Kiberxavfsizlik nima?
Kiberxavfsizlik nima? – Tizimlarni, tarmoqlarni va dasturlarni raqamli xujumlardan himoyalash amaliyoti. Ushbu kiberxujumlar odatda maxfiy axborotni boshqarish, almashtirish yoki yo’q qilishni; foydalanuvchilardan pul undirishni; yoki normal ish faoliyatini uzub qo’yish maqsad qiladi.
Bugungi kunda Kiberjinoyatlar jamiyat uchun katta muammolarni keltirib chiqarmoqda shaxsiy, moliyaviy va xatto milliy xavfsizlik masalalarida ham. So’ngi bir necha yil ichida millionlab kartalardan pul yechib olingan. Ko’plab milliy ishtimoiy tarmoqlarni va yadroviy sindrifugalar buzilib, uchuvchisiz uchadigan Dronlar boshqaruvi qo’lga olingan. Bularni barchasi texnik va dasturiy taminotni zaifligi tufayli amalga oshiriladi.
Kiber jinoyatni sodir etgan odamlar yagona profil yoki asosga mos kelmaydi. Ular xalqaro Terrorchidan boshlanib to xuquqi uchun kurashoyotgan o’smiringacha bo’lgan, har kim bo’lishi mumkin. Bugungi kunda eng yirik davlatlar nafaqat muntazam armiyaga balkim yaxshi qurollangan kiber armiyaga ham ega.
Kiber hujumlar qanday ishlaydi? 1. Dasturiy taminot viruslari. 2. Web-saytlarga hujumlar 3. Aldov yo’li bilan kodlarni o’g’irlash (Phishing).
Biologiyada virus yutalish, aksirish yoki o’zaro aloqa orqali yuqadigan organizmlardir. Viruslar hujaylalarni zararlab, o’zini ginetik materialini hujayraga o’tkazadi va ko’payadi. Ular odamni kasal qilib keyin boshqalarga yuqashi mumkin. Kompyuter virusi ham xuddi shunga o’xshash tarzda ishlaydi. Virus avtomatik holda o’rnatiladigan dastur bo’lib foydalanivchi va uning kompyuteriga zarar yetkazadi. Virus o’zini boshqa kompyuterga tarqatishi mumkin. Virus qanday qilib kompyuterga tushib qolishi mumkin?? Virus kompyuterga kirishning bir nechta usullari bor. Ular biror bir dastur haqida no to’g’ri ma’lumot berib uni o’rnatishga jalb qilishlari mumkin. Kompyuterning tizimining xavfsizligi zayfligi sababli hech qanday ruxsatlarsiz o’zini o’zi kompyuterga o’rnatishi mumkin. Agar kompyuterda virus bo’lsa u har qanday faylni o’g’irlashi, yo’q qilishi, boshqa dasturlarni boshqarishi yoki boshqa kirishiga masofadan kompyuterni boshqarish sharoitini yaratishi mumkin. Kompyuter viruslaridan foydalanib hackerlar dunyo bo’lab millionlab kompyuterlarni egallab olishi mumkin. Keyin esa harbiy raqamli kuch, Bot Net shaklida foydalanishlari, boshqa saytlarga hujum qilishlari va ularni o’zlariniki qilishlari mumkin.
Hackerlar juda ko’p so’rovlar bilan saytni to’ldirib tashashadi va sayt to’g’ri ishlamay qoladi. Hujum bir vaqtni ichida ko’p kompyuterlar yordamida qilinadi. Shu sababdan server sust ishla boshlaydi yoki ishlashni to’xtatadi.
Phishin firibgarligi. Kiberjinoyatchilar tomonidan ishlatiladigan yana bir hujum bu FEYK xabar hisoblanadi. Ular bizga FEYK link taylab bizning kartamizdan pul yechib olishadi. Hozirda internetni yanada xavfsiz qilish uchun ko’plab kompaniyalar, qonunlar va hukumat tashkilotlari ishlamoqda, ammo bu harakatlar yetarli emas. Kompyuter tizimlari 90% hakerlar tomonidan buziladi. Lekin bu xavfsizlik tizimini kamchiligi emas, balkim odamning bitta xatosi tufayli vujudga keladi.
O’zimizni himoya qilishimiz mumkin bo’lgan choralar mavjud:
- Kuchli parollardan foydalanish
- Haqiqiy veb-manzillarni tekshirish
- Tizim xavfsizligi yangilanishlarini tez-tez o'rnatish
- O'zingiz ishonmaydigan dasturlarni o'rnatmaslik.
http://fayllar.org
|
