|
Kompyuter grafikasi ning informatsion jamiyatdagi ahamiyati, ro’li va o’rni
|
| Sana | 14.03.2024 | | Hajmi | 20.96 Kb. | | #171824 |
Bog'liq Kompyuter grafikasi ning informatsion jamiyatdagi ahamiyati 11moliyaviy nazorat, КОРРУПЦИЯ, PT UZ TEST, 2-mavzu, Klass bayonnomasi, ZAkovat bayonnomasi, Документ Microsoft Word (2), 2021 dtm, Corel draw dasturida sohangizga tegishli bo, 17-mavzu. Kompyuter grafikasi tushunchasi va turlari. Adobe Photoshopga kirish. Dasturni sozlash, 22-mavzu. Matlab bilan tanishuv. Matllab dasturida vektorlar va matritsalar bilan ishlash., 21-mavzu. MathCADda vektorlar va matritsalar bilan ishlash., 11-mavzu. Kompyuter tarmoqlari va ularning mohiyati. Internet tarmog’i qidiruv tizimlari., 4-mavzu Jjarayonlarini algoritmlash va dasturlash
Kompyuter grafikasi ning informatsion jamiyatdagi ahamiyati, ro’li va o’rni
Axborotlashgan jamiyat bu shunday jamiyatki, unda ishlovchilarning aksariyat qismi axborotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar.
Kompyuter grafikasi (mashina grafikasi) deganda ob’yektarning hajm modellarini yaratish, saqlash, ishlov berish va EHMlar yordamida ularni tasvirlash tushuniladi.
Kompyuter grafikasi yangi informatsion texnologiyalar orasida to’xtovsiz rivojlanib borayotgan yo’nalishlardan biri hisoblanadi. Bunday rivojlanish texnika sohasida ham (grafika stantsiyalari), dasturiy vositalar sohasida ham (SUPER ANIMATOR yoki 3-D STUDIO) ko’zga tashlanmoqda. Ular videofilm kadrlari bilan sifat bo’yicha taqqoslashga loyiq haqiqiy, hajmli harakatlanuvchi tasvirlarni yaratishga imkon beradi. Bu dasturiy mahsulotlar, reklamalar ishlab chiqaruvchi vositalar hisoblanib, san’at va multimediya texnologiyasi sohalarida qo’llaniladi. Bundan tashqari namoyish grafikasiga, geometrik modellashtirishga, grafik interfeyslarni loyixalashga, animatsiyalar tasviri bilan ishlashga va ko’zga ko’rinuvchi harakatni ko’rishga katta e’tibor berilmoqda.
Kompyuter grafikasi iqtisodiyot sohasida, ayniqsa iqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlil qilishda muvoffaqiyatli qo’llanilishi mumkin.
“Kompyuter grafikasi” to’g’risida umumiy tushuncha. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, iqtisodiyot sohasida kadrlar tayyorlab berishda o’ziga xos mustaqil ahamiyatga egadir.
Maxsus kompyuter dasturlari xuddi bir varaq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya’ni tasvir tuzish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish dasturlari yoki grafik muharrirlar hisoblanib, ular yordamida rasmning elementlari boshqarib boriladi.
Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturviy vositalarining yangilanib turilishi kompyuter grafikasini hamisha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. Oxirgi yillarda bu sohada juda katta o’zgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya’ni 16 mln.dan ortiq rang va rang turlarini (ottenok) o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni (paper part) kirituvchi moslama-skanerlar, grafik ish stantsiyalari; dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan dasturlar dunyoga keldi.
Bundan tashqari jamiyat ongida ham o’zgarishlar sodir bo’ldi, endi kompyuter grafikasi kirib bormagan soha qolmaydi.
Kompyuter grafikasi asta-sekin informatika o’quv rejalarining ajralmas qismi bo’lib bormoqda va 80-chi yillarning boshidan boshlab muhandislik ma’lumotini egallashda markaziy o’rinni egallab turibdi. Hozirgi vaqtda kompyuter grafikasi quyidagi fanlarning tarkibiy qismi hisoblanadi:
“Iqtisodiy informatika va hisoblash texnikasi”
“Kompyuter informatsion sistemalari”
“Moddiy resurslarning kompyuter axborot tizimlari (marketing)”
ADP (amaliy dasturlar paketi)
“Kompyuter tarmokqari”.
