|
Кимё таълимида компьютер дастурларининг ўрни
|
| bet | 3/3 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 350,59 Kb. | | #246718 |
Bog'liq Komp yakuniySelection tool (ko‘rsatgich) ni tanlab, Standard (single, double and triple) bond tool belgilanadi. Modda strukturasini bog‘larni bir-biriga bog‘lash orqali hosil qilinadi. Hosil qilingan 2D tuzilish formulani Selection tool (ko‘rsatgich) yordamida belgilab va Menyudagi Other qismidan Calculate Mass tanlanadi.
IsisDraw dasturida birikmalarning 2D tuzilish formulalarini chizish va foiz tarkibi hisobini bajarish tartibi:
Select (ko‘rsatgich) tugmasi yordamida Single (double triple) bond tool tanlanib, modda strukturasi bog‘larni bir-biriga bog‘lash orqali hosil qilinadi. Birikmadagi elementlar foiz tarkibi menyu Chemistry qismidan Calculate Mol Values orqali aniqlanadi.
Avogadro dasturida birikmalarning 3D tuzilish formulalarini hosil qilish
Draw tool (qalam) belgilab olinib, Draw settings menyusidan kerakli atom tanlanadi. Dastur darchasida sichqoncha chap tomonini bosgan holda birikma strukturasi chiziladi. Draw settings menyusida Adjust Hydrogens belgilansa H atomlari avtomatik ravishda qo‘shiladi. Agar belgilanmagan bo‘lsa, menyudagi Build qismidan Add Hydrogens orqali H atomlari qo‘yiladi.
Hosil qilingan geometriya menyudagi Extentions qismidagi Optimize Geometry yordamida optimal holatga keltiriladi. Birikma umumiy energiyasi Calculate Energy (Extentions → Molecular Mechanics → Calculate Energy) orqali aniqlanadi.
Бирикмаларнинг электрон тузилишини ифодаловчи назарий параметрлар ва уларнинг тавсифи.
Elektron parametrlar CNDO usulida kulon integrallari ϕμ va ϕν orbitallar tabiatiga bog‘liq bo‘lmasdan faqat ular lokallashgan A va B atomlar tabiatiga bog‘liq deb qaralgan bo‘lsa, INDO usulida orbitallar tabiati inobatga olingan. Bir markazli ikki elektronli integrallarga s-s, s-p, p-p, p-p´ va sp-sp ta’sirlashuvlar uchun eksperimental parametrlar kiritilgan: Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, CNDO va INDO usullarining elektron spektrlarni tavsiflash uchun yaratilgan variantlari, mos ravishda CNDO/S va INDO/S lar hozirgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. MINDO/3 usulida ushbu o‘zgarishlarga qo‘shimcha sifatida yadrolar va elektronlar orasidagi ta’sirlashuvlarni to‘liqroq inobatga oluvchi parametrlar kiritilgan. Keyinchalik NDDO yaqinlashuviga asoslangan yuqori darajada parametrlangan – MNDO, AM1 va PM3 kabi usullar yaratildi va yaqin-yaqingacha keng miqyosda foydalanib kelindi. Bu usullar organik birikmalarning hosil bo‘lish issiqligi qiymatini va geometrik ko‘rsatkichlarini baholash uchun parametrlangan.
Молекуляр динамика усули ва унинг имкониятлари. Ҳисоблашлардан олинадиган хулосалар.
