|
Kompyuter texnologiyasi tasnifi
|
| Sana | 19.05.2023 | | Hajmi | 40.55 Kb. | | #62088 |
Bog'liq kte 1m 3 Ichki ishlar boshqarmasiga, Документ Microsoft Word (2) (Автосохраненный), kompyuter chiqarish, Topshiriq 2, 2 hafta laboratoriya, Дастурлаш 4.1 машгулот (2), 9, 2, SQL 1-lab Umarov Amirjon, Topshiriq 2.05(Texnikum), 1.1, 7.1 машгулот, MB 2-amaliy ish, 5-amaliy, 1-lab Sirqilarga AbstraktMT
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
"Kompyuter injiniring" fakulteti
"Kompyuter Tizimlari" kafedrasi
" Kompyuterni tashkil etish fanidan ” fanidan
MUSTAQIL ISH-№3
Mavzu: KOMPYUTERLARNING MIKROARXITEKTURA SATXI
Bajardi:
Qabul qildi: Sobirov R.
SAMARQAND – 2022
Mavzu: KOMPYUTERLARNING MIKROARXITEKTURA SATXI
REJA:
Kompyuterlarning mikroarxitektura
Kompyuter texnologiyasi tasnifi.
3. Kompyuter xotirasining assembler satxi
1.Kompyuterlarning mikroarxitektura
Hisoblash texnikasi insoniyat jamiyatining hisob-kitob ehtiyojlariga javoban paydo bo'ldi va rivojlandi, birinchi navbatda savdo, so'ngra diniy va ilmiy faoliyat. Ular eng oddiy hisoblash qurilmalaridan (bir xil turdagi ob'ektlar to'plamidan) bizning davrimizning eng murakkab kompyuter tizimlarigacha o'zlarining rivojlanish yo'lini bosib o'tdilar. Shu bilan birga, ularning rivojlanishining asosiy rag'batlantiruvchi omili hisob-kitob ishlarini bajarish, raqamli ma'lumotlarni qayta ishlash uchun ortib borayotgan barcha ehtiyojlar edi. Faqat tarixiy yaqin o'tmishda (30-40 yil oldin) kompyuter texnologiyalari matnli ma'lumotlarni qayta ishlash muammolarini, keyinchalik esa uni taqdim etishning boshqa shakllari (video va audio) ma'lumotlarini hal qilish uchun foydalanila boshlandi. Bu inson faoliyatining turli sohalarida kompyuter texnologiyalaridan keng foydalanishga olib keldi.
Kompyuter texnologiyasi tasnifi.
rivojlanish bosqichlari bo'yicha (avlodlar bo'yicha);
ish sharoitlari;
mahsuldorlik;
iste'mol xususiyatlari.
Bo'yicha tasniflash rivojlanish bosqichlari(avlod bo'yicha) foydalanish nuqtai nazaridan hisoblashning evolyutsiyasini aks ettiradi element bazasi va kompyuter arxitekturasi:
birinchi avlod (1950-yillar) - elektron vakuumli naychalarga asoslangan kompyuterlar;
ikkinchi avlod (1960-yillar) - diskretlarga asoslangan kompyuterlar yarimo'tkazgichli qurilmalar(tranzistorlar);
uchinchi avlod (1970-yillar) - yarimo'tkazgichli integral mikrosxemalar asosidagi past va o'rta darajadagi integratsiyaga ega kompyuterlar (bir dizayndagi yuzlab tranzistorlardan minglab tranzistorlargacha);
to'rtinchi avlod (1980-yillar) - yirik va juda katta integral mikrosxemalarga asoslangan kompyuterlar (bir konstruktsiyada o'n minglab tranzistorlardan millionlab tranzistorlargacha);
beshinchi avlod (1990-yillar) - oʻnlab mikroprotsessorlar bilan parallel yoki parallel vektor tuzilmasi boʻlgan oʻta murakkab mikroprotsessorlarda bir vaqtning oʻzida oʻnlab ketma-ket buyruqlarni bajaradigan kompyuterlar;
oltinchi va keyingi avlodlar - massiv parallellik va neyron tuzilishga ega optoelektron kompyuterlar (neyron biologik tizimlar arxitekturasini taqlid qiluvchi ko'p sonli oddiy mikroprotsessorlarning taqsimlangan tarmog'i).
tomonidan ish sharoitlari Kompyuterlar ikki turga bo'linadi:
universal;
maxsus.