Shaxsiy kompyuterlarda amalga oshiriladigan hozirgi zamon grafikasi tizimli iqtisodiy izlanishlarda, berilgan ma’lumotlarni tahlil qilishda, olingan natijalarni ko’rsatishda va taqdimot (prezentatsiya) uchun materiallar tayyorlashda va boshka sohalarda ko’plab ishlatiladi.
Grafikni tuzish va uni tushunish uchun grafika elementlari ma’nosi va ularni turli holatlarda qo’shilishini o’rganish zarur.
Grafik yordamida tayyorlanadigan voqeliklarni to’g’ri tushunish uni tashkil etuvchi xamma elementlarini to’plami mavjud bo’lgandagina mumkin. (shkalalar, sarlavhalar.).
Tasvirlashning grafik usuli yoki grafik til - bu fikrni ifodalashning fazoviy tasvirlash, yoki qandaydir tekislikda shartli ravishda aks ettirish usullarining to’plamidir.
Grafik tasvirlashning namunalari-geometrik xaritalar, iqtisodiy analizning diagrammalar tizimi, korxonlarning struktura sxemalari va boshqalar.
Qandaydir fikrlar to’plamini ifodalovchi chertejlarni tuzish jarayoni grafiklashtirish deyiladi, uning natijasi esa-grafika deyiladi. Grafik shartli ravishda voqelikni yoki qandaydir jarayonni tasvirlaydi. Grafikada qo’llaniladigan hamma belgilar-bu g’oyalar belgisi, grafikni o’zi yaxlit holatda g’oyalar to’plamini ifodalashdir.
Grafikada uning ikki xil elementi ajralib turadi: grafik qiyofa va grafik sxema.
Grafik qiyofa-bu chizmalar to’plami bo’lib, o’zaro bog’lanishlari bilan birgalikda tushuniladi.
Grafik sxema-grafik shaklning ma’nosini ochib beradigan ma’lumotlar to’plami. Grafik shakl simvollik yoki geometrik shaklda bo’lishi mumkin.
Shartli belgilar yordamida tuzilgan, ma’nosi uning geometrik shakliga bog’lanmagan bo’lib, sharoitga bog’liq holda tushuniladigan shakllar simvolik shakllarga tegishlidir.
Shartli belgilar qandaydir tushunchalar (simvollar) bilan puxta bog’langan bo’lishi, aniq bir oblast belgilar to’plami esa simvolikalar bilan ifodalanishi mumkin.
Simvolik ko’rinishdagi ikki o’lchovli grafik shakllar grafikani tashkil etadi.
Geometrik ma’noga ega bo’lgan, shu shaklda biror tenglamani yoki tengsizlikni ifodalovchi shakl geometrik grafika deyiladi.
Masalan, inflyatsiyani o’sishini ko’rsatuvchi egri chiziq shu ko’rinishda emas, balki iqtisodiy kategoriya sifatida qiziqarlidir.
Grafik shakl koordinata sistemasi yordamida masshtablashtirilgan shkala, o’lchov birligi nomli to’r, grafika umumiy sarlavhasi, umumiy va xususiy tushuntirish usuli, sonlar chizig’i to’ldiruvchisi va qaytariluvchi sonlar sifatida tushuniladi.
Grafik shakl butun son ko’rinishida ifodalanishi mumkin.
Grafik sxema uch xil ko’rinishga ega bo’lishi mumkin: geometrik, ideografik va xususiylashgan.
Ideografik grafik sxema - shartli belgilarni ma’nosini tushuntiradi-figurali, chiziqli, fonli va boshqalar (agar bu belgilar standartlashtirilmagan bo’lsa), bu shartli belgilar grafika elementlariga aniq bir ma’no bag’ishlaydi.
Geometrik grafik sxema - koordinat o’qlari, to’r, shkalalar, masshtablar. Ular yordamida geometrik qiyofalar geometrik xususiyatlarga ega bo’ladi, chunki bu vositalar yordamida geometrik yuzalar xossalaridan foydalaniladi.
Xususiylashgan grafik sxema - sarlavhalar, tushuntirishlar (chiqish sonlari va belgilarga). Bu tushuntirishlar grafikaning ushbu bilimlar doirasi butun majmuasida qanday joy egallaganini ko’rsatadi va til nuqtai nazaridan grafikaning eng zaruriy elementi hisoblanadi, chunki usiz grafika hech qanday ma’noga ega bo’lmaydi.
