8
Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo’lsa, u holda yakuniy nazorat 30 ballik
“Yozma ish” variantlari asosida o’tkaziladi.
Agar yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo’lsa, u holda yakuniy nazorat quyidagi
jadval asosida
amalga oshiriladi
YaN ballari
№
Ko’rsatkichlar
maks
O’zgarish oralig’i
1
Fan bo’yicha yakuniy yozma ish nazorati
30
0-30
Jami
30
0-30
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunning qabul qilinishi
mavjud ta’lim tizimini tubdan isloh qilish uchun qo’yilgan muhim qadam bo’ldi. Prezidentimiz
I.A.Karimovning «Fanga isteododli yoshlarning kirib kelishini ta’minnlash uchun kompleks
tadbirlar turkumini amalga oshirish zarur. Bu o’rinda oliy maktab, xatto umumiy ta’lim
maktablarining faoliyatini tubdan qayta qurish kerak. Isteododli va iqtidorli yoshlarni topib, ularni
qo’llab-quvvatlash xamda ularni qobiliyatlarini rivojlantirish uchun barcha shart-sharoitlarni
yaratishning respublika sistemasini ishlab chiqish kerak...» degan fikrlarini o’qir ekanmiz, xalq
ta’lim tizimida o’qituvchilarga qo’yilayotgan talablar naqadar to’g’ri ekanligiga amin bo’lamiz.
Bizga ma’lumki, hozirgi paytda ta’lim maskanlarida o’qitishning noanoanaviy usullaridan
ya’ni pedagogik texnologiyalardan foydalanib dars o’tish samarali natijalar beryapti.
Texnologiya - yunoncha «texno» - «sanoat, mahorat» va «logos» - «ta’limot» degan
ma’nolarni anglatadi. Texnologiya tushunchasi 60-yillarda Amerika va G’arbiy Evropada ta’limni
isloh qilinishi bilan bog’liq ravishda kirib keldi. B.Blum, J.Karoll, P.Ya.Galg’perin, V.I.Davidop,
N.A.Menchinskaya, Z.I.Kalmikova, N.F.Talqzina va boshqalarning yaratgan texnologiyalari
hozirgacha o’z ahamiyatini yo’qotmagan.
Bir qancha olimlar pedagogik texnologiya tushunchasini turlicha talqin qiladilar. Jumladan.
B.Lixachyov: «Pedagogik texnologiya - psihologiya va pedagogik o’gitlar yig’indisi bo’lib,
shakllar, metodlar, usullar, o’qitish yo’llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus to’plamidir. Ayni
zamonda u pedagogik jarayonning tashkiliy-metodik omilini ham bildiradi» deb taokidlaydi.
I.P.Volkov pedagogik texnologiya - rivojlantirilgan o’qitish natijalariga
erishish jarayoni
tavsifi ekanligini uqtiradi. «Pedagogik texnologiya - talaba va o’qituvchining ularga zarur sharoit
yaratish orqali, o’quv jarayonini loyixalashtirish, tashkil eshish va uzatish bo’yicha pedagogik
faoliyatning har tomonlama o’ylagan modelidir» - deb hisoblaydi V.M.Monaxov.
Shunday qilib, pedagogik texnologiya o’ziga xos potentsial yaratiladigan pedagogik
natijalarga erishish, pedagogik tizimining barcha tashkiliy tomonlariga aloqador nazariy va amaliy
ta’lim darajasida tadqiqotlar sohasi sifatida belgilanadi.
Pedagogik texnologiyalar quyidagicha klassifikatsiyalanadi:
• insonparvarlik va demokratik pedagogik munosabatga asoslangan pedagogik
texnologiyalar: shaxsiy munosabatni shakllantirish, yakka holdagi yondoshuv, demokratik
boshqaruv, ochiq insonparvarlikka yo’naltirilgan
mazmun va boshqalar;
• ta’lim oluvchilarni faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan pedagogik texnologiyalar:
o’yinli texnologiyalar, muammoli o’qitish kerakli tushunchalar, kommunikativ o’qitish va
boshqalar;
• o’qitish jarayonini samarali tashkil etish va boshqarishga asoslangan pedagogik
texnologiyalar: programmali o’qitish, differentsial o’qitish texnologiyasi, yakka holda o’qitish,
guruhi va jamoaviy o’qitish texnologiyasi, axborot texnologiyasi va boshqalar;
• o’quv materialini metodik takomillashtirish va didaktik rekonstruktsiya qilishdagi
pedagogik texnologiyalar: aqliy harakatni shakllantirishning
tartibli texnologiyasi, didaktik birlikni
mustaxkamlash texnologiyasi va boshqalar.
Bo’lajak o’qituvchilarning pedagogik qobiliyatlarini rivojlantirishda yangi pedagogik
texnologiyalar juda katta yordam beradi. Chunki pedagogik texnologiyalar talabalarda
hozirjavoblikni tarbiyalaydi, ularning ijodiy va intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishga,
xamkorlikda ishlashga yordam beradi, tashabbuskor bo’lishga, mustaqil fikrlashga undaydi. Zero,
9
ta’lim tizimini isloh qilish asosiy maqsadimiz ekan, ilg’or pedagogik texnologiyalarni darslarimizga
joriy etib borish davr, talabidir. Ulardan bir nechtasini ko’rib chiqamiz.