Universal kompyuterlar oddiy ish sharoitida keng ko'lamli vazifalarni hal qilish uchun mo'ljallangan.
Maxsus kompyuterlar torroq sinfdagi vazifalarni yoki hatto bir nechta echimlarni talab qiladigan bitta vazifani hal qilish uchun ishlatiladi va maxsus ish sharoitida ishlaydi. Maxsus kompyuterlarning mashina resurslari ko'pincha cheklangan. Biroq, ularning tor yo'nalishi berilgan muammolar sinfini eng samarali amalga oshirishga imkon beradi. Maxsus kompyuterlar texnologik qurilmalarni boshqaradi, operatsiya xonalarida yoki tez tibbiy yordam mashinalarida, raketalar, samolyotlar va vertolyotlarda, yuqori voltli elektr uzatish liniyalari yaqinida yoki radarlar, radio uzatgichlar ishlaydigan hududda, isitilmaydigan xonalarda, chuqurlikdagi suv ostida, sharoitlarda ishlaydi. chang, axloqsizlik, tebranishlar, portlovchi gazlar va boshqalar.
Unumdorligi va foydalanish tabiati Kompyuterlarni shartli ravishda quyidagilarga bo'lish mumkin:
mikrokompyuterlarda;
mini-kompyuterlar;
asosiy kompyuterlar (umumiy maqsadli kompyuterlar);
superkompyuterlar.
Sinfda mikrokompyuterlar mikrokontrollerlar va shaxsiy kompyuterlar mavjud.
Mikrokontroller boshqaruv tizimi yoki ishlab chiqarish liniyasiga o'rnatilgan mikroprotsessorga asoslangan maxsus qurilma.
Shaxsiy kompyuterlar barcha resurslari to'liq bir ish joyining faoliyatini ta'minlashga yo'naltirilgan hisoblash tizimlari. Bu kompyuter texnologiyalarining eng ko'p sinfi bo'lib, u IBM PC va ular bilan mos keladigan shaxsiy kompyuterlarni, shuningdek, Apple kompaniyasining Macintosh shaxsiy kompyuterlarini o'z ichiga oladi. Zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi aynan 1980-yillarning boshidan keng qo'llanilishi bilan bog'liq. nisbiy arzonlikni professional bo'lmagan foydalanuvchi uchun etarlicha keng imkoniyatlar bilan birlashtirgan shaxsiy kompyuterlar.
Mini kompyuterlar va super mini kompyuterlar Strukturaviy ravishda bitta tokchada ishlab chiqarilgan, ya'ni taxminan yarim kubometr hajmni egallagan mashinalar deb ataladi. Ushbu kompyuterlar tarixan mikrokompyuterlardan oldin bo'lgan, texnik va ekspluatatsion xarakteristikalari bo'yicha ular zamonaviy mikrokompyuterlardan kam va hozirda ishlab chiqarilmaydi.
Asosiy kompyuterlar(asosiy kadr), ba'zan korporativ kompyuterlar deb ataladi, bir xil axborot va hisoblash resurslaridan foydalangan holda bir tashkilot, bitta loyiha, axborot faoliyatining bir sohasi doirasida ko'plab xodimlarning birgalikdagi faoliyatini ta'minlaydigan hisoblash tizimlari. Bular katta hisoblash quvvatiga va muhim axborot resurslariga ega bo'lgan markaziy blokga ega bo'lgan ko'p foydalanuvchili hisoblash tizimlari ko'p miqdorda minimal jihozlarga ega ish joylari (video terminal, klaviatura, sichqonchani joylashtirish moslamasi va, ehtimol, chop etish moslamasi).
