30.1.2. Ochiq kalitli kodlash
2000 ming yillar oldin (Sezar shifr ishlatgan vaqtdan to 1970 yilgacha), ikki
kishi o’rtasida aloqani maxfiyligini ta’minlash uchun maxfiy kalit so’z talab
qilingan va bu simmetrik kalit deb nomlangan, uni yordamida xabarni kodlash va
dekodlash mumkin bo’lgan. Bu usulga bo’gliq bitta muammo bo’lib, ikki tomon
ham maxfiy so’z bilan tanish bo’lishi lozim, shunda ikki tomonlama aloqani
ta’minlash mumkin bo’lgan. Buning uchun ehtimon ikki tomon birinchi uchrashib
maxfiy so’zni bilib olishlari lozim bo’lgan va shu tariqa aloqa axboroti
kodlashtirilgan. Ishlatilgan so’zlardagi maxfiylikni ikki tomon tushinmas ekan ular
o’rtasida xech qachon aniq aloqa tashkil etilmaydi. 1976 yilda Deffi va Hilman
o’sha kungacha ishlatilgan algoritmdan mutloqa boshqacha kodlash usulini
namoyish etishdi va bu bugungi kunda ochiq kalitli kriptografiya tizimini
rivojlantirishga turtki bo’ldi. Qisqacha qilib aytganda, ochiq kalitli kriptografiya
tizimi bir qator ajoyib xususiyatlarga ega bo’lib, u faqatgina kodlash uchun emas,
balki autentifikasiya va raqamli izmo uchun ham samarali bo’lishi ko’rsatib
berildi. Har doimgidek, ajoyib ishlanmalar ko’pgina joylarda keng qo’llaniladi.
Ochiq kalitli kodlash usuli nafaqat shaxsiy maqsadlar uchun, balki ochiq ravishda
ham foydalanish mumkin.
412
30.6-rasm
. Ochiq kalitli kriptografiya
Ochiq kalitli kriptografiya tizimidan foydalanish juda oson. Tasavvur
qilamiz, Alisa Bob bilan muloqot qilmoqchi. 30.6-rasmda ko’rsatilganidek, Bob va
Alisa yagona maxfiy kalitdan birgalikda foydalanadi (simmetrik kalit tizimlarining
holati kabi), Bobda (Alisani xabarini qabul qiluvchi) ikki xil kalit mavjud bo’ladi:
ochiq kalit duyodagi barchaga ma’lum (xakerlar uchun ham ma’lum) va shaxsiy
kalit faqat Bob uchun ma’lum. K
+
va K
-
Bobni mos ravishda ochiq va shaxsiy
kalitlari. Bob bilan aloqa qilish uchun, Alisa Bobni ochiq kalitini bilishi kerak.
Keyin, Alisa o’zining xabarini Bobni ochiq kaliti asosida kodlaydi. Bob Alisani
xabarini olganidan keyin, o’zi shaxsiy kaliti asosida xabarni ochadi.
Ochiq kalitli kriptografiya tizimidan foydalanish oson. Ammo, bu usulda
ham o’ziga xos muammo mavjud, masalan, Alisani xabariga ega bo’lgan
buzg’unchi, xabarda faqatgina tushinarsiz so’zlarni ko’radi. Buzg’unchi ikkalasini
ham kalitini va algoritmini biladi desak, Trudi xabarni ochishga harakat qilib
ko’radi. Agar Bobni kodlash kaliti ochiq bo’lsa, istalgan kishi Bobga kodlangan
xabarni jo’natishi mumkin. Yagona maxfiy kalit holatida, jo’natuvchi ikki
foydalanuvchi orasidagi maxfiy kalitni biladi. Ochiq kalitli kriptografiya holatida
esa, Bobni ochiq kodi asosida Bobga kodlangan xabarni jo’nata olmaydi.
|
