Kalit so'zlar

Download 119,32 Kb.
Sana	25.01.2024
Hajmi	119,32 Kb.
	#145971

Bog'liq
tarjima

Kalit sozlar

ANNOTATSIYA
Metalloporfirinlarga bo'lgan talabning tez o'sib borishi porfirinlarning yangi manbalarini va ularni sintez qilishning samarali usullarini izlashni talab qiladi. Mamlakatimizda xlorofill va porfirinlar asosidagi arzon, qulay va amalda cheksiz manba- ipak qurti sekretsiyasi (IQS) bo'lishi mumkin, ular ipak qurti tut barglari bilan oziqlantirganda juda ko'p miqdorda to'planadi.
Kalit so'zlar: tut, g’umbak, xitin, oqsil, lipidlar, seritsin, kaliy, kaltsiy, tırtıllar ( kapalakka aylanadigan qurtlar degan ma’no), lichinkalar, ekstraktsiya.
Lichinka davridan keyin hosil bo'lgan ipak qurti g’umbaklari beshinchi yosh qurtidan ikki baravar uzun va deyarli 2 barobar yengilroqdir. X.X. Babajonov va uning hamkasblari ma’lumotlariga ko’ra,g’umbak shakllanishining boshidan to kapalakga aylangan vaqtgacha uning og'irligi ko'pchilik mahalliy ipak qurti duragaylarida 2,7 + 0,2 dan 1,3 + 0,3 g gacha kamayadi. Asosiy kimyoviy komponentlar xitin, oqsillar va lipidlardir. Bir kunlik g’umbakda noorganik moddalar miqdori mutlaqo quruq moddaga qarab 3,2+0,2% ga, to'rt kunlik g’umbakda esa 4,3+0,4% ga yetadi. G’umbakda lipidlar miqdori uning rivojlanishida 33+2% dan 48+1% gacha oshadi, bog'langan azot esa kamayadi [7; 8; 5]. Tirik g’umbaklarning namligi 250–360%, pillalarni bugʻlash va quritishdan keyin esa 8–12% ni tashkil qiladi. G’umbakning ekzoskeleti asosan zoopoliuglevod xitinidan (poli-2-atsetat-amido-2-deoksi-P-D-glyukoza) qurilgan bo'lib, unga muhim efir vexitinlar aralashmasi ("g’umbak yog'i" deb ataladigan poli-2 moddalar) bilan shimdirilgan. Hozirgi vaqtda qo'g'irchoqdan olingan yog'li mum va oqsil moddalarining tarkibiy qismi bo'yicha juda ko'p eksperimental materiallar to'plangan. Aniqlanishicha, "qo'g'irchoq yog'i" tarkibiga to'yingan (25%) va to'yinmagan (75%) kislotalarning mono-, ikki va uch almashtirilgan glitserin efirlari, glitserofosfatlar, shuningdek, ma'lum miqdordagi sterollar, siklopentanoperhidrofenantren hosilalari gidroksillar kiradi. [3; 6; 2]. Bundan tashqari, glitserin va yuqori spirtlarning efirlari, masalan, oktadesil, seril va boshqalar topildi. Ekstraksiyalangan "qo'g'irchoq yog'i" tarkibiga ma'lum miqdordagi protein kiradi, undagi bog'langan azot miqdori 0,7-1,2 og'irlik bo’yicha. Ekstraksion qayta ishlashdan so'ng, qo'g'irchoqlarning qobig'i asosan suyultirilgan va konsentrlangan ishqorlar ta'siriga chidamli xitindan iborat bo'lib, 1 jadvaldan ko'rinib turibdiki, ularning kimyoviy tarkibi ajratilgan suyuqlik ta'sirida biroz o'zgaradi.