Asosan, shaxsiy kompyuterlar korporativ kompyuterning markaziy blokiga ulangan ish stantsiyalari sifatida ham foydalanish mumkin. Korporativ kompyuterlardan foydalanish sohasi yirik moliya va sanoat tashkilotlarida boshqaruv faoliyatini taʼminlash uchun axborot texnologiyalarini joriy etish, bir funksiya doirasida koʻp sonli foydalanuvchilarga xizmat koʻrsatadigan turli axborot tizimlarini tashkil etish (birja va bank tizimlari, bron qilish va sotish). aholiga transport xizmatlari ko'rsatish uchun chiptalar va boshqalar).NS.).
Superkompyuterlar hisoblash quvvati va axborot resurslarining chegaralovchi xususiyatlariga ega hisoblash tizimlari. Bu erda asosiy xususiyat, ayniqsa kuchli va talabchan ilovalarda doimo cheksiz talab qilinadigan ishlash edi va shunday bo'ladi. Bular 100 MFLOPS (soniyada millionlab suzuvchi nuqta operatsiyalari) dan ortiq ishlashga ega bo'lgan juda kuchli kompyuterlar.
Superkompyuter ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi kurash Top 500 reytingida birinchi o'rinni egallash uchun (yiliga ikki marta tuzilgan 500 ta eng samarali kompyuterning tartiblangan ro'yxati), ya'ni mutlaq ishlash rekordi uchun. Erishilgan samaradorlik uzoq vaqtdan beri sekundiga milliarddan ortiq operatsiyalarni amalga oshirdi - gigaflop kompyuterlar. Bir soniyada trillionlab (!) operatsiyalarni bajaradigan kompyuterlar ishlab chiqilmoqda va yaratilmoqda - teraflop kompyuterlar.
Superkompyuterlarni qo'llash sohasi meteorologiya, elementar zarrachalar fizikasi, yadro portlashlarini modellashtirish (to'liq miqyosdagi sinovlarni taqiqlash sharoitida), harbiy harakatlar joyidan olingan ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash vazifalari. Oldindagi qiyinchilik - oqsillarni yig'ish. Bu protein molekulalarining eng mumkin bo'lgan konfiguratsiyasini hisoblash. Misol uchun, har biri 150 ta aminokislotadan iborat to'rt birlikdan iborat gemoglobin molekulasi kamida 10 150 holatga ega bo'lishi mumkin. Ma'lumki, ofis faoliyatining ko'lami ushbu sinfdagi kompyuterlardan foydalanishni nazarda tutmaydi.
Elektron kompyuterlar odatda bir qator belgilarga ko'ra tasniflanadi, xususan: funksionallik hisoblash jarayonini tashkil etish usuli, me’morchilik xususiyatlari va hisoblash quvvati bilan hal qilinadigan vazifalarning tabiati.
Funktsionallik va hal qilinayotgan vazifalarning tabiati bo'yicha tasnifi:
Umumiy maqsadli kompyuterlar;
Muammoli kompyuterlar;
Maxsus kompyuterlar.
Asosiy kompyuterlar algoritmlarning murakkabligi va qayta ishlangan ma'lumotlarning katta miqdori bilan farq qiluvchi turli muhandislik va texnik muammolarni hal qilish uchun mo'ljallangan.
Muammoli kompyuterlar kichik hajmdagi ma'lumotlarni ro'yxatga olish, to'plash va qayta ishlash bilan bog'liq torroq vazifalarni hal qilish uchun mo'ljallangan.
Maxsus kompyuterlar tor doiradagi vazifalarni hal qilish uchun ishlatiladi (texnik qurilmalarni boshqarish funktsiyalarini bajaradigan mikroprotsessorlar va kontrollerlar).
