Mavzu: Sho‘rlangan xududlarda yo‘llarni loyihalashning o‘ziga
xosliklari.
Шўрланган худудларда юқориги бир метр лик қалинлигида таркибида массаси бўйича 0,3%
дан ортиқ осон эрийдиган тузлар натрий, кальций ва магнийнинг хлорли, сульфатли ва
карбонатли тузлар и бўлган грунтлар киради.
Сиртқи қатламларида 1...2 м чуқурликкача эркин ҳолатда 1% дан ортиқ осон эрийдиган тузлар
бўлган тупроқлар шўрхоклар деб аталади. Улар таркибида эрийдиган тузлар бўлган сизот
сувларининг капиллярлар бўйича сиртга тортилиши натижасида ҳосил бўлади. Бу тузлар сув
бутланганида грунтнинг юқорига қатламларида тўпланади. Айрим ҳолларда тузларнинг миқдори
шу қадар кўп бўладики, улар ажралиб чиқиб грунт сиртида қатлам ҳосил қилади.
Ташқи белгилари бўйича шўрхоклар қуйидагиларга бўлинади: нам ва пўстлоқли-шурланган
сизот сувлари баланд турган участкаларидаги шўрхоклар, йилнинг қуруқ вақгларида буларнинг
сиртига туз пўстлоги чиқиб қолади. Нам шўрхоклар кучсиз грунтлар тоифасига киради ва улар
орқали йўл ўтказилганида, ботқоқликлардаги каби, йўл пойининг чўкишини ва асос грунтининг
кўтарма остидан ситиб чиқарилиш эҳтимолини ҳисобга олиш керак; юмшоқ шўрохоклар, бу ерда
юпқа тушроқли пўстлоқ остида туз кристаллари, асосан натрий ва магний сульфатлари
кристалларига бой бўлган юмшоқ қатлам ётади;
тақирсимон шўрхоклар, булар қуруқ вақтларда нисбатан қалин гилли пўстлоқ билан қопланган
бўлади, пўстлоқ ёриқ тўри билан плитасимон бўлакларга ажратиб ташланади, буларнинг тагидаги
грунтда хлоридлар, сульфатлар ва гипс бўл
ади. ^
Кучсиз ва ўртача пгурланган грунтларни намунавий конструкциялар нинг кўтармаларида,
пгу жумладан шўрланмаган грунтлар учун белгиланган меъёрларга риоя қилинганида,
юқориги (ишчи) қатламда ҳам ишлатиш мумкин. Кучли шўрланган грунтларни намланиш
шароитлари буйича 1-тур жойга кирадиган участкалар даги кўтармаларда ишлатиш мумкин,
бунда юқориги қатламни қўшимча шўрланишдан сақлайдиган тадбирлар кўзда тутилиши
керак. Ортиқча пгўрланган грунтлар лаборатория текширишлари асосида уларнинг салбий
хоссаларини нейтраллаш бўйича зарур чоралар кўрилиши шарти билан ишлатилиши мумкин.
Қопламанинг сизот сувлари ёки юзаки сувлар сатҳидан кўтарилиб тур ишини кучсиз ва
ўртача шўрланган грунтларда нормативдагидан 20% га, қумоқ тупроқлар учун ва лойлар учун
30% га, кучли пгурланган грунтларда 40...60% га ошириш зарур
Бирор сабабларга кўра кўтармаларда қопламаларнинг кўрсатиб ўтилган кўтарилиб
туришини таъминлашнинг иложи бўлмаганида 15...20 см қалинликда шағал тутпаб,
капилляларни тўсувчи юпқа қатлам ҳосил қилинади. / Агар шўрланиш содали бўлмаса,
ажратиб турувчи юпқа қатламни қовушоқ битумлар ёки қатронлар билан ишлов берилган
грунтдан ёҳуд геотекстилдан 3...5 см қалинликда ётқизиш мумкин.
Шурланган грунтларда резервли кундаланг профиллар бўлишига (32.4-расм,а) сизот
сувлари 1 м дан ортиқ чуқурликда ётганида йўл қўйилади. Бунда резервнинг туби сизот
сувларининг энг баланд сатҳидан камида 0,9 м баланд туриши керак.