MD imkonyatlariMolekulyar dinamika molekulalarning aylanma, ilgarilanma va ichki molekulyar harakatlarini mikrodarajada modellash orqali ma’lum birikmalarning fizikaviy makroxususiyatlarini aniqlash imkonini bermoqda. Makroxususiyatlar ˗ molekulalarning ma’lum vaqt davomida fazodagi harakati natijasida qoldirgan izi, ya’ni trayektoriyasini qayd qilish orqali aniqlanadi. Molekula yoki molekulalar harakati molekula tuzilishiga, muhitga, modda zichligiga , harorat va bosim o‘zgarishiga, chegaraviy shartlarga va boshqa omillarga bog‘liq. MD hisoblashlarida tizim haroratini to‘liq e’tiborga olish maqsadida maxsus algoritmlar – termostatlar va barostatlar ishlatiladi. Bu sohada kollizion va Berendsen termostatlari keng qo‘llanilmoqda. Hozirgi paytda biologik makromolekulalarni o‘rganishda MD usullari keng qo‘llanilmoqda. MD usullarida ta’sirlashayotgan biologik sistemalarning energetik sathdagi global minimumini topish makromolekulada mavjud bo‘lgan ko‘plab lokal minimumlar tufayli juda murakkab. Shuning uchun ham tarkibida 1000dan ortiq suv molekulasini, ligand molekulasini va makromolekulani birgalikda qo‘shib hisoblaydigan MD hisoblashlari, asosan, superkompyuterlarda olib boriladiMD hisoblashlari gaz faza, suyuqlik vasistemalarga tashqi maydon ta’sirini, ionlangan nurlar, termik va mexanik og‘ir ta’sirlar natijasida kristallarda defektlar yuzaga kelish jarayonlarini o‘rganish imkoniyatlarini bermoqda. MD hisoblashlarini AMBER, CHARMM, NAMD, POLY-MD, LAMMPS, LPMD, NEWTON-X, Desmond, Gromacs, ORAC, XMD, Abolone, RedMD, Materials Studio, GROMOS, HyperChem, YASARA va ORCA dasturlarida amalga oshirish mumkin. kristal holatlarning fizik jarayonlarini, ular orasidagi diffuziyani, molekulyar
Атом даражасида моделлаштириш имконини берувчи ҳисоблаш усуллари ва дастурлар мажмуаси.
Atom darajsi modellashtirishMolekulyar mexanika atom darajasidagi modellashtirish usulidir. Molekulyar mexanika usulida birikmalar mikroskopik mexanik tizimlar (Nyuton zarrachalari) deb qaraladi. Atomlar go‘yoki o‘zaro mexanik 17 prujina orqali bog‘langan (2.2-rasm) va ularning fazoda joylashishi mexanik kuchlar (atom potensiallari) yordamida nazorat qilinadi. Bog‘lanmagan atomlar orasidagi masofa ular orasidagi (dipol-dipol, zaryad-zaryad) ta’sirlashuvlar ˗ Kulon va Van-der-Waals tenglamalari yordamida optimallashtiriladi. Demak, MM usullarida umumiy potensial energiya valent bog‘ cho‘zilish energiyasi (Er), valent burchak (Evb) va torsion burchaklarning deformatsiya energiyalari va bog‘lanmagan atomlar (guruhlar) orasidagi elektrostatik (k) hamda Van-der-vaals ta’sirlashuvlari energiyalari yig‘indisi sifatida hisoblab topiladi: Е=ΣЕbog‘+ΣЕvb+ΣЕtb+ΣЕVdV+ kulon
Bugungi kunda ko‘pchilik hisoblash majmualarida MM hisoblash usullari mavjud: 1. MM2 (ChemOffice); 2. MMX (PCModel); 3. MM+, Amber, OPLS, BIO+ (HyperChem); 4. GAFF, Ghemical, MMFF94, MMFF94s, UFF (Avogadro); 5. UFF, Dreiding, Amber (Gaussian) va b.
Дастлабки геометрияларни ва инпут файлларни тайёрлаш усуллари.
MM hisoblash dasturlarida geometriyalarni tayyorlash jarayonida AB tizimning (molekulaning) A va B atomlari orasidagi masofa 10 Å qilib ko‘rsatilsa ham dastur hisoblash natijasida ular orasidagi masofani ideal bog‘ (r0) uzunligiga yaqin masofaga juda qisqa fursatda olib keladi. CFF (Consistent force field, 1977), CVFF (Consistent valence force field, 1988), MMFF (Merk Molecular Force Field, 1999), MM3, MM4, UFF (universal force field, 1992). Bu usullar birikmalarning geometrik xarakteristikalarini ifodalashda o‘ziga xos ustunlikka ega.
Ярим эмпирик ҳисоблаш усуллари. Валент электронлар ёндошуви.