Eksperimental qism
Butun tut pillasi, poʻstlogʻi (lint) va g’umbak uchun beshikni hisobga olmaganda, bir ipdan iborat boʻlib, ipak qurtining ayrim zotlarida uning uzunligi 1800–2000 m ga etadi.Ipak ipak qurtining maxsus juftlashgan ipak bezlari tomonidan chiqariladi.Bezning orqa qismida skleroproteinlar sinfiga mansub yuqori molekulyar oqsil fibroin (ipakning o'zi), bezning rezervuarida esa muff kabi seritsin (ipak elim) hosil bo'ladi bu fibroinni o'rab oladi.
Ipak fibroin molekulasi asosan to'rtta a-aminokislota: glitserin, alanin, serin va tirozin qoldiqlaridan iborat bo'lib, ular birgalikda molekulyar og'irlikning taxminan 90% ni tashkil qiladi. Seritsin - bu aminokislotalar birikmalari hali noma'lum bo'lgan oqsil birikmasi. Seritsinning umumiy aminokislota miqdori 88% ni tashkil qiladi.
Kaliy g’umbak tanasining asosiy makroelementi bo'lib, uning quruq massasining 1,7% ni tashkil qiladi, kaltsiy esa o'n barobar kamroq miqdorda mavjud. Pillada ikkala elementning miqdori teng va 0,4% ni tashkil qiladi. Natriy g’umbakda 1 bmg / kg miqdorida mavjud bo'lib, bu tut bargi va XTSga qaraganda 10 baravar kam. Tut pillalarida natriy g’umbakga qaraganda deyarli 5 baravar ko'p. Bu natijalar shuni ko'rsatadiki, pilla o’ralayotgan vaqtga kelib, qurt o'z tanasini mineral tarkibiy qismlardan deyarli butunlay ozod qiladi, kaliy bundan mustasno hamda natriy va kaltsiyning katta qismi kapalak tanasiga emas, balki pillaga yuboriladi. Ipak qurti pillalari va g’umbaklari tarkibidagi mikroelementlarning miqdori (mg/kg) mos ravishda quyidagi tartibda keltirilgan: temir – 1363 B 64; marganets - 5,43 2,1; sink - 198%; 157, brom - 59% 3B 47; xrom - 1,34% B 0,3; kobalt - 0,09; 0,009; surma – 0,263B 0,12; mis – 14% 3B 15,1; skandiy - 0,006; 0,002; evropiy - 0,0007; 0,0003. Qurtlar tanasida mavjud bo'lgan mikroelementlar pilla va qo'g'irchoq o'rtasida notekis taqsimlangan.Ularning ko'pchiligi pilla tarkibiga qo'g'irchoq tanasidan 2-4 marta ko'p miqdorda kiradi. Bu temir, marganets, xrom, surma va boshqa bir qator elementlarga taalluqlidir va kapalakning tanasida kobalt miqdori pilladagidan 10 baravar kam. G’umbakdagi marganets miqdori ayniqsa past bo'lib, tut bargiga nisbatan 18 marta kamayadi. Qo'g'irchoqdagi temir miqdori bargga qaraganda 5 marta, kobalt esa minglab marta kam. Bu ma'lumotlar muvozanatni tadqiqotlari natijalari bilan yaxshi mos keladi, unga ko'ra temir va marganets qurt tomonidan atigi 5-10% ga so'riladi. Ipak qurti pillalari va qo'g'irchoqlari tarkibidagi rux, brom va mis miqdori haqidagi ma'lumotlar ham muvozanat tadqiqotlariga mos keladi. Qurtlar tomonidan yaxshi so'rilgan bu elementlar g’umbakning tanasida ko'p miqdorda mavjud bo'lib, uning tarkibidagi rux barglardagi konsentratsiyasidan bir necha baravar, brom esa 30 baravar yuqori. D. Akutsu va D. Kobayashi ipak qurtining tanasida ko'p miqdorda rux to'plash qobiliyatini qayd etadilar. Shunday qilib, rux eritish zavodidan uzoqda joylashgan hududda ular qurtning tanasida quruq modda asosida 100 mg / kg ruxni topdilar. D. Akutsu, xuddi shunday sharoitda, qo'g'irchoq va tut bargi tanasida mos ravishda 157 va 26 mg / kg ruxni aniqladi, bu mualliflar tomonidan laboratoriyalarda olingan ma'lumotlar bilan bir xildir [2; 4; 9; 1].Antropogen sharoitda ipak qurti bu elementni juda ko‘p miqdorda to‘plash qobiliyatiga ega bo‘lib, quruq vaznda 1200 mg/kg ga yetadi. Shu bilan birga, XTS da - 1500 mg / kg gacha rux bo’ladi.Qurtlar tanasida odatda 0,14 mg / kg bo'lgan kadmiy miqdori texnogen muhit ifloslanishi sharoitida 30 marta oshadi va 4,2 mg / kg ga yetadi va qo'rg'oshin - 8 ,5 mg / kg. Taqdim etilgan ma'lumotlar ipak qurti lichinkasining sink va kadmiyni konsentratsiyalash qobiliyatiga ega ekanligini ko'rsatadi. Uning tanasida sink miqdori normaga nisbatan 12 baravar, kadmiy esa 30 baravar ko'payishi mumkin, bu esa bu elementlarning qurt tomonidan tanlab so'rilishini ko'rsatadi. Ipak qurtining rivojlanishi davrida mikroelementlar tarkibi dinamikasini har tomonlama o'rganish ushbu muammoning utilitar tomonida juda foydali bo'ldi. Bu erda HTSda yuqori protein miqdori mavjudligini aniqlash shubhasiz muvaffaqiyat deb hisoblanishi kerak. Bu fakt HTSni hayvonlarning ozuqasida oqsil qo'shimchasi sifatida ishlatish istiqbollarini ochadi. Ipak qurti lichinkalarini qo‘shimcha ishlovsiz izolyatsiya qilish maqsadga muvofiqmi yoki ba’zi tarkibiy qismlarni ajratib olish va boshqalar bilan boyitish uchun uni oldindan qayta ishlash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqmi, degan savolni muhokama qilish mumkin. "Dinamik texnologiya" nuqtai nazaridan, deyarli cheksiz imkoniyatlarga ega HTS uchun qo'llash sohasi mavjudligi muhimdir. Shu bilan birga, ipak qurti lichinkalari sekretsiyasidan xom ashyo sifatida foydalanishning boshqa, murakkabroq texnologiyalarini ishlab chiqish juda istiqbolli hisoblanadi.HSP ning kimyoviy tarkibini ularni chorvachilik va baliqchilik sanoatida ishlatish nuqtai nazaridan hisobga olgan holda shuni ta'kidlash kerakki, etarli darajada yuqori protein miqdori bilan (12%) mineral tarkibi bo'yicha ular qishloq xo'jaligi hayvonlari uchun oziqlanish standartlariga to'liq mos kelmaydi. Buning sababi, birinchidan, tut bargining o'zi kaliy, natriy, fosfor, magniy va xlor kabi bir qator muhim mikroelementlar saqlaydi, ikkinchidan, hasharotlarning ovqat hazm qilish traktidan o'tishi natijasida alohida elementlar HTSda ortiqcha to'planadi, va boshqa moddalarning tarkibda mavjudligi, aksincha, hayvonlar ehtiyojlarining minimal darajasidan pastga tushadi.
Xulosa. Shunday qilib, ipak qurti pillasi va g’umbaklarining makro va mikroelementlar tarkibi va aminokislotalar spektrini aniqlash, ipak qurti chiqindilaridan xalq xoʻjaligida foydalanish uchun katta ahamiyatga ega.

Download 119,32 Kb.