|
Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti
|
| bet | 3/14 | | Sana | 18.06.2022 | | Hajmi | 1.5 Mb. | | #23998 |
Bog'liq Loyiha (2) 1bef2a730d402c0d2e0e08b0ced7f663I.BOB. KALENDAR TARIXI
1.1. Aniq vaqt va kalendarlar haqida tushuncha
Qadim zamonlardan buyon odamlar ilk jamiyat rivojlanish bosqichlarida vaqt hisobi kun va tunning almashishini kuzatib vaqtnni belgilashga harakat qilganlar. Bu zaruriy ehtiyoj edi. Masalan, Nil daryosi bo'yida yashagan xalqlar kun, oy, yil va fasllarni bilishlarishart bo'lgan. Shu bilimga tayanib daryoning ko'tarilishi, suv bosishi yoki qay paytda don ekish, urish lozimligini bilishlari shart bo'lgan. Shunga ko'ra kalendarlar ishlab chiqilgan.Tarixdan tabiat hodisalari bilan bogMiq 3 turdagi kalendar mavjud.Oy kalendari, Oy - quyosh kalendari, Quyosh kalendari.
Kalendar lotincha “qarz daftari” ma’nosini anglatadi Qadimgi Rimda olingan qarz yuzasidan har yangi oyning birinchi kunida foiz to'langan. Shunga qarab kalendarlar oy, oy-quyosh va quyosh kalendariga bo’lingan
1. Oy kalendari faqat oy fazasi o'zgarishi bilan belgilangan. Yangi oyning chiqishi 29 yoki 30 sutka davom etadi.12 oy yilni tashkil qiladi.Bir yil 354 kunni tashkil qiladi.Oy kalendari tabiat xodisalarini har yili 2 kunga oldinga suradi.
2.Oy - quyosh kalendari. Ushbu kalendar oy fazasi almashuvi vaquyoshning yillikharakatiga bogMiq. Har 19 yildan 12 yili12 qamariy oydan iborat.7 yil esa 13 qamariy oyidan iborat bo'ladi.Vavilon, Xitoy, ludiya, Gresiya va Rimda qo'llanilgan.
3. Quyosh kalendari. U asosan kuyoshning yillikharakati asosida tuziladi.Bunda yil 12 oydan iborat bo'lib, 365 kundan iborat. Qadimgi Misr va Hindistonda amalda bo’gan.
Agar hozirgi fanimiz erishgan yutuqlar asosida vaqt sanasini belgilasak.TROPIK YIL - 365 kun 5 soat, 48 minut, 46,1sekundni (soniyani) tashkil qiladi. Qadimda xalqlar bu vaqt sanasini qanday belgilashgang’
Misr kalendari. Bu kalendar eng qadimgi kalendar hisoblanib unga eramizdan oldingi XVIII asrda asos solingan (eramizgacha taxminan 4 ming yillikda). Bu kalendar turli davrlarda turlicha shakllangan. Misr kalendari quyosh kalendari edi. Bunda yil 360 keyin 365 kun hisoblangan Eramizdan oldingi 238 yilda bar to'rtinchi yilni 365 kun emas 366 kun deb hisoblangan. Qadimgi Mirsda Kohinlar eng yorug' yulduz Sirusning erta tongda birinchi ko'rinishi bilanNil daryosining toshishi 22 iyunga to'g'ri kelishinij, aniqlab, shu asosda Misr kalendarini yaratdilar. Bu kalendar bo'yicha (bir oy 30 kundan hisoblanib yil oxiriga qo'shimcha yana 5 kun kiritilgan edi. Misr taqvimi tropik yildan taxminan 6 soat qisqa *g’bo'lgani uchun yil boshi oldinga surilib har 365 * 4 + 1460 yilda birinchi boshlang'ich vaqtiga keladi. Har 4 yilda yil boshlanishi 1 kunga o'zgargan. Ammo Misrliklar nimagadir kabisa yilinihisobga kiritmaganlar. Shunga qaramay yilnomalar vatani qadimgi Rim emas, Misr hisoblanadi. Qadimgi Misr kalendari oylari - tot, faofiy, amir, hoyak, tibi. mehr, famonot, farmuti, paxox, pauni, apifi, mezoriy (ular eramizdan avvalgi VI-V asrlarda qo'llangan).
Xitoy kalendari.Bu kalendar oy-quyosh kalendari bo'lib unda ham tropik yil yana oylar bilan bog'langan. Eramizdan oldingi III asrdagi «Chjuansoy kalendarga muvofiq yilning o'rtacha uzunligi 365,25 kun bo'lgan. Bu oy-quyosh kalendarining har 19 yildan 12 tasi 12 oyg’ 7 tasi 13 oydan iborat bo'lgan. Yahudiylar hozir ham bundan foydalanadilar.
Hind kalendari. Yil 365 kun bo'lib, yil 12 apreldan boshlangan. Oy - quyosh kalendaridan foylanganlar. Ba'zan, turli davrlarda oylarga kunlar qo'shilib turgan.1952 yil 25 martda Gregoryan kalendarini qabul qilishgan. Eng muhimi boshqa xalqlarga nisbatdan yilni 6 mavsumga (faslga) bo'lishgan: bahor, yoz, yomg'ir oyi, kuz, kechki kuz, qish.
Mayalarning qadimgi kalendari. Mustamlakalarga qadar Amerikada bir necha kalendarlaridan foydalanishgan. Mayalarda oy vaquyosh kalendari mavjud bo'lgan. Ular eramizning I asrida paydo bo'lgan. Quyosh kalendariga ko'ra yil 365-366 kun bo'lib, 18 oyga bo'lingan. Har bir oy 20 kunga bo'lingan. Har yilioxirida oxirgi oyga 5 kun qo'shimcha qo'shilgan. 13 kunlik hafta qabul qilingan. Oylar qishloq hujaligi ishlari bilan bog'lik nomlar bilan atalgan.Keyinchalik Mayalarning quyosh kalendarini asteklar tomonidanqabul qilingan.Ularda oy kalendari mavjud bo'lgan.Oylar 29 yoki 30 kundan iborat bo'lgan.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti
|