Yarimempirik usullar Yarim empirik hisoblash usullarda Xartri-Fok-Rutan tenglamasi molekula tarkibidagi elektronlarning faqat bir qismi o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlashishlarni inobatga olgan holda, bir qator soddalashtirishlar asosida hisoblanadi. Bu ko‘rinishdagi soddalashtirishlarning o‘rni gamiltonian tuzib chiqilayotganda tajriba ma’lumotlari asosida tanlab olingan empirik parametrlar bilan to‘ldiriladi. Yarim empirik usullarda parametrlarning aniq tartibda tanlab olinishi hisobiga molekulaning ayrim fizik-kimyoviy xususiyatlarini to‘g‘ri ifodalashga muvaffaq bo‘linadi, jumladan ularning gomologik birikmalar qatori bo‘yicha o‘zgarishlarini aniqlash imkoni tug‘iladic Yarim empirik usullarning rivojlanishida differensial qoplanishni umuman e’tiborga olmaydigan – nol holatdagi differensial qoplanish yaqinlashuviga asoslangan usullar katta ro‘l o‘ynadi. Bu yaqinlashuv usuli 1953-yilda bir-biridan mustaqil holatda Parizer va Parr hamda Popl tomonidan kiritilgan.
Ярим эмпирик усулларнинг кимёвий муаммолар ечимида қўлланилиши
CNDO usulida ϕμ va ϕν funksiyalarning differensial qoplanishi kroneker deltaga teng deb olinadi δkl = ϕk(i) ϕl(i)) va to‘liq parametrlanadi. Shuning uchun ham ushbu usul differensial qoplanishni umuman inobatga olmaslik usuli deyiladi. Differensial qoplanishni inobatga olmaslik natijasida ko‘plab ikki elektronli integrallarning hamda uch va to‘rt markazli, yana shuningdek, almashinuv integrallarining qisqarishiga (hisoblanmasligiga) olib keldi. CNDO usulida ikki elektronli integrallardan faqat kulon integrali hisoblanadi. Kulon integrali (, ) ˗ elektronlar-yadrolar, elektronlarelektronlar kabi elektrostatik ta’sirlarni xarakterlaydi. А atomga tegishli µ elektron faqat А atom ta’sir doirasida, В atomga tegishli ν elektron esa faqat В atom ta’sir doirasida holatida energiyani hisoblaydi. Almashinuv (rezonans) integrali (К) А va В yadrolar o‘rtasidagi elektronlar almashinuvini (bir lahzada А atomga tegishli µ elektron ikkinchi lahzada В atomga tegishlidir va aksincha holatni) ifodalaydi. CNDO usulida parametrlashda atomlarning ionlanish potensiali (I) va elektronga moyillik (A) qiymatlari ishlatilgan (3.1-jadval). Ionlanish potensiali (I) – atomdan bitta elektronni cheksiz masofaga uzoqlashtirish uchun zarur bo‘lgan energiya miqdori. U tajribada fotoelektron spektroskopiya (FES) usuli yordamida aniqlanadi. Elektronga moyillik (A) – atom (molekula) elektron biriktirganda ajralib chiqadigan energiya miqdori. U elektron transmission spektroskopiya (ETS) usuli yordamida aniqlanadi. Bu usullardan keyin differensial qoplanishni qisman inobatga oluvchi – INDO va MINDO usullari yaratilgan. INDO va MINDO usullarida kulon integrallari bilan birgalikda bir markazli almashinuv integrallari ham inobatga olingan.
Квант-кимёвий ҳисоблаш усулларида қўлланиладиган интеграллар тавсифи.
Xartri tomonidan 1928-yilda taklif qilingan Shryodinger tenglamasining “Bir elektronli yondoshuv” yoki “Muvofiqlashgan maydon usuli” asosidagi yechimi Fok va Rutan tomonidan mukammallashtirildi. Algebraik tenglamalar tizimidan tashkil topgan Xartri-Fok-Rutan tenglamasi (3.1) yarim empirik va
noempirik kvant-kimyoviy hisoblashlar asosini tashkil qildi. ∑ − = j ij m ij Cmj (F ε S ) 0 (3 bu yerda = +∑ 〈 〉 − 〈 〉 k l ij ij kl F F P ij kl ik jl , / | ) 2 1 ( | (3.2); Sij ˗ χi va χj atom orbitallarining qoplanish integrali; F'ij ˗ bir elektronli gamiltonianning (Fokianning) matritsa elementlari. U elektronlarning kinetik energiyasini va elektron hamda atom yadrolari o‘zaro ta’sirini inobatga oladi; Pkl ˗ bog‘ tartibini va atom zaryadini ifodalovchi matritsa; ˗ ikkita elektronning kulon ta’sirlashuvini ifodalovchi integral: ∫∫ < ij kl >= r d dr i j µ k l µ | χ (µ)χ (µ)(1/ )χ (æ)χ (æ) τ æ. Bu tenglamada integrallash Dekart koordinatasining hamma qismida olib boriladi; rμæ ˗μ va æ elektronlar orasidagi masofa. Xartri-Fok-Rutan tenglamasining to‘liq yoki soddalashtirilgan yechimiga ko‘ra kvant-kimyoviy usullar mos ravishda noempirik va yarim empirik usullarga ajratiladi.