Aqliy hujum (Brainstorming) – o’quvchilarda hozirjavoblik (og’zaki, yozma) hissini
rivojlantirishga yo’naltiradigan bu usul jamoa orasida muayyan topshiriqlarni
bajarayotgan va har
bir o’qituvchining shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishga ko’maklashish xamda unda
ma’lum jamoa (guruhi) tomonidan bildirilayotgan fikrga qarshi g’oyani ilgari surish layoqatini
yuzaga keltirishga xizmat qiladi. Bu texnologiyada o’quvchilarga umumiy savol tashlanib, berilgan
javoblardan eng yaxshisini tanlanadi.
Baxs - munozara (Debute) - alohida dars ko’rinishida bo’lib, bunda o’quvchilar ikki guruxga
bo’linib, o’tilgan mavzuga doir baxsli, tortishuvli muammolar xal etiladi. Birinchi guruh
«tarafdorlar», ikkinchi guruh «qarshilar» o’rtaga tayinlashgan boshlovchi baxsni muvozanatga solib
turadi. Guruh, a’zolari navbat bilan mulohazalarini bayon qiladilar..
Zanjir mashqi (Chain Drill) - darsda o’rganilgan mavzuni o’quvchilar qismlarga bo’lib,
navbatma-navbat bayon etish orqali ohirida yaxlit bir ko’rinishda umumlashtirib beradi.
Ijodiy ish (Projok work) - o’quvchilarning ijodiy va intellektual qobiliyatlarini
rivojlantirishga qaratilgan, estetik didlarini
shakllantiradigan uslub-insho, surat chizish, loy-
plastilindek buyumlar yasash, yog’och va metalga ishlov berish hamda gerbariylar yig’ish va
hokazo ko’rinishdagi keng qamrovli faoliyat turidir. Dars jarayonida nazariy ko’rsatmalar beriladi
va darsdan bo’sh vaqtlarda amaliy tarzda bajariladi. Ayrim fanlarni o’qitishda bu usul ma’lum bir
bob yakuni sifatida qo’llaniladi.
Intervg’yu (Interview) - alohida dars ko’rinishi bo’lib, bunda bir mavzu yuzasidan bir yoki
bir necha o’quvchilarga o’z qarashlarini ochiq bayon qilish imkoniyati beriladi. Savol beruvchi
reportyor o’quvchilar orasidan tanlanadi.
Interfaol (Intera stion) - «O’quvchi+o’quvchi», «o’qituvchi-o’quvchi» o’rtasidagi muloqot
usuli bo’lib, xamkorlik qilish natijasida darsning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi,
o’quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi. Savol-javoblar juftlikda ishlash va guruhlarda faoliyat
ko’rsatishni tarbiyalab boradi.
Yo’naltirish (Elisting) - bunda o’qituvchi mavzuni tayyor holda bayon etmay, mavzuni
tushunib olishlari uchun yo’naltiruvchi savollar bilan o’quvchilarga murojaat qiladi. Mazkur
usuldan grammatik qoidalarni tushuntirishdi, o’zlashtirilishi qiyin bo’lgan
mavzularni etkazishda
keng foydalanish mumkin. Bu usul o’quvchilarning ijodiy, mustaqil tafakkurlarini o’stirishga
yordam beradi.
Muzyorar (Icebroker) - guruhda o’quvchilar bir-birlari bilan tanishib olishlarida
ishlatiladigan usuldir. O’quvchilar doira bo’lib o’tirib oladilar. Birinchi o’quvchi ismini aytadi,
navbatdagi o’quvchi o’zidan oldingi o’rtog’ining ismini aytib, so’ngra o’zining ismini qo’shadi va
shu tariqa davom ettiriladi. Oxirgi o’quvchi o’zidan oldingi barcha o’quvchilar ismini aytishi kerak.
Qiziqarliroq bo’lishi uchun bolalar ismlaridan avval ismlarining bosh harfidan boshlanadigan
sifatlarni hususiyatlarini qo’shishlari xam mumkin. Masalan, shijoatli Shoxista, go’zal Gulnoza va
hokazo.
Suratli diktant (Picture Dication) - o’quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga,
estetik didlari, ijodkorlik ishtiyoqlarini shakllantirishga xizmat qiluvchi o’qitish usulidir. Stullar
orqama-orqa qo’yiladi. O’quvchilar bir-birlariga teskari o’tiradilar. Birinchi o’quvchi manzarani
bayon qiladi, o’rtog’i esa uni suratga tushiradi. Diktant davomida o’quvchilar almashadilar. Surat
chizib bo’lingach, u tavsiflanadi.
Zigil yozdi (Worm up) - bu usuldan dars boshlanishida o’quvchilarni darsga ruhiy
tayyorlash va dars yarmida o’quvchilar diqqatini mashg’ulotning keyingi bosqichiga chog’lash
uchun qo’llaniladi. O’qituvchi sheorlardan parcha aytishi, xazil savollar berishi, fonetik mashqlar
bajarishi, ko’pincha qiziqarli o’yinlar tashkil etishi mumkin .
Shu turdagi pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo’lajak o’qituvchilarni
faollikka
chaqiradi, o’z ustida ishlashga, maosuliyatni chuqur xis etishga, ijodkorlikka, tashabbuskorlikka
undaydi. Bular esa ularda pedagogik qobiliyatlardan tashkilotchilik, kommunikativ, didaktik, nutq
va boshqa qator qobiliyatlar o’am rivojlanishiga yordam beradi.
Shunday ekan, Bo’lajak
o’qituvchilar o’z kasbining ustalari bo’lishlari uchun ta’limning noanoanaviy usullarini ham chuqur
o’rganmoqlari lozimdir