Aytgancha, hisoblash jarayoni tashkil etilgan Kompyuterlar bir protsessorli va ko'p protsessorli, shuningdek ketma-ket va parallel bo'linadi.
Yagona protsessor. Kompyuter bitta markaziy protsessorga ega va axborotni kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish bo'yicha barcha hisoblash operatsiyalari va operatsiyalari shu protsessorda amalga oshiriladi.
Ko'p protsessor. Kompyuterda bir nechta protsessorlar mavjud bo'lib, ular o'rtasida hisoblash jarayonini tashkil qilish va axborotni kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish uchun funktsiyalar qayta taqsimlanadi.
Mos keluvchi. Ular bitta dasturli rejimda ishlaydi, bunda kompyuterning ishi shunday tuzilganki, u faqat bitta dasturni bajara oladi va uning barcha resurslari faqat bajariladigan dastur manfaati uchun foydalaniladi.
Parallel. Ular ko'p dasturli rejimda ishlaydi, kompyuterda bir nechta foydalanuvchi dasturlari bajarilayotganda va resurslar ushbu dasturlar o'rtasida bo'lingan holda, ularning parallel bajarilishini ta'minlaydi.
Arxitektura xususiyatlari va hisoblash quvvati bo'yicha ular quyidagilarga bo'linadi:
Superkompyuterlar- bu tezlik va unumdorlik jihatidan eng kuchli kompyuterlar. Superkompyuterlarga "Cray" va "IBM SP2" (AQSh) kiradi. Ular keng miqyosli hisoblash muammolari va modellashtirish, aerodinamika, meteorologiya, yuqori energiya fizikasida murakkab hisob-kitoblar uchun ishlatiladi, shuningdek, moliya sohasida qo'llaniladi.
Katta mashinalar yoki asosiy kadrlar (Mainframe). Mainfreymlar moliya sektorida, mudofaa sanoatida qo'llaniladi va idoraviy, hududiy va mintaqaviy hisoblash markazlarini jihozlash uchun ishlatiladi.
O'rta kompyuterlar umumiy maqsadlar murakkab texnologik ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish uchun ishlatiladi.
Mini-kompyuter boshqaruv kompyuter tizimlari, tarmoq serverlari sifatida foydalanishga qaratilgan.
Mikrokompyuter markaziy protsessor sifatida mikroprotsessordan foydalanadigan kompyuterlar. Bularga o'rnatilgan mikrokompyuterlar (turli jihozlar, apparatlar yoki qurilmalarga o'rnatilgan) va shaxsiy kompyuterlar kiradi.
Shaxsiy kompyuterlar. Ular so'nggi 20 yil ichida jadal rivojlanishga erishdilar. Shaxsiy kompyuter (ShK) bitta ish joyiga xizmat ko'rsatish uchun mo'ljallangan va kichik korxonalar va jismoniy shaxslarning ehtiyojlarini qondirishga qodir. Internetning paydo bo'lishi bilan, kompyuterlarning mashhurligi, yordami bilan bo'lgani kabi, sezilarli darajada oshdi shaxsiy kompyuter ilmiy, ma'lumotnoma, ta'lim va ko'ngilochar ma'lumotlardan foydalanishingiz mumkin.
Shaxsiy kompyuterlarga ish stoli va noutbuklar kiradi. Portativ kompyuterlar qatoriga Noutbuklar (noutbuk yoki noutbuk) va shaxsiy kompyuterlar (Personal Computers Handheld – Handheld PC, Personal Digital Assistants – PDA va Palmtop) kiradi.
O'rnatilgan kompyuterlar. Amaldagi kompyuterlar turli qurilmalar ah, muayyan funktsiyalarni amalga oshirish uchun tizimlar, komplekslar. Masalan, avtomobil diagnostikasi.