Бирикмалар қаторида реакцион қобилиятни баҳолашда қўлланиладиган параметрлар.
Parametrlar reaksion qobilyatni baholash, CNDO va INDO usullarining elektron spektrlarni tavsiflash uchun yaratilgan variantlari, mos ravishda CNDO/S va INDO/S lar hozirgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. MINDO/3 usulida ushbu o‘zgarishlarga qo‘shimcha sifatida yadrolar va elektronlar orasidagi ta’sirlashuvlarni to‘liqroq inobatga oluvchi parametrlar kiritilgan. Keyinchalik NDDO yaqinlashuviga asoslangan yuqori darajada parametrlangan – MNDO, AM1 va PM3 kabi usullar yaratildi va yaqin-yaqingacha keng miqyosda foydalanib kelindi. Bu usullar organik birikmalarning hosil bo‘lish issiqligi qiymatini va geometrik ko‘rsatkichlarini baholash uchun parametrlangan. NDDO variantidagi usullarda A va B atomlardagi orbitallar uchun INDO usulidagi 5 xil ta’sirlashuv 22-ta xilga oshirilgan va parametrlangan.
Ярим эмпирик усулларни параметрлашда қўлланилган экспериментал характеристикалар.
Yarim empirik usullarni yaratish jarayonida parametrlashda foydalanilgan birikmalar soni Yil Usul Parametrlashda qatnashgan birikmalar soni
1977 MNDO ̴39 ta birikmalarning tajriba ma’lumotlari
1985 AM1 ̴200 ta birikmalarning tajriba ma’lumotlari
1989 PM3 ̴500 ta birikmalarning tajriba ma’lumotlari
2007 PM6 >9000 ta birikmalarning tajriba ma’lumotlari & ab initio*
2012 PM7 >9000 ta birikmalarning tajriba ma’lumotlari & ab initio*
*Eksperimental natijalar bilan birgalikda ab initio usulidan foydalanilgan.
Атомлардаги заряд тақсимотларини ҳисоблаш усуллари. Орбитал ва заряд назорати билан борадиган реакциялар. Kimyo fanida moddalarning muhim ko‘rkatkichlaridan biri ulardagi zaryad taqsimoti hisoblanadi. Zaryad taqsimotini aniqlagan holda moddalarning reaksion markazlarini, reaksiyalarning borish mexanizmlarini, aromatik birikmalarda nukleofil va elektrofil reaksiyalar markazlarini aniqlash mumkin. Atomlarning zaryad qiymatini eksperimental usullar bilan aniqlab bo‘lmaydi, lekin uni hisoblashning bir nechta matematik usullari mavjud:
• Malliken zichlik taqsimoti tahlili (Mulliken population analysis);
• Lauvdin zichlik taqsimot tahlili (Lovdin population analysis);
• Tabiiy bog‘ tartibi tahlili (NBO – Natural bond order analysis);
• Molekula tarkibidagi atomlar (AIM – Аtoms in molecules);
Elektrostatik ta’sirlashishlar usuli (Merz – Singh – Kollman (MK), Chelp, ChelpG). Zichlik taqsimoti tahlili (ZTT) –bu molekula yadrosi atrofidagi elektron zichlik taqsimlanishini tavsiflash funksiyasi va u bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa axborotlarning matematik usulda ifodalanishi hisoblanadi.
CNDO/S, INDO/S ва ZINDO/S усуллари кимёда қайси муаммолар ечимида қўлланилган?
CNDO usulida kulon integrallari ϕμ va ϕν orbitallar tabiatiga bog‘liq bo‘lmasdan faqat ular lokallashgan A va B atomlar tabiatiga bog‘liq deb qaralgan bo‘lsa, INDO usulida orbitallar tabiati inobatga olingan. Bir markazli ikki elektronli integrallarga
s-s, s-p, p-p, p-p´ va sp-sp ta’sirlashuvlar uchun eksperimental parametrlar kiritilgan:
Кимёда қўлланиладиган дастурлардаги файл кенгайтиргичлари (форматлари). Ёрдамчи дастурлар.
Yordamchi dasturlar yordamchi dasturlar: ChemWin, IsisDraw, ChemOffice, Facio, MaSK, Avagadro, WinMostar, GaussView, ChemCraft va boshqa dasturlar.
Бирикмаларнинг умумий энергияси ва ҳосил бўлиш иссиқлиги (энтальпияси) қийматларининг кимёвий муаммолар ечимида қўлланилиши.
Ayrim hollarda hisoblashlar faqat reaksiya mahsulotlarining energetik xarakteristikalari bilan chegaralanishi mumkin. Masalan, termodinamik nazorat bilan boradigan reaksiyalarda oxirgi hosil bo‘lgan birikmalarning umumiy energiyasi yoki hosil bo‘lish issiqligi kattaliklari asosida, yana shuningdek, entalpiya o‘zgarishini (ΔHr) aniqlash yordamida barqaror reaksiya mahsulotlarini aniqlash mumkin. Reaksiyada entalpiya o‘zgarishi quyidagicha topiladi:
ΔHr (kkal/mol)=ΣΔHf (reaksiya mahsuloti) - ΣΔHf (dastlabki birikmalar)
Birikmalarning hosil bo‘lish issiqligi (Heat of formation - Hf, kkal/mol) yarim empirik hisoblash usullarida to‘g‘ridan˗tog‘ri hisoblash jarayonida quyidagicha aniqlanadi va hisoblash natijalarida (*.out fayllarda) keltirilgan bo‘ladi:
Noempirik hisoblashlarda esa ΔHf keltirilmaydi. U qo‘shimcha hisoblashlar yordamida aniqlanadi.
Kinetik nazorat bilan boradigan reaksiyalarni modellash dastlabki birikmalar RQI larini, o‘tish holatlarini, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan qayta guruhlanishlarni va boshqa omillarni e’tiborga olishni taqozo qiladi.
RM1, PM6, PM7 ярим эмпирик ҳисоблаш усулларининг АМ1 ва РМ3 усулларидан фарқли жиҳатлари нимада?
1-chidan, AM1 (Austin Model 1) va PM3 (Parametric Model 3) usullarining kamchiliklari aniqlandi. Masalan, nitro- va aminoguruhlarining atom zaryadlarini hisoblashda AM1 va PM3 usullari kamchiliklarga ega ekanligi, yana, shuningdek, metal komplekslarining optimizatsiya jarayonlarida RTT usuli natijalaridan ancha farq qilishi ma’lum bo‘ldi.
2-chidan PM6 va РМ7 hisoblash usullarida bir muncha kamaytirilgan. RM1 usuli AM1 usulining qayta parametrlangan usuli hisoblanadi. Uni parametrlashda quyidagi parametrlar ishlatilgan: Uss – s AO uchun bir elektronli bir markazli integralni ifodalovchi kattalik; Upp – p AO uchun bir elektronli bir markazli integralni ifodalovchi kattalik; βs – s AO uchun bir elektronli ikki markazli rezonans integralini ifodalovchi kattalik; βp – p AO uchun bir elektronli ikki markazli rezonans integralini ifodalovchi kattalik; αA –A atomning yadro-yadro itarishishini ifodalovchi kattalik; Gss – s-s AO-larning bir-biridan itarishishini ifodalovchi bir markazli ikki elektronli integral; Gsp – s-p AO-larning bir-biridan itarishishini ifodalovchi bir markazli ikki elektronli integral; Gpp – p-p AO-larning bir-biridan itarishishini ifodalovchi bir markazli ikki elektronli integral; G2p – p-p´ AO-larning bir-biridan itarishishini ifodalovchi bir markazli ikki elektronli integral; Hsp- AO-larning almashinuvini ifodalovchi bir markazli ikki elektronli integral; ai , bi, ci – ko‘paytiriluvchi koeffitsiyentlar (i=1-4); ζs – s tipdagi STO uchun eksponenta va ζp – p tipdagi STO uchun eksponenta.
