O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan davlat universiteti

Mavzu: Mexanizmlarning qo’zg’aluvchanlik darajasini va klassini aniqlash
Namangan 2023
O’qituvchi: J.Nasriddinov
Hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi
Amaliy mexanika fanidan amaliy mashg’uloti
Mashina insonning jismoniy hamda aqliy mehnatini yengillashtiradigan va ish unumini oshiradigan, hisoblash va nazorat qilish uchun ham mo'ljallangan moslama bo'lib, inson aqliy mehnatining mahsulidir. Agar mashina harakat qilib tursa-yu, lekin foydali ish bajarmasa yoki energiyani bir turdan boshqa turga aylantirmasa, bu holda u mexanizm bo'ladi. Mexanizmning vazifasi ma’lum tartibda harakat qilish yoki harakatni uzatishdan iborat.
Mashinalar tasnifi
Foydali ish bajaruvchi mashinalar (agregat)
Energiya o’tkazuvchi mashina
Ichki yonuv dvigatelli
Nazorat mashina (moslama)
Hisoblash mashinasi
Nazorat mashinasi

Ushbu fanda ko‘pgina maxsus texnik fanlarni o’rganish uchun tayanch hisoblangan mexanika asoslari (nazariy mexanika va mexanizm va mashinalar nazariyasi), materiallar qarshiligi, mashina detallari, yuk ko'tarish-tashish mashinalari fanlarining asoslari bayon etiladi.

Mashina va mexanizmlar ayrim elementlardan tashkil topgan bo' lib, bu qismlar detal deb ataladi.

Masalan, bolt, gayka, vint, tishli g ‘ildirak, shkiv, val, porshen, klapan va boshqalar.

Bitta detal yoki bir nechta detaining mustahkam (bir butun) birikmasi zveno deb ataladi.

Masalan, o ‘q bilan aylanadigan tishli g'ildirak yoki shkiv birikmasini olaylik (I .l-a shakl).

U val 7, shponka 3 va tishli g'ildirak 2 dan iborat qo‘zg‘aluvchan bir butun zvenoni tashkil qiladi.

Yoki 1.1 -b shaklda ko'rsatilgan shatunning ko'rinishini olaylik.

Yoki 1.1 -b shaklda ko'rsatilgan shatunning ko'rinishini olaylik.

Yuqorida keltirilgan misollarning birida bitta zveno uchta detaldan (I .l-a shakl) tashkil topgan bo'lsa, ikkinchisida (1.1 -b shakl) bitta detaldan tashkil topganligini ko'ramiz.
Bundan xulosa qilib, detal zvenoning xususiy holi deb aytilsa bo'ladi.
Zveno qanday murakkab shaklga ega bo‘lishidan, tarkibidagi detallarning sonidan qat’iy nazar ular oddiy bir sxematik shaklga keltirib olinadi. Ana shu oddiy sxematik shakl zvenoning shartli belgisi deb ataladi. Shartli belgilar zvenoning vaziyati va o'lchamlarini buzmaydigan qilib qabul qilinadi.
Mashina qismlarida qo‘zg‘almas (korpus, tayanch) va qo‘zg‘aluvchan, harakat qiladigan zvenolar bo'ladi.
Qo'zg'almas detallarning hammasi bir butun deb qaralib, qo‘zg‘almas zveno deyiladi. Bitta yoki bir butun bo'lib harakat qiladigan detallar qo‘zg‘aluvchan zveno deyiladi.
Mashinaning harakati uning mexanizmlari zvenolarining bir biriga nisbatan harakatiga asoslanadi. Masalan, avtomobilning yurishi ichki yonuv dvigateli porshenining silindr yuqori qismidan gaz bosim ini qabul qilib pastga surilishidan, ya’ni slindr devoriga nisbatan harakatga kelishidan boshlanadi
Ikki zvenoning biri ikkinchisiga nisbatan harakat qila oladigan birikmasi kinematik juftlik deyiladi.
Kinematik juftlik klassifikatsiyasi
Nazariy mexanika kursidan ma’lumki, qattiq jism 6 ta erkinlik darajasi (6 ta yo‘nalishda harakatlanish imkoniyati) ga ega bo‘lib, ulardan uchtasi koordinatalar sistemasining x , у va z o‘qlari bo‘ylab, qolgan uchtasi esa shu o‘qlar atrofida aylanish yo'nalishida bo‘ladi. Fazodagi erkin jism ning erkinligini birin-ketin bog'lab borish yo‘li bilan bog'lanishi 5 xil bo'lgan 5 ta kinematik juftlik hosil qilish mumkin (1.3- shakl).

E’tiboringiz uchun rahmat

E’tiboringiz uchun rahmat

Download 2.55 Mb.

O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan davlat universiteti