Международный научный журнал № 7(100), часть 1
«Научный импульс» Февраль, 2023
765
ISHLATILGAN GAZLARNI ZARARLILIGINI KAMAYTIRISHDA NEYTRALIZATOR VA
KATALIZATORLARNI O‘RNI VA AHAMYATI
Sultanov Azizbek Ismoiljon o‘g‘li
Jizzax palitexnika instituti
Qosimov Baxtiyor Axmatjonovich
Jizzax palitexnika instituti
Xazratqulov Abduvohid Abdurauf o'g'li
Jizzax palitexnika instituti
Annotatsiya: Ushbu maqola bugungi kunda avtomobil dvigatellaridan yonish
natijasida hosil bo‘lgan zaxarli va zararli gazlarni makaytrishda netralizator va
katalizatorlarni o‘rni va ahamyati o‘rganish. Is gazi ham uglerod ikki oksidga aylantiriladi.
Zamonaviy avomobillarning ba’zilariga uchinchi bosqich chiqindi gazlar miqdorini nazorat
qilish tizimi ham o‘rnatilgan bo‘lib, ular datchik yordamida qayd qilingan miqdoriy
qiymatlarni tahlili orqali dvigatelga yoqilg‘i uzatish jarayonini nazorat qilib boradi
Kalit so‘zlar: neytralizator, azot, ulgevodorod, katalizator, dizel dvigatel.
Abstract: This article examines the role and importance of neutralizers and catalysts
in reducing toxic and harmful gases produced by combustion of automobile engines today.
Carbon dioxide is also converted into carbon dioxide. Some modern automobiles are also
equipped with a third-stage exhaust gas control system, which monitors the process of fuel
transfer to the engine by analyzing the quantitative values recorded by the sensor.
Keywords: neutralizer, nitrogen, hydrogen, catalyst, diesel engine.
Katalik konverter neytralizatorlarni avtomobillarning tutun chiqarish tizmlariga
o‘rnatiladi. Neytralizatorlar tutun gazlarida kimyoviy reaksiya keltirib chiqaradi va bu orqali,
ular tarkibigidagi zaharli moddalarning atmosferaga chiqish darajasini kamaytiradi.
Jahon bo‘ylab yo‘llarda millionlab avtomobillar harakatlanmoqda. Ularning umumiy
chiqindi gazlari dvigateldagi yoqilg‘ining yonishidan hosil bo‘lgan
tutunlarning hajmi esa
juda katta miqdorni tashkil qiladi. Avtomobil tutuni tarkibidagi asosiy tashkil qiluvchular bu
azot, suv va karbonat angidrit gazlari bo‘lib, ular alohida holatda zararli hisoblanmaydi.
Lekin karbonat angidrit gazining katta miqdorda atmosferada to‘planib qolishi, issiqxona
effekti hodisasini keltirib chiqaradi va global iqlim o‘zgarishlariga sababchi bolishi ehtimoli
katta.
Lekin avtomobil tutuni tarkibida oz miqdordagi is gazi (CO), ulgevodorodlar va azot
oksidlari mavjud bo‘ladi. Bu zaharli gazlar inson va boshqa barcha tirik organizmlar uchun
koni ziyondir. Katalik neytralizatorlar bu moddalarning chiqarish hajmini kamaytirish uchun
xizmat qiladi.
Nomidan ham ko‘rinib
turibdiki, katalik neytralizatorlarda maxsus
katalizator
moddalar qo‘llaniladi. Katalizatorlarning ikki turi avtomobil chiqindi gazlarini neytrallashda
Международный научный журнал № 7(100), часть 1
«Научный импульс» Февраль, 2023
766
nisbatan samaraliroq hisoblanadi: birinchisi oksidlovchi katalizatorlar, va ikkinchisi tiklovchi
katalizatorlar. Ari uyasi ko‘rinishidagi metall katalizatorni keramik asosga maxkamlanadi.
Bu orqali, chiqindi gazlar oqimining katalizator yuza maydoniga maksimal[1]. miqdorda
kelib
tushishi
taminlanadi.
Tiklovchi katalizator
avtomobil
chiqndi
gazlarini
zararsizlantirishning birinchi bosqichi hisoblanadi. Bunda Platina yoki Rodiy metallari
asosidagi katalizator azot oksidlarini neytrallaydi, yani zararsiz bo‘lgan
kislorod va azotga
parchalaydi:
NO = N+O .
Keyingi bosqichda oksidlovchi katalizator ishga kirishadi: unda Palladiy va Platinadan
tayyorlangan katalizator yonmay qolgan uglevodorod chiqindiliarini, va uglerod oksidlarini
neytrallaydi. Bu jarayonda, katalizator uglevodorod chiqindilarini oksidlab,
ularni suv va
CO
2
ga parchalaydi, is gazi ham uglerod ikki oksidga aylantiriladi. Zamonaviy
avomobillarning ba’zilariga uchinchi bosqich chiqindi gazlar miqdorini nazorat qilish tizimi
ham o‘rnatilgan bo‘lib, ular datchik yordamida qayd qilingan miqdoriy
qiymatlarni tahlili
orqali dvigatelga yoqilg‘i uzatish jarayonini nazorat qilib boradi.
