|
| |