Grafik sxemadan tashqari grafikada qo’shimcha ma’lumotlar ham bo’lishi mumkin: raqamli ma’lumotlar, takrorlanuvchi qiymatlar. Grafika bilan ifodalanuvchi mantiqiy qayta ishlash joizdir, uni qandaydir belgisiga ko’ra guruxlash esa butun bir axborot to’plami to’g’risida xukm chiqarishga asos bo’ladi.
Berilgan axborotlarni xronologik ketma ketligi buzilgan taqdirda, grafika butunligi taassuroti buziladi.
Shunday qilib grafika-bu maxsus, fikran yaxlit hayoliy qurilmalarning (ansambllarning) ikki o’lchovli (yoki uch o’lchovli) tasvirda ifodalangan grafik qiyofasi va uning grafik sxemasidir.
Grafiklar qurishning texnologik asosini tashkil etish munosabati bilan, ularda ishlatiladigan shartli belgilarni ko’rib chiqamiz.
Shartli belgilar - bular shunday chizmalarki, ular berilgan sifat ko’rsatkichlarini shartli belgilarda ifodalaydi. Bir xil tushunchalarni belgilashda - bir xil shartli belgilardan, turli tushunchalarni belgilashda turlicha belgilar ishlatiladi. Natijada, to’liq shu bilan birga darajalangan qiyofa vujudga keladi:
figurali (xarflar, raqamlar, ochiq va yopiq figuralar sxematik va kartina ko’rinishidagi tasvirlar);
chiziqlar (nisbatlarni belgilash uchun, aloqa chiziqlari, geometrik o’lchovlarni ko’rsatish uchun (uzunligi, yo’nalishi, ko’rinishi va h.);
fon belgilari - maydon va yuzalarni rang bilan yoki shtrixlar bilan ularni xususiyatlarini ko’rsatish uchun qoplash.
Shartli belgilar chizma yuzasida ma’lum bir tartibda joylashtiriladi. Masshtabsiz grafiklarda belgilar erkin montaj ko’rinishida, zonal va jadval to’ri ko’rinishida beriladi. Bu erda grafikani yorqinlashtiruvchi vosita sifatida rangdan foydalaniladi.
Zonal to’ri - berilgan maydonni bo’laklarga bo’lib, har bir bo’lakka maxsus qiymatni biriktirib qo’yish. Xar bir zona gorizontal yoki vertikal polosa shaklida bo’lib, o’z sarlavhasiga ega bo’ladi.
Jadval to’ri - bu o’zaro kesishuvchi zonalarning kombinatsiyasidan iborat.
Grafiklarni tuzishda, uning texnologik asoslarini kurishda uning yuklash muammosini - grafikka chiqariladigan chizmalar sonini ham nazarda tutish kerak. Bu erda qo’yiladigan asosiy talab - grafik tomonidan ko’rsatiladigan kompleksning eng asosiy qismlari birinchi navbatda ko’rsatilib, detallar soyada, ikkinchi navbatda ikkinchi darajali detallar, uchinchi navbatda yordamchi detallar ko’rsatiladi va xakozo.
Grafikning yuklamasini kamaytirish quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi:
Ketma ket detallashtirish usuli (bitta grafik o’rniga, dastlabkisiga o’xshash grafiklar seriyasi tuziladi. )
Ulanish usuli (umumiy tizimga birlashtirilgan va bir necha turli xil nuqtalardan olingan tasvir).
Asosiy kontur usuli (umumiy konturga ega bo’lgan grafiklar seriyasini tuzish va har bir grafikka o’z xarakteriga mos keluvchi chizmalar tushirish.)
Oddiy solishtirish usuli (bir biriga bog’liq bo’lmagan va bir xil qoidalar asosida tuzilgan grafiklarni to’plash).
Grafikaning texnologik asoslarini qurishda uning yaqqoligini ham nazarda tutish zarur.
Grafikani yaqqoligini oshiruvchi va uning yuqlama qobiliyatini ko’paytiruvchi vositalardan biri bu rang berish usulidir. Lekin rang grafikada aralash-kuralashlikning keltirib chiqarmasligi kerak. Masalan, alohida regionlarda aholini zichligini ko’rsatishda yoki bolalar o’rtasida o’lim grafikasini ifodalashda turli xil regionlar orasida go’yoki uzilishni ifodalagandek taassurot qoldiradi. Bu xolda bir xil rangni raqamni qiymatiga qarab to’q yoki och holatini ishlatgan ma’kul.
