15
Kiberjinoyat amalga oshirilganida quyidagilar asosiy maqsad
sifatida qaraladi:
−
mablag‘, qimmatli qog‘ozlar, kredit, moddiy boyliklar, tovarlar,
xizmatlar, imtiyozlar, ko‘chmas mulk, yoqilg‘i
xomashyosi, energiya
manbalari va strategik xomashyolarni noqonuniy o‘zlashtirish;
−
soliq va boshqa yig‘imlarni to‘lashdan bosh tortish;
−
jinoiy daromadlarni qonunlashtirish;
−
qalbaki hujjatlar, shtamplar, muhrlar, blankalar, shaxsiy yutuq
chiptalarini
qalbakilashtirish;
−
shaxsiy yoki siyosiy maqsadlarda maxfiy ma’lumotlarni olish;
−
ma’muriyatning yoki ishdagi hamkasblarning g‘arazli
munosabatlari uchun qasos olish;
−
shaxsiy yoki siyosiy maqsadlar uchun mamlakat pul tizimini
buzish;
−
mamlakatdagi vaziyatni, hududiy ma’muriy tuzilishni
beqarorlashtirish;
−
talonchilik, raqibni yo‘q qilish yoki siyosiy maqsadlar uchun
muassasa, korxona yoki
tizim ish tartibini buzish;
−
shaxsiy intelektual qobiliyatini yoki ustunligini namoyish qilish.
−
Kiberjinoyat turlarini qat’iy tasniflashning imkoni yo‘q. Quyida
kriminologiya sohasiga nisbatan kiberjinoyatlarning turlari keltirilgan:
−
iqtisodiy kompyuter jinoyatchiligi;
−
inson va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va
erkinliklariga qarshi qaratilgan kompyuter jinoyatchiligi;
−
jamoat va davlat xavfsizligiga qarshi kompyuter jinoyatchiligi.
Iqtisodiy kompyuter jinoyatchiligi amalda ko‘p uchraydi. Ular
jinoyatchilarga millionlab AQSh dollari miqdoridagi noqonuniy
daromadlar keltiradi. Ular orasida keng tarqalgani firibgarlik, asosan,
bank hisob raqamlari va bank kartalari orqali amalga oshiriladi. Xalqaro
amaliyotda plastik kartalar bilan sodir etilgan jinoyatlar yo‘qolgan yoki
o‘g‘irlangan kartalar, soxta to‘lov kartalarini yaratish yoki ulardan
foydalanish, karta taqdim etmasdan bank hisob varag‘i ma’lumotlarini
olish
va noqonuniy foydalanish, shuningdek, karta egasi tomonidan
sodir etilgan jinoyatlar bilan bog‘liq.
Kiberjinoyatlarning yana bir turi inson va fuqorolarning
huquqlariga va erkinliklariga qaratilgan jinoyatlar - “kompyuter
qaroqchiligi”dir. Ushbu jinoyatlar dasturiy ta’minotni noqonuniy
nusxalash, ishlatish va tarqatishda namoyon bo‘ladi. Bu dasturiy
16
ta’minot va ma’lumotlar bazasini yaratish bilan bog‘liq huquqiy
munosabatlarga (mualliflik huquqiga) jiddiy zarar yetkazadi. Bundan
tashqari, dasturiy ta’minot kompaniyalariga katta moliyaviy
yo‘qotishlarni olib keladi.
“Maykrosoft Armaniston” kompaniyasining direktori Grigor
Barsegyanning ta’kidlashicha, “kompyuter qaroqchiligi”ning ishlab
chiqaruvchilarga yetkazgan zarari yiliga 66 milliard dollarni
tashkil
etgan. Uning so‘zlariga ko‘ra Armanistonlik iste’molchilar, o‘zlarining
moliyaviy resurslarini tejash maqsadida, viruslarni yuqtirish xavfi yuqori
bo‘lgan dasturlardan ongli ravishda foydalanganlar.
Kompyuter jinoyatchiligining oxirgi turi - jamoat yoki davlat
xavfsizligiga qarshi
kompyuter jinoyatchiligi, ularga davlat yoki jamoat
xavfsizligiga qaratilgan xavfli xatti - harakatlar taalluqli. Ular ko‘pincha
ma’lumot uzatish qoidalarining, mamlakat mudofaa tizimining yoki
uning tarkibiy qismlarining buzilishi bilan bog‘liq.