Kompyuterda ma’lumotlarni ishlash jarayonlari, ya’ni hisoblash jarayonlarining qanday tashkil qilinganligi, ma’lumotlarni bir joydan boshqa joyga ko‘chirib yozish amallari, ma’lumotlar bazalari bilan ishlash, kompyuterda, kompyuter tizimlarida va kompyuter tarmoqlarida xavfsizlik choralarini amalga oshirish, hamda multimedia vositalari bilan ishlash uchun yaratilgan dasturiy vositalardan unumli foydalanish, ularni amaliyotda qo‘llashda – kompyuter arxitekturasiga oid bilimlardan xabardor bo‘lishlik ham talab etilmoqda. Hozirda kompyuter va telekommunikatsion tarmoqlar asosida yaratilgan va yaratilayotgan turli xil tizimlarni, jumladan taqsimlangan va bulutli hisoblash tizimlari kabi tizimlarni ham, o‘ziga xos kompyuterlar deb qarash mumkin bo‘lmoqda. Kompyuter arxitekturasi haqidagi ushbu fanni o‘rganish bilan har bir inson – kompyuterning qanday tuzilganligini, uning qanday ishlashi va dasturlanishiga oid bilimlarni o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Kompyuterning qanday tuzilganligi, qanday ishlashi va dasturlanishiga oid bilimlarni egallash natijasida insonning kompyuter bilan mutaxassis sifatida muloqot qilish saviyasi va kompyuterning imkoniyatlaridan unumli foydalanish darajasi oshib boradi. Hisoblash texnikasi sohasi, hususan kompyuterlarning qanday tuzilganligiga oid nashr qilingan adabiyotlarda asosiy e’tibor, kompyuterni tashkil etuvchi apparat vositalarning qanday tuzilganligi, nima uchun mo‘ljallanganligi, hamda qanday ko‘rsatgichlar asosida ularni tavsiflash mumkinligiga qaratilgan. Ushbu adabiyotlar ko‘proq kompyuterning apparat qismi bilangina shug‘ullanuvchi mutaxassislar uchun mo‘ljallangandir. 6 Ohirigi 10-15 yillar davomidagi rivojlanish shuni ko‘rsatdiki, kompyuterni o‘zining faoliyatida qo‘llayotgan har-bir soha mutaxassisi, ayniqsa kompyuter injiniringi, dasturiy injiniring va telekommunikatsiya kabi sohalar mutaxassislari uchun – kompyuterni tashkil qiluvchi apparat va dasturiy vositalarini birgalikda o‘rganish maqsadga muvofiq ekan.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash muammosini hal qilishning ananaviy yo‘li, xotirani ierarxik ko‘rinishda tashkil etish bilan amalga oshiriladi (2.16-rasm). Protsessorning ichki registrlari ierarxiyaning eng yuqori qismida joylashgan. Ularga murojaat qilish tezligi, boshqa xil xotiralarga nisbatan ancha yuqoridir. Keyingi qatorda hozirgi paytda xajmi 32 Kbaytdan bir necha megabaytgacha bo‘lishi mumkin bo‘lgan kesh-xotira joylashgan. Ierarxiyaning uchinchi pog‘onasida, hajmi bir necha o‘n gigabaytlarga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan asosiy 70 xotira joylashgan. Keyingi qatorlarda magnitli disklar va lentalar, hamda optik disklar asosida yordamida ishlaydigan xotira qurilmalari joylashgan.