Уртача ва кучли шўрланган грунтларда сувни йўл пойидан четлатиш тадбирларини айниқса
синчиклаб бажариш зарур. Сувни четлатиш учун резервларнинг четлари бўйлаб новлар
қилинади (32.4- расм,б). Резервдан сувни четлатиш қийин бўлганида кўтарма этагида 1. .2м
кенгликдаги берма қолдирилади (32.4-расм,в).
i...III тоифали йўлларда ён резервлар дан 2 м баландиккача кўтар иладиган кўтармалар
ёнбағирлар ининг тиклиги 1:2 қилиб белгиланади. Баландлик катта бўлганида 1:1,5 ли
ёнбағирлар, ўртача ва кучли шўрланган грунтларда 1:2 ли ёнбагирлар қабул қилинади. Ташиб
келтир иладиган грунтдан ҳосил қилинган резерве из профил грунт ортиқча шурланган ида,
сизот сувлари сатҳи баланд бўлганида ва сув четлатиш қийин бўлганида қабул қилинадд
Кам ва ўр тача ш ўрланган туп р оқл ар дан кўтарм аларни қур иш да ф о й дал ан ган да шўр
бўлмаган тупроқ учун мўлжалланган м еъёргариоя қилин иш и керак. К учли ва ўртaшўрхок
тупроқлар, нам лиги б ўй и ч а II—тур даги м интақаларда — кўтарма, ш у ж ум л адан иш чи
қатлам и м атери ал и си ф а т и д а ф ой дал ан и ш га яроқлидир, қачонки иш чи қатлам нинг ўт
а нам ланиш и га қарш и м а ж б у р и й ч о р а - тадбир лар қ абул қилинганда. Таркибида
хлорли тузлар бўлган нам тупроқли участкаларда, йул пойини буш асосли кутармаларга
қўйиладиган талабларга риоя қилган ҳолда лойиҳалаш лозим.
Mavzu:
Tog‘li joylarda yo‘llarni loyihalash
.
Барча тоғ тизмаларидаги
,
уларнинг геологик тузилишлари келтириб чиқарадиган
фарқларни
,
йўлларни утказиш принциплари нуқгаи назар идан
,
тоғ рельефининг тўрт турини
ажратиб кўрсатиш мумкин
:
тоғ олди
,
тоғ водийлари
,
тоғ ёнбағирлари
,
сув айирғич тоғ бели
ёки плато. Уларнинг ҳар бири учун йўл ўтказишнинг ўз усуллари ҳарактерли
.
Тоғ олди
йўллари тепаликли жойлардаги йўллардан фарқ қилмайди
.
Водийдаги йўллардан довонли участкаларга ўтиш ерлари жойнинг йўлда рухсат этиладиган
бўйлама қияликларидан ортиб кетадиган катга бўйлама қияликлари билан характерланади
.
Трассани ўтказиш мумкин бўлишлиги учун ён водийларга киритиб
,
унинг узунлигини
сунъий равишда оширишга
(
трассани ривожлантиришга
)
тўғри келади
.
Водийдаги трассани
лойиҳалашдан фарқ/Ш равишда
,
йўлни узайтириш участкаларида, ба,
\
андликни
оширишнинг ҳар қандай имкониятларидан фойдаланиб
,
максимал қийматларига яқин
бўйлама қияликлар билан ўтказилади
(31.7-
расм). Трассани узайтиришнинг анча мураккаб
усулларидан ҳам фойдаланилади
,
масалан
,
трассани спирал бўйича туннеллар ва
эстакадалар билан ўтказиш
,
бу
31.8-
расмда кўрсатилган мисолда ҳаво линияси бўйича
бошланғич ва охирги нуқталар орасидаги масофа 500м бўлганида 80 м ли белгилар
фарқидан ўтишга имкон беради
.
Довонларга келиш йўллари анча катта бўйлама қияликлар, кўп сонли эгрилар, тескари
эгрилар-серпантинлар мавжуддиги, катга ҳажмдаги қоя ишлари бажариш зарурлиги билан
характерланади. Уларда купинча махсус муҳандислик иншоотлар и-қор дан ҳимоялаш
галериялари ва тоннеллар қуришга тугри келади. Довонларнинг ўзи ва ясси тоғ бир текис
рельефга нисбатан ва уларга келувчи йўллардагига қараганда кичикроқ қияликларга эга.
Довон участкаларида, айниқса, баланд тоғли ҳудуддарнинг иқлимий хусусиятлари кучли
намоён бўлади. Лойиҳалашни бошлашдан олдин музликларнинг ва қорнинг сатҳи ва
пастлашиш муддатлари, туман турғун буладиган жойлар ва туннелли вариантларнинг
мақсадга мувофиқ жойлашиш баландлигини белгилашга имкон берадиган тавсифлари
аниқланиши, шунингдек, автомобил двигателларининг баланд тоғ шароитларида ишлаш
хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, бўлажак йулнинг транспорт сифатлари баҳоланиши
зарур.
Йўлни чегаравий қияликка эмас, балки бироз кичикроқ қияликка мўлжаллаб
узайтирилади, уни амал қилияадиган (бошқарадиган) қиялик деб юритилади. Уни пландаги
майда бурилиш жойларининг тўғриланиши, эгриларнинг бурилиш бурчакларига мослапггир
илиши ва кичик радиусли эгриларда бўйлама қияликларнинг камайиши сабабли, узил кесил
ўқ чизиғини ўтказишда трасса узунлигининг кейинги муқаррар қисқаришини ҳисобга олиб,
чегаравий қияликдан 10. Л5%0 камроқ қилиб қабул қилинади. Тоғ ёнбағирининг рельефи
қанча мураккаб ва трасса равонлигига қўйиладиган талаб қанча катта бўлса, берилган
қиялик қийматини шунча кўпроқ камайтириш зарур
Йўл ўқ чизиғини довонли участкаларда утказиш довондан водийга қараб олиб борилади
.
Қияликнинг
юқориги қисмининг рельефи кучли паст
-
баланд бўлганида баъзан
,
қияликнинг юқориги қисмида довон
билан водий чўққиси ўртасида трассани илон изи тарзида узайтиришга тўғри келади, бунда трассани
максимал йўл қўйиладиган қияликлар билан утказилади
тўғли жойларда ишлаш мураккаблиги туфайли олдин аэрофотосъёмка материаллари ёки горизонталларда
чизилган йирик маспггабли харита бўйича трассани танлаш мақсадга мувофиқдир
.
Жойда трассанинг
эҳтимолий йўналишини фақат тахминий белгилаш мумкин
.
Ёнбагир бўйича магистрал теодолит йўлини
ўтказиб
,
кенглиги 100... 150 м булган полоса учун горизонталларда план олинади
,
бу план буйича камерал
усулда трасса лойиҳаланади
,
одатда бунда унинг бир нечта вариантлари тузилади
.
Худди шу полоса
чегарасида батафсил муҳандислик
-
геологик съёмка бажарилади
.
Сўнгра танланган вариант жойга
кўчирилади ва режалаш жараёнида узил
-
кесил тузатишлар киритилади
.
Дастлабки лойиҳалашларсиз қидирувларда горизонталларда чизилган план буйича магистрал йўлни
утказиш учун теодолитдан фойдаланилади
.
Асбоб трассанинг бошланғич нуқтасига ўрнатилади ва қараш
трубасига ўқ чизиғини ўтказиш учун қабул қилинган чегаравий қияликка мос келувчи бурчак берилади
.
Сўнгра трассаловчи рейкачини бўлажак йўналиш бўйича 50... 100 м масофага юборади
.
Рейкада шартли
белги билан асбобнинг баландлиги белгиланади
.
Рейкачини ўнгга ёки чапга қараб юритилиб
,
трассаловчи
рейкани шундай урнатадики, бунда ипларнинг кесишуви рейкадаги белгига мос келиши керак
.
Сўнгра
теодолитни узоқдаги рейка жойига кўчирилади ва рейкани трассанинг янги йуналиши бўйича қўйилади
.
Белгиланган трассанинг айрим участкалар и тўғриланади ва бурилиш бурчаклари белгиланади
.
Давлатлараро аҳамиятга эга булган
|
