206
mahruza paytida olgan bilimlarini chuqurlashtirish, shinalarni
nazorat-diagnostikalash, ularga TXK
va JT jarayonlarini o’rganish, hamda diagnostik va ta’mirlash jihozlarini amaliyotda ishlatish
bo’yicha ko’nikma hosil qiladilar.
II.Umumiy ma’lumotlar.
Shinalar avtomobilning eng muhim va qimmat elementlaridan biridir. Shinalar
avtomobilning tortish-to’xtatish mexanizmlari dinamikasiga, turg’unligiga, tekis yurishiga, yonilg’i
tejamkorligiga, harakat havfsizligiga tahsir ko’rsatadi. Shinalarning ishdan
chiqishi va ish
muddatining kamayishi texnik foydalanish qoidalarini buzish bilan bog’liqdir. Shinalarning
muddatidan oldinroq ishdan chiqishining asosiy sabablari ichki bosimning me’yoridan ortiqligi yoki
pastligi, g’ildiraklar yaqinlashuv va og’ish burchaklarining me’yorida emasligi, tormoz
barabanining ezilib tuxumsimon bo’lib qolishi, g’ildiraklardagi tormoz mexanizmlarining bir xil
ishlamasligi, avtomobillarga me’yoridan ortiqcha yuk ortilishi, shinalarning o’tkir qirrali
predmetlar
tahsirida shikastlanishi, haydovchi mahoratining pastligi, yo’l va iqlim sharoitlarining
o’zgaruvchanligi va boshqalardan iborat.
Shinalarga TXK jarayoni quyidagicha:
-Diagnostika(D-1) paytida ularning ichki bosimini nazoratdan o’tkazish va 1-TXK paytida
ichki bosimni normal holatga keltirish.
-Shinalarni qarovdan o’tkazish, chegara eyilishini aniqlash, qoplamiga va ular orasiga
tiqilgan predmetlarni tozalash, chuqurligini tekshirish.
-2-TXK yoki servis xizmat ko’rsatish vaqtida shinalarni avtomobildan echib olib yoki
echmasdan muvozanatlash.
Shinalarni joriy ta’mirlash.
Shinalarni joriy ta’mirlash
ularni ajratish, yig’ish, kameralar jipsligini va shinalarni
shikastlangan joylarini tiklashdan iborat. Ta’mirlangan kamera va shinalar g’ildiraklarga yangidan
yig’iladi. Har bir ajratish va qayta yig’ishdan keyin engil avtomobilning hamma shinalari, avtobus
va yuk avtomobillarining esa, oldingi g’ildiraklari muvozanatlanadi.
Engil avtomobil g’ildiraklari qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan jihozlarda, yuk
avtomobili va
avtobus g’ildiraklari esa qo’zg’aluvchan jihozlarda muvozanatlanadi.
G’ildiraklarni muvozanatlash.
Muvozanatlash mazmuni g’ilidirak diskalariga o’rnatiladigan yuklarning og’irligini va
ularni o’rnatish joylarini aniqlashdir. Amaliyotdan nomuvozanatlik g’ildirakning aylanish o’qi
bo’yicha va uning o’qiga nisbatan shinani simetrik yuzasi orqali aniqlanadi. Birinchi holda "statik",
ikkinchi holda "dinamik" nomuvozanatlik deyiladi. Yuqorida ko’rib o’tilgan jihozlarda avval statik,
so’ngra esa dinamik muvozanatsizlikni aniqlaydi, AMR-4 markali jihoz bir vaqtda g’ildirakning
ichki va tashqi tarafiga qo’yiladigan yuklar og’irligini avtomatik holda ko’rsatadi, yahni bir vaqtda
statik va dinamik muvozanatlash sharoitini yaratadi.
G’ildiraklarni muvozanatlash uchun qo’llaniladigan jihozlar tasnifi:
A) Sh-501 markali engil avtomobillar shinalarini ajratish-yig’ish jihozi.
Jihozlarning ishlashi quyidagicha:
-G’ildirak shina bilan jihoz gupchagiga o’rnatiladi, o’rnatuvchi shtirga kiritilib, stilindr
shaklidagi flanestli gayka bilan qotiriladi.
-Ajratiladigan shina kamerasidan havo to’liq chiqariladi.
-Jihozni bosuvchi roliklar g’ildirak tegagchalari chetiga qo’yiladi.
-O’ng tomondan tepki yordamida elektrodvigatel ishga tushiriladi.
Natijada jihoz
gupchagiga o’rnatilgan g’ildirak aylanadi. Chap tepki yordamida pnevmostilindrga qisilgan havo
yuboriladi va bosuvchi roliklar g’ildiraklardan tegarchak shina chetini ajratadilar.
Shinaning tepa cheti tagiga maxsus ajratuvchi richag kiritiladi, richagning ikkinchi uchi
jihoz tirgovichiga bekitiladi. O’ng tepki yordamida elektrodvigatel ishga tushiriladi va g’ildirak bir
marta aylanishida to’liq ajratiladi.
Jihoz elektr tarmog’idan uzilib, shina ichidagi kamera sug’urib olinadi.
B)6140 rusumli kamera yamash jihozi.
Kamera yamash jihozi korpus, qizdiruvchi element va qisuvchi tuzilma, to’sin, tirgovuch,
vint va qisuvchi vintlardan tuzilgan.
207
Qizdiruvchi element keramik asosli, uning chuqurchalarida diametri 0,5 mm nixrom simidan
yasalgan ochiq spiral joylashgan. Cho’yan asosan issiqlikni qizdiruvchi
elementdan ishchi yuzaga
uzatishga hizmatqiladi. Vulkanizator termoelementi 143
±5°S haroratga mo’ljallangan bo’ladi. Jihoz
ishga tushgandan 40 min o’tib ishlatishga tayyor bo’ladi.
V)Engil avtomobil g’ildiraklarini muvozanatlashga mo’ljallangan AMR-4 jihozi.
Bu jihoz g’ildirak diskining diametri 10...18 dyuymli, og’irligi 35 kg gacha bo’lgan engil
avtomobil g’ildiraklarini muvozanatlashga moslashgan. Dinamik muvozanatsizlikni aniqlash uchun
dastgoh o’qiga g’ildirak biriktiriladi va ozgina erkin siljish imkoniyatiga ega bo’lgan suyanchiqqa
o’rnatiladi, bu esa o’q tebranishiga sharoit yaratadi, o’qning tebranishi tizimlar orqali indukstion
datchikka uzatiladi.
ARM-2 markali g’ildiraklarni avtomobildan
echib muvozanatlash jihozi: 1-dvigatelni
yurgizish pulni; 2-muvozanatlash yuzalarini
almashtirish dastasi; 3-muvozanatlanuvchi
g’ildirak
EWK-15 markali g’ildiraklarni avtomobildan
echmasdan
muvozanatlash jihozi
U o’z navbatida tebranishlarni elektr impulsiga aylantiradi va elektron hisoblash blokidagi
o’lchash asbobiga uzatadi. Bu asbob impuls uzunligiga qarab, muvozanatsizlik og’irligini grammda
ko’rsatadi. G’ildirak muvozanatsizlik massasining holati stroboskopik lampa va graduslarga
bo’lingan gardish yordamida aniqlanadi.
G’ildiraklarni avtomobildan echmasdan turib EWK-15 jihozida muvozanatlash xam mumkin.
Shakli keltirilgan g’ildiraklarni muvozanatlashga mo’ljallangan SWB-1762 markali jihoz SAN
firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan bo’lib, u avtomobilning o’zida g’ildiraklarni muvozanatlashga
mo’ljallangan.