Ierarxiya bo‘ylab yuqoridan pastga qarab, uchta ko‘rsatgichni o‘zgarib borishini ko‘rishimiz mumkin. Birinchidan - xotiraga murojaat qilish vaqti kattalashib boradi. Registrlarda bu vaqt – bir necha nanasekundni, kesh-xotirada bundan salgina ko‘proqni, asosiy xotirada esa bir necha o‘n nanosekundlarni tashkil qiladi. Keyingi qatorlardagi farqlar yana ham kattalashadi – disklarga murojaat qilish vaqti kamida 10 mks larga, optik disklar va magnit lentalarda esa bundan ham katta qiymatlarga ega bo‘ladi, hamda sekundlarda o‘lchanadi. Ikkinchidan xotira xajmi o‘sib boradi, bu haqida yuqorida aytib o‘tildi. Uchinchidan ma’lum qiymatga (masalan - 1 dollarga) to‘g‘ri keladigan xotira hajmi ham, oshib boradi. Ushbu paragrafda biz asosan magnitli va optik disklarga taalluqli ma’lumotlar bilan tanishib chiqamiz. Magnitli disklar – vinchesterlar. Magnitli disk - alyuminiydan (yoki shishadan) tayyorlangan, magnit qavat bilan qoplangan bir yoki bir nechta doirasimon yuzalardan iborat bo‘ladi. Ushbu magnit disklarning diametrlari avvallari 50 sm bo‘lgan, hozirda ularning diametrlari 3 sm dan 12 sm gacha qilib ishlab chiqarilmoqda. Noutbuk va netbuklardagi disklarning diametrlari esa 3 sm 71 dan ham kamayib bormoqda Yo‘lka (rus tilida – dorojka) deganda, disk to‘liq bir marotaba aylanishi natijasida, unga yozilgan bitlar ketma-ketligi tushuniladi. Har bir yo‘lka ma’lum bir uzunlikdagi sektorlarga bo‘lingan. Odatda har bir sektor 512 bayt (4096 bit) hajmdagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. Yo‘lkada ma’lumotlardan avval, yozisho‘qish qurilmasini sinxronlash uchun mo‘ljallangan preambula (preamble) joylashgan bo‘ladi. Ma’lumotlardan keyin esa, xatolarni to‘g‘irlash kodi ECC (Error-Correcting Code, rus tilida - kod ispravleniya oshibok) yozib qo‘yiladi. Bunday kodlar sifatida Xemming yoki Rid-Solomon kodlaridan foydalaniladi. Qo‘shni sektorlar orasida sektorlararo intervallar joylashgan bo‘ladi. Ishlab chiqaruvilar disklarning hajmi sifatida formatlanmagan diskning o‘lchamini keltiradilar. Odatda formatlangan diskning o‘lchami, formatlanmagan diskning o‘lchamiga nisbatan 15 % ga kam bo‘ladi. Hozirgi disklarda 5000 dan 10 000 tagacha yo‘lkalar bo‘lishi mumkin, ya’ni har bir yo‘lkaning kengligi 1 mikrondan 2 mikrongacha bo‘lishi mumkin (1 mikron=1/1000 mm). Yo‘lkalarga yozilgan 72 ma’lumotlarning zichliklari, yo‘lkaning markazdan qancha uzoqda joylashganiga qarab 50 000 dan 100 000 bit/sm gacha bo‘lishi mumkin. Ko‘pgina vinchesterlar ustma-ust joylashgan bir nechta plastinkalardan iborat bo‘ladi. Plastinkalardagi markazdan bir xil uzoqlikda joylashgan yo‘lkalar – silindr deb ataladi. Zamonaviy shaxsiy kompyuter modellarida 6 tadan 12 tagacha plastinkalardan iborat vinchesterlar o‘rnatilgan. Disklarning aylanish tezliklari minutiga 5400, 7200 yoki 10 800-taga etishi mumkin. Hozirgi disklarda bir yo‘lkada joylashgan ma’lumotlarni o‘qish tezligi 40 Mbayt/sek dan oshib ketdi. Hozirgi disklarda, avvalgi disklardan farqli ravishda silindrlar zonalarga bo‘lingan. Bu