9-operatsion tizimlar va klasifikatsiyasi
Operatsion tizimlar (OT) kompyuter tizimi dasturlarini boshqarish uchun kerakli asosiy tizimlardir. OTlar odatda quyidagi klasifikatsiyalar asosida tartibga solinadi:
1. Desktop operatsion tizimlar: Bu klasifikatsiyada kompyuterlar uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar joy oladi. Ularning asosiy maqsadi bir nechta dasturlarni ishga tushirish, fayllarni boshqarish, tarmoq bilan aloqani ta'minlash va odatda shaxsiy kompyuterlar uchun mo'ljallangan. Misollar: Windows (masalan, Windows 10), macOS (Apple kompyuterlari uchun), Linux (masalan, Ubuntu, Fedora).
2. Server operatsion tizimlar: Serverlar va tarmoq serverlari uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy vazifalari serverlar, tarmoq infrastrukturasini boshqarish, ma'lumotlar bazalarini ishlatish, veb saytlarni taqdim etish va boshqa server xizmatlarini ta'minlash bilan bog'liqdir. Misollar: Windows Server, Linux Server (masalan, Ubuntu Server, CentOS, Red Hat Enterprise Linux), UNIX serverlar.
3. Mobile operatsion tizimlar: Mobil qurilmalar (smartfonlar, planshetlar) uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy vazifalari mobil ilovalarni boshqarish, tarmoq bilan aloqa, xabarlashish va boshqa mobil xizmatlarni ta'minlash bilan bog'liqdir. Misollar: Android, iOS (Apple qurilmalari uchun), Windows Phone (eskirgan).
4. Embedded operatsion tizimlar: Ichki va har qanday tarkibiy qurilmalar uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy vazifalari kam xotira, yengil resurslar, chiplar va sensorlar bilan ishlovchi qurilmalarda dasturlarni boshqarish va tizimni ishga tushirish bilan bog'liqdir. Misollar: Embedded Linux, FreeRTOS, Contiki, QNX, Windows Embedded.
5. Real-time operatsion tizimlar: Vaqti belgilangan amaliyotlar uchun ishlovchi operatsion tizimlar. Ularning asosiy xususiyati kompyuterdagi amaliyotlarni belgilangan vaqt ichida bajargan bo'lishi va bo'sh vaqt tashlashga yo'l qo'yilmaganligidir. Misollar: VxWorks, FreeRTOS, QNX Neutrino, Real-time Linux.
6. Network operatsion tizimlar: Tarmoq ustida ishlovchi qurilmalar uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy vazifasi tarmoq protokollari, routing, qurilma tarmoqlari boshqarish va tarmoq xavfsizligi bilan bog'liqdir. Misollar: Cisco IOS, Juniper Junos, MikroTik RouterOS.
7. Korporativ operatsion tizimlar: Korporativ tarmoq va tizimlar uchun ishlab chiqarilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy vazifasi korporativ resurslarni boshqarish, foydalanuvchilar va ularga xizmatlarni boshqarish, xavfsizlik va administratorlik funktsiyalarini ta'minlash bilan bog'liqdir. Misollar: Windows Server, Linux (masalan, Red Hat Enterprise Linux, SUSE Linux Enterprise Server), IBM AIX.
Har bir klasifikatsiyada ko'rsatilgan operatsion tizimlar o'zining xususiyatlari va foydalanish sohalariga egatirilgan. Ishlatiladigan OT turiga qarab, bir nechta boshqa xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin, masalan, xavfsizlik, tizimni boshqarish qulayligi, tarmoq protokollari va o'yinlarni o'z ichiga olish imkoniyati va boshqalar. Har bir operatsion tizimning o'zining foydalanuvchilari, sohalari va maqsadlari uchun kerakli xususiyatlari mavjud bo'ladi.
10 operatsion tizimlarda qollaniladigan fayl tizimlari
Operatsion tizimlarda fayllarni tashqaridan vaqtli ravishda boshqarish uchun bir nechta fayl tizimlari mavjud. Quyidagi fayl tizimlari keng tarqalganlardan ba'zi hisoblanadi:
1. FAT (File Allocation Table): FAT tizimi, asosan Windows operatsion tizimlarida ishlatiladi. Bu tizimda fayllar diskning sektorlarida saqlanadi va faylning joylashgan sektorni indekslash uchun FAT jadval ishlatiladi. Ushbu tizim odatda FAT12, FAT16 va FAT32 variantlari bilan ishlatiladi.
2. NTFS (New Technology File System): NTFS tizimi ham Windows operatsion tizimlarida ishlatiladi, ammo katta o'lchamlarda va yuqori xavfsizlik darajalarini talab qiladigan muhitlarda foydalaniladi. NTFS fayllarni logikalarni boshqarish uchun kompleks jadval va strukturalar bilan saqlaydi.
3. HFS+ (Hierarchical File System Plus): HFS+ tizimi asosan macOS operatsion tizimi uchun ishlatiladi. Ushbu tizimda fayllar hierarxik tarzda joylashadi va faylning joylashgan sektorlarni indekslash uchun B-tree jadval ishlatiladi.
4. ext4 (Fourth Extended File System): ext4 tizimi Linux operatsion tizimlarida keng tarqalgan fayl tizimi hisoblanadi. Ushbu tizimda fayllar bloklar tarixida saqlanadi va faylning joylashgan blokni indekslash uchun ext4 jadval ishlatiladi.
5. APFS (Apple File System): APFS tizimi yangi versiyadagi macOS operatsion tizimlari uchun ishlatiladi. Ushbu tizimda fayllar bloklar tarixida saqlanadi va faylning indekslash uchun B-tree jadval ishlatiladi. APFS ham SSD (Solid State Drive) hamda HDD (Hard Disk Drive) uchun yaxshi taklif etiladi.
6. ZFS (Zettabyte File System): ZFS tizimi boshqaruvchi operatsion tizimlar uchun o'rnatilishi mumkin, masalan, Solaris, FreeBSD va Linux. Ushbu tizimda fayllar ma'lumotlar to'plamlari (pools) va fayl tashqiqlarini (snapshots) yaratish, kompressiyalash va qog'ozlar (mirrors) orqali ko'chirish imkoniyatlariga ega.
Bu faqat ba'zi fayl tizimlari misollaridir va boshqa tizimlar ham mavjud. Har bir tizimning o'zining xususiyatlari, foydalanish sohalariga qarab tanlanishi mumkin.
|
