Ishlab chiqarish imkoniyatlari, muqobil xarajatlar va iqtisodiy tanlov

«Xarajatlar» tushunchasi juda keng qamrovli bo’lgani bois, alohida ko’rib chiqishni talab etadi. Umuman olganda xarajatlar deyilganda bir tomondan biznesning mavjud bo’lishini shartlarini yaratadigan, ikkinchi tomondan esa foydani kamaytiradigan sabablar bilan bog’liq masalalar ko’z oldimizga keladi. Quyida xarajatlarning eng keng tarqalgan tasnifi keltirilgan:

• «Xarajatlar» tushunchasi juda keng qamrovli bo’lgani bois, alohida ko’rib chiqishni talab etadi. Umuman olganda xarajatlar deyilganda bir tomondan biznesning mavjud bo’lishini shartlarini yaratadigan, ikkinchi tomondan esa foydani kamaytiradigan sabablar bilan bog’liq masalalar ko’z oldimizga keladi. Quyida xarajatlarning eng keng tarqalgan tasnifi keltirilgan:
• Xarajatlarning turkumlanishi. Muqobil xarajatlar - iqtisodiy tanlovda resurslardan samarali foydalanish bilan bog'liq eng yaxshi alternativ variantdan voz kechish natijasida boy berilgan imkoniyatlarni (olinadigan foydani) aks ettiruvchi xarajatlardir.
• Muqobil xarajatlar yordamida noyob resurslardan foydalanish yo'nalishlari boyicha eng yaxshi (optimal) taqsimlash masalasi, ya'ni muayyan variantda resurslarni sarflashdan olinadigan foyda va xarajatlarni boshqa variantlar boyicha olinadigan foyda va xarajatlar bilan solishtirish orqali yechiladi (ya'ni muqobil xarajatlarni bir-biri bilan solishtirish orqali).

Ishlab chiqarish xarajatlariga ta’sir etuvchi omillar

• Ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish chuqur tanglikni chetlab o’tishga intilishga, fan va texnikaning ilg’or texnologiyaning eng yangi yutuqlarini izlash va joriy etishga undaydi. Bularning barchasi pirovard natijada keskin raqobatchilik ssharoitida ishlab chiqarishning barqarorligiga erishishga inqirozning oldini olishga yo’naltirilgan. Bu xolat kengroq qurilganda, bozorda talab bilan taklif o’rtasida qulay muvozanatning ta’minlanishiga olib keladi. Bizga kapitalistik ishlab chiqarish usulining eng katta nuqsoni illati sifatida targ’ib qilib iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirishning qudratli omiliga aylanmoqda. Bugungi kunda ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirib borish va unga ta’sir etuvchi omillarni taxlil qilib berish juda muxim hisoblanmoqda. Chunki ishlab chiqarishning rivojlanib borishi va yuksalishi xarajatlarni qisqartirib borish, unga ta’sir etuvchi omillari taxlil qilish, aniqlash kabi xususiyatlarga ega xisoblanadi
• . Bu soxada dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlari o’zlarining taraqqiyot darajasiga erishgandir. Ma’lumki, sobiq totalitar tuzim davrida barcha ishlab chiqarish markazlashgan, rejalashtirilgan tartibda edi. Shuning uchun xam isrofgarchilik juda ko’p miqdorda edi. Ishlab chiqarish xarajatlarining ortib ketishi maxsulot sifatining buzilishiga, shuningdek uning “o’tmay” qolishiga sabab bo’ldi. Natijada o’sha davrda mamlakat ishlab chiqarishi inqirozga uchradi. Bu mamlakat uchun fojiali xol edi. Chunki egasiz mulkning qadri bo’lmaydi, tekin narsani esa samarasi bo’lmaydi. Bu barchamizga ma’lumdir. Shuning uchun xam mustaqillikga erishganimizdan keyin, prezidentimizning oqilona fikrlari, ularning tashabbuslari bilan eng asosiy e’tibor shu soxaga qaratiladi.