narsa disklarning hajmini oshirish maqsadida amalga oshirilgan. Odatda ularning soni 10 tadan 20 tagacha bo‘lishi mumkin. Quyidagi 2.18-rasmda zonalari soni 5-taga teng bo‘lgan disk keltirilgan. IDE-disklar. IDE (Integrated Drive Electronics, rus tilida - ustroystvo so vstroennыm kontrollerom) – o‘rnatilgan kontrollerga ega qurilma, ya’ni disk yurituvchi (1985 yil). Ushbu vinchesterning maksimal xajmi 504 Mbayt. Ma’lumotlarni uzatish tezligi – 4 Mbit/sek. EIDE (Extended IDE, rus tilida - usovershenstvovannыe ustroystva so vstroennыm kontrollerom) - o‘rnatilgan kontrollerga ega takomillashtirilgan IDEqurilma (1994 yil). Ushbu vinchesterning maksimal xajmi -128 Gbayt. Ma’lumotlarni uzatish tezligi – 16 Mbit/sek, unda LBA (Logical Block Addressing, rus tilida - lineynaya adresatsiya blokov) – bloklarni chiziqli adreslash sxemasi qo‘llanilgan. Ushbu sxema 28-razryadli chiziqli adresga ega, bu esa 228 x 29 = 128 Gbayt hajmli xotira deganidir. ATA-3 (Advanced Technology Attachment, rus tilida - progressivnaya texnologiya soedineniya) – ulanishning ilg‘or texnologiyasi. ATAPI-4 (ATA Packet Interface, rus tilida - paketnыy interfeys ATA) – ATA paketli interfeysi. Ma’lumotlarni uzatish tezligi – 33 Mbit/sek. ATAPI-5 da ma’lumotlarni uzatish tezligi – 66 Mbit/sek. ATAPI-6 da ma’lumotlarni uzatish tezligi – 100 Mbit/sek. ATAPI-7 yoki SATA (Serial ATA ) - ma’lumotlarni uzatish tezligi – 150 Mbit/sek (1,5 Gbit/sek). SATA interfeysida signallarni uzatish uchun 0,5V-li kuchlanish ishlatilgan. ATAPI-6 da esa bu ko‘rsatgich 5V ni tashkil qilgan. SCSI-disklar (Small Computer System Interface, rus tilida - interfeys malыx vыchislitelьnыx sistem) – kichik hisoblash tizimlarining interfeysiga ega disklar. Ushbu disklarning silindrlari, yo‘lkalari va sektorlarining joylashishi bilan IDEdisklaridan farq qilmaydi, ammo ular boshqacha interfeysga ega va ularda ma’lumotlarni uzatish tezligi ancha yuqori. 2.1-jadvalda, SCSI-disklari versiyalarining ba’zi ko‘rsatgichlari keltirilgan. SCSI-disklari Sun, HP, SGI kompaniyalari tomonidan ishlab chiqarilgan UNIX operatsion tizimida ishlovchi ishchi stansiyalarda, Macintosh firmasi
Talab etiladigan mikroamalga protsessor sxemasini rostlash uchun boshqariluvchi signallar ketma-ketligidan foydalaniladi. Komandalar dasturi xotirasidan hisoblab chiqilgan OPK (opersiya kodi) deshifrlanadi va sinxronizatsiyalashning har bir takt bilan ishlab chiqiladigan, boshqariluvchi signallar to‘plamining komandalarini ishlab chiqishning ushbu bosqichida zarur bo‘ladigan shina kontrolleridan kelib tushadigan mikrodasturli avtomat (MPA)ga kelib tushadi. Arifmetik va mantiqiy amallar protsessorida siljish, nollash va hokazolarni bajarish arifmetik-mantiqiy qurilma (AMQ) tomonidan ta’minlanadi. Xotira, konstant ma’lumotlarning ikki-o‘ntalik tarzda keltirishda to‘g‘rilovchi kodni, bitlar ustida amallarni AMQ da bajarishda maska kodini ishlab chiqishni, shuningdek konstant kodlarini 11 berishni ta’minlaydi. Amallarni AMQda bajarilishining tugashi bo‘yicha uning natijalar