Ноэмпирик ҳисоблаш усуллари. Базис функция тушунаси. NOempirik usul Hisoblashlarning noempirik usullari Xartri-Fok-Rutan (XFR) tenglamalarini qat’iy tartibda yechishga asoslanadi. Bunda hisoblash davomida molekula tarkibidagi barcha elektronlar va, shuningdek, elektronlararo o‘zaro ta’sirlashishlarda barcha (1-4 markazli) integrallar hisobga olinadi. Ab initio usulida hisoblashning muhim jihatlaridan biri – bu МО tarkibiga kiruvchi АО (basis funksiya) turini tanlashdan iborat. Ab initio usulining kamchiligi – katta molekulalar uchun hisoblashda mashina vaqtining sezilarli darajada ko‘p sarflanishi bilan bog‘liqdir. Masalan, benzolni (CORE i5, 2.60 GHz kompyuterda) AM1 usulida hisoblash uchun 36 0.1 soniya vaqt ketsa noempirik usulning STO-3G basis to‘plamida 45 marta ko‘p, ya’ni 4.5 soniya vaqt sarflanadi (3.6-jadval). AO-lar sonini N bilan belgilab olsak, uning soni ortishi bilan ikki elektronli integrallar uchun sarflanadigan vaqt ̴ N4 . Ab initio hisoblashlari ko‘p sondagi hisoblash resurslarini talab qiladi. Ab initio atamasi Shryodinger tenglamasini yechishda molekulyar tizimning noempirik holatda qarab chiqilishini nazarda tutadi va uning asosida olingan Rutan tenglamasini yechishni amalga oshiradi Noempirik hisoblashlarda keng tarqalgan bazis to‘plamlari sifatida STO-3G, 3-21G, 6-31G va boshqalarni keltirish mumkin Hisoblash usullarida har bitta atomga mos keladigan bazis funksiyalar son
Atom STO-3G 3-21G 3-21G* 3-21+G 6-31G* 6-31G** 6-311G*
H 1 2 2 2 2 5 3
Li-Ne 5 9 9 13 15 15 18
Na-Ar 9 13 18 17 19 19 22
Попл базис тўпламлари. Ҳисобланадиган интеграллар сонини топиш формулалари. popl basis toplamlari bieksponensial (Popl) bazis to‘plamlari: 3-21G va 6-31G. i STO-3G usulining 3- 21G bazis to‘plami tomonidan siqib chiqarilishiga sabab bo‘ldi va ancha yillar birikmalarning geometriyalarni maqbullashda keng qo‘llanildi. 3- 21G bazis to‘plamida ichki qavat orbitallarni tavsiflashda uchta, valent orbitallarni tavsiflash uchun – ikkita va bitta Gauss funksiyalaridan foydalaniladi. Zamonaviy, noempirik dasturlarda 3-21G bazis to‘plami vodoroddan xlorgacha bo‘lgan elementlar uchun mavjud bo‘lib, bunda nisbatan katta hajmdagi bazis yig‘indilari turli xil dasturlar asosida Mendeleyev davriy jadvali tarkibidagi barcha elementlar uchun optimallashtirilmagan. Litiy va berilliy uchun bazis yig‘indilarini optimallashtirishda valent orbitallarning siqilishi bilan bog‘liq muammo yuzaga keladi. Valent orbitallarning siqilishi ichki elektronlarning tavsiflanishini yaxshilaydi, biroq bu holat valent orbitallarning sifati pasayishi hisobiga amalga oshiriladi. Bu holatda valent orbitallar siqilishi bazis orbitallarni tavsiflashda primitiv Gauss funksiyalar soni beshga teng yoki undan kam bo‘lgan vaziyatlarda sezilarli holatda qayd qilinadi. Bu kamchiliklar 6-31G bazis to‘plamida tuzatilgan. AO egiluvchanligini oshirishga valent elektronlari ajratilgan va bieksponensial (double zeta) bazis yig‘indilaridan foydalanish orqali erishiladi. Ushbu bazis to‘plamlarida AO ikkita qismdan – nisbatan ixcham ko‘rinishdagi ichki va diffuzion tavsifga ega bo‘lgan tashqi qismlardan tashkil topadi Yuqoridagi Popl bazis to‘plamlaridan tashqari Dunning (cc-pVNZ va b.), Karlsure (def2-SVP va b.) bazis to‘plamlari ham modellashlarda keng 42 qo‘llanilmoqda. Popl bazis to’plamlari davriy sistemadagi elementlarning faqat bir qismi (asosan organik birikmalar) uchun mo’ljallangan. Dunning va Karlsure bazis to’plamlari d-elementlarni tutgan birikmalarni ham hisoblash uchun yaratilgan.
|
| |