Amaliy dasturlar paketlarini keng tarqalishi shu bilan asoslanadiki, tasvirni kommunikatsiya vositasi sifatida qabul qilish inson uchun tabiiyroq bo’lib bu usulda ham etarli aniqlikka erishish mumkin.
Mashina grafikasini passiv va interaktiv bo’laklarga bo’lish avvaldan ma’lum. Bundan 20 yil avval ulug’ olimlarni, san’at ustalarini, sportchilarni, multiplikatsion filmlar qahramonlarini (masalan, bo’ri, quyon rasmlari), Albert Eynshteyn rasmi alfavit raqamli chop etuvchi qurilmalardan chiqarish keng tarqalgan edi. Bunda rasm ma’lum nuqtalarga bir xil belgilarni tushirish orqali, rang tafovut esa ba’zi bir joylarda shu belgilarni bir necha marta urib (to’q rang uchun), ba’zi bir joylarda bir marta tushirib (och rang uchun) mashina qog’ozi satxida xosil qilinardi. Tasvirni bunday usulda xosil qilish passiv mashina grafikasiga tegishlidir.
Interaktiv mashina grafikasi (IMG) bu shundayki, bunda tasvirning xolati, uning shakli, mazmuni, o’lchamlari va rangi displey ekranida interaktiv qurilmalar yordamida dinamik ravishda uzluksiz o’zgartirilib, boshqarib turiladi.
Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarda xosil qilinadigan grafikalar amaliy jixatdan qaraganda xammasi interaktivdir.
Passiv mashina grafikasiga planshetli va barabanli grafik quruvchi qurilmalar yordamida, shuningdek printer, kino va videokameralar yordamida xosil qilinadigan tasvirlar kiritiladi.
Bu qurilmalar yordamida xosil qilinayotgan tasvirga bevosita ta’sir qilib bo’lmaydi. Displey qurilmasi, sichqoncha yordamida kiritish, klaviatura, skaner qurilmalari orqali tasvir xosil qilishda tasvir jarayonini istagancha boshqarish mumkin.
Yuqorida ko’rib o’tilgan xamma tasvir xosil qilish usullari ning umumiy tomoni shundaki, bu erda tasvir raqamli protsessor yordamida xosil qilinadi.
Grafik tasvirni xosil qilishni zamonaviy usullari bilan yaxshiroq tanishish uchun kompyuter grafikasining ikki usulda - rastrli va vektorli usulda xosil qilinishini ko’rib chiqamiz. Bu ikki usulning asosiy farqi ekran yuzasi bo’yicha nurni xaraktlanishini turlichaligidadir.
Vektorli kompyuter grafikasi - bu usulda vektorli displeylardan foydalaniladi. Vektorli qurilmalarda xotirlovchi elektron nurli trubka qo’llanilib , nur ekran bo’yicha berilgan traektoriya bo’yicha bir marta yugurib o’tadi va shu xolat ikkinchi buyruq kelmaguncha trubka xotira qurilmasida saqlanib qoladi.
Rastrli qurilmalarda tasvir uni xosil qiluvchi nuqtalarning yig’indisi sifatida paydo bo’ladi. (piksel va PEL-lar yig’indisi). Rastr - deb gorizontal qatorlarning vaqt birligidagi yig’indisiga aytiladi. Bunda xar bir qator aloxida PELlardan tashkil topadi. Nur ketma-ket xar bir qator bo’ylab yugurib o’tadi. Har bir PELlardan o’tayotganda nurning yorqinlik darajasi o’zgaradi. Displeylar turli rejimda ishlashi mumkin.
Bir qatordagi piksellar sonini ekrandagi qatorlar soniga ko’paytmasi displeyning sezuvchanlik darajasini ko’rsatadi. Sezuvchanlik darajasi qanchalik katta bo’lsa, shunchalik xosil qilinadigan tasvirni sifati xam yaxshi bo’ladi, lekin teskari nisbatda apparatura tannarxi qimmatlashib boradi.
Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan displeylar 2-xil sezuvchanlikka ega:
Past sezuvchanlik - 200 vert. Nuqtalar * 320 gorizon.nuqtalar;
2. Yuqori sezuvchanlk - 200 vert. Nuqtalar * 640 gorizon.nuqtal
|
| |