registriga kiritiladi, shuningdek protsessor holatining so‘z registriga kiritiladigan va dastur bilan hisoblash va tahlil qilish uchun (masalan, arifmetik jihatdan to‘lganligi sababli dasturning boshqa shohiga o‘tishni tashkil etish uchun) qulay bo‘lgan amallar natijalarining belgilari (to‘ldirish, siljish, belgi va h.k.)ni shakllantiradi. Keyin umumiy holatda ma’lumotlar ko‘rsatkichiga komandalar natijalarini joylashtirish zarur bo‘lgan ma’lumotlar xotirasi katakchalarining adreslari ketma-ket kiritiladi (ushbu adreslar chiqish operandlarni adreslash maydonlaridan chiqarib tashlanadi) va operandalar natijalarning registrlaridan ma’lumotlar ko‘rsatkichi tomonidan adreslanadigan ma’lumotlar xotirasi katakchalariga kiritiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, qoidaga ko‘ra, MK protsessorida operandlarni kiritishda avtoinkrementlash va xotiradan operandlar chiqarib tashlanaganda avtokamaytirish mexanizmlari bilan ta’minlangan ma’lumotlar xotirasida qo‘shimcha ko‘rsatkichdan foydalaniladi. Xotiradan foydalana olish metodi stekli deb ataladi, ma’lumotlar xotirasida ajratiladigan bunday manipulyatsiyalash uchun soha stek deb ataladi. Stekdan quyi dasturni tashkil etishda, xususan, uzilishni qayta ishlash quyi dasturdan foydalaniladi. Chiqish natijalari joylashtirilgandan keyin komandalar ko‘rsatkichini avtoinkrementlash yuzaga keladi, yoxud bajariladigan komandalarda operandlarning mavjud berilgan maydoni unga kiritiladi. Ikkala holatda komandalar ko‘rsatkichida navbatdagi bajarilishi kerak bo‘lgan komandalarni o‘z ichiga olgan xotira katakchalari adresi bo‘ladi va tavsiflangan jarayon takrorlanadi. Masalan, PLUS opX, opY, opZ (opZ=opX+opY) gipotetik komandalarini bajarish ma’lumotlar ko‘rsatkichiga opX adresini yuklash, “ma’lumotlar xotirasini o‘qish” signalini berish, ma’lumotlar xotirasining tayyorligini kutish, ma’lumotlar xotirasining ma’lumotlar shinasidan AMQning kirish operandining 1-son registriga yuklash, opY uchun shunga o‘xshash harakatlarni bajarish (2-son registrga yozish), «qo‘shish» kodini AMQga berish, AMQ tayyorligini kutish, opZ adresni ma’lumotlar ko‘rsatkichiga yuklash, ma’lumotlarni AMQning kirish operandining 1-son registridan ma’lumotlar xotirasining ma’lumotlar shinalariga berish, «ma’lumotlar xotirasini yozish» signalini berish, ma’lumotlar xotirasi tayyorligini kutish kabi harakatlarini yuzaga keltiradi.
kompyuterlarida va Intel firmasining tarmoq serverlarida ishlatilmoqda. SCSI – bu nafaqat qattiq disk uchun mo‘ljallangan oddiy interfeys, balki u o‘ziga xos shina ham hisoblanadi. Unga SCSI-kontroller va ettitagacha qo‘shimcha qurilmalar ulanishi mumkin. Qo‘shimcha qurilmalar sifatida - kompakt-disklardan o‘qish-yozish qurilmasi, skanerlar, magnit lentali qurilmalar va boshqa shularga o‘xshash tashqi qurilmalar olinishi mumkin. 8-razryadli SCSI-kurilmasi kabeli 50-ta (25 juft) o‘tkazgichdan iboratdir. Ushbu o‘tkazgichlardan 8-tasi ma’lumotlar uchun, 1-tasi uzatilayotgan ma’lumotlarda juftlikni nazorat qilish uchun, 9-tