Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

404 
shifrlashning g’oyasi ko’p alifboli shifrlash usuliga asoslanadi, ya’ni oddiy matnni 
maxsus holatda, maxsus monoalifboli shifrdan foydalanib harf kodlanadi. Shunday 
qilib, bitta harf oddiy matnda turli holatlarda namoyon bo’ladi, turlicha kodlanishi 
mumkin. Yarim alifbo shirflash usuliga misol 30.4-rasmda keltirilgan. Unda 
qatorlarda ko’rsatilganidek ikkita Sezar shifri mavjud (k=5 va k=19). Bu ikki C
1
va C
2
Sezar shifrlarini takroriy kodlash uchun tanlash mumkin, masalan, C
1
, C
2
, 
C
2
, C
1
, C
2
. Shu tariqa oddiy matndagi birinchi harf C
1
, ikkinchi va uchunchisi C
2
, 
to’rtinchisi C
1
va beshinchisi C
2
shifrlaridan foydalanib kodlanadi. Shifrlardan 
foydalanish takrorlanaveradi, ya’ni yuqoridagi holatga bog’liq ravishda oltinchi 
harf C
1
, ettinchisi C
2
shifr bilan va h.k. Qolgan harflar shu tariqa kodlanadi. Ko’rib 
chiqilgan usul bo’yicha “Bob, seni yaxshi ko’raman.” oddiy matn xabari “ghu, n 
etox dhz.” ko'rinishida kodlandi. Yuqoridagi oddiy matndagi birinchi b C
1
shifri 
bilan hamda ikkinchi b C
2
bilan kodlanadi. Bu misolda, kodlash va dekodlashda 
qo’llanilgan “kalit” k = 5 va k = 19 hamda C
1
, C
2
, C
2
, C
1
, C
2
. 
30.4-rasm. Ikkita Sezar shifridan foydalanib oddiy matnni yarimalifbo 
shifrlash 
Endi zamonaviy shirflash usullariga o’tamiz, bugungi kunda simmetrik 
kodlash usullari qanday amalga oshirilishi jarayonlarini ko’rib chiqamiz. 
Simmetrik kodlash texnikalarining ikki usuli mavjud: oqim shifrlari va blok 
shifrlari. Bu bobda asosan blokli shifrlar ko’rib chiqiladiki, bu usul PGP (for 
secure e-pochta), SSL (for securing TCP connections) va IPsec (for securing the 
network-layer transport)ni o’z ichiga olgan ko’pgina xavfsiz Internet 
protokollarida qo’llaniladi. 

405 
Blokli shifrda, xabarni kodlash k bit bloklarida amalga oshiriladi. Masalan, 
agar k=64 bo’lsa, xabar 64 bitli bloklarga bo’linadi va har bir blok alohida 
kodlanadi. Blokni kodlash uchun, shifrdan oddiy matndagi k bitli blokni k bitli 
shifrlangan matn blokiga birma-bir o’tkazish uchun foydalaniladi. Bu holatga 
misol qilib, faraz qilaylik k=3 bo’lsa, blok shifr 3 bitli oddiy matnni kiritadi va 
chiqishda 3 bitli kodlangan xabarni chiqaradi. 30.1-jadvalda yuqoridagi misol 
vaziyati tasvirlangan. E’tibor berilsa, blokli shifrlash holati birma-bir tasvirlangan; 
bunda har bir kirish turli chiqishga mos keladi. Bu blokli shifrlar xabarni 3 bitli 
blokka bo’ladi va quyidagi jadval ko’rinishiga muvofiq har bir blokni kodlaydi. 
010110001111 bitli xabar 101000111001 ko’rinishda kodlanadi. 
30.1 jadval 
maxsus uch bitli blokli shifr variantlari 

Download 11,41 Mb.