Foydalanilgan adabiyotlar ryyxati:
1. E.Qosimov “ Qurilish ashyolari’’ Mehnat nashriyoti 2004-yil.
Tajriba qism: Respublikasizning barcha viloyatlarida yiliga chinni va sopol ishlab chiqarish uchun qolip sifatida gips ishlatiladi. Ushbu ishlab chiqarish korxonalaridan oyiga 5 tonnaga yaqin chiqindi gipslar xosil bo‘ladi. Gips chindilarni turli haroratlarda tarkibiga qo‘shimchalar qo‘shish orqali birlamchi mahsulotga o‘tkazish kattaliklari aniqlandi.
1 jadval
Gips chiqindisini qayta ishlash bo’yicha olingan natijalar
№
|
Qizdirish harorati
|
Qizdirish vaqti min
|
Massa kamayishi g
|
Suvsizlanish %
|
Gip/ suv nisbati
|
Suvsizlanish tezligi min
|
Qotish vaqti min
|
1
|
180 oC
|
30
|
5,9
|
19,67
|
1:1,5
|
60
|
42
|
2
|
200 oC
|
30
|
6,15
|
20.5
|
1:1,5
|
27
|
40
|
3
|
220 oC
|
30
|
5,14
|
20,49
|
1:1,5
|
45
|
44
|
4
|
240 oC
|
30
|
6,155
|
20,51
|
1:1,5
|
60
|
85
|
Chiqindi gipsni tarkibidagi suvni chiqarib yuborish uchun turli xaroratlarda qizdirildi. Qizdirilish natijalari gips 200oC xaroratdan yuqorida deyarli suvchizlanishi sezilmadi. Yutilgan suvni 95% ni ushbu g‘aroratda chiqib ketganligi ma’lum bo‘ldi. Suvsizlanish vaqti esa qolgan namunalarga nisbatan kam vaqt sariflanganligi aniqlandi. Namunalarning 1:1,5 massa nisbatlarida qotish tezligi aniqlandi. Unga ko‘ra namunalarning 200 oC xaroratda tajriba olib borilgani namuna qotish vaqti kam vaqt sarflandi.
Namunalar suv ta’sirida qotish vaqtlari aniqlandi. Girsning qurilish va qishloq xo‘jaligiga ishlatiyotgan GOST 125—2018 turi odatda 30-45 minut oralig‘ida qotishi belgilangan. Namunalar bir biri bilan solishtirilganida aynan ikkinchi namuna qolganlaridan kam vaqt sariflangani aniqlandi. Yuqori haroratda olib borilgan namunaning ko‘p vaqt ketishining asosiy sababi. Uning sovutilish vaqtida xavodagi suvning bir qisim o‘ziga yutib olishi bilan izoxlanadi. Keltirilgan diagrammadan shuni aniqlash mumkinki, gips tarkibidagi suvni chiqarib yuborish uchun haroratni oshirish sovutish vaqtida chiqib ketgan suvni yutish bilan borishi aniqlandi.
Xulosa
O‘zbekistonda har yili 9 million tonna qattiq maishiy chiqindilar hosil bo‘ladi. Respublikada ishlab chiqarilgan umumiy chiqindilarning atigi 9 foizini qayta ishlanadi. Agar gaz va suyuq chiqindilar atrofmuhit tomonidan tez so‘rilsa, u holda qattiq chiqindilarning assimilyasiyasi o‘nlab, hatto yuzlab yillar davom etadi va ularni saqlash joylari katta maydonlarni egallaydi.
Chinni va spool ishlab chiqarish korxonalaridan yiliga tonnalab chiqindi gipslar xosil bo‘ladi. Ularni qayta ishlash orqali chiqindilarni tabiatga zararini kamaytirishdan iborat. Qurilish va qishloq xo‘jaligiga ishlatilayotgan gips bilan raqobatlasha oladigan to’ldiruvchilar asosida boyitilgan mahsulot olish imkoni mavjud. Bunga haroratni stabillashtirish orqali qotish tezliini tezlashtirish mumkin. Ushbu tadqiqotlardan olingan ma’lumotlar natijasida chiqindilardan birlamchi mahsulot olish texnologiyasi yaratishga asos bo’ladi.
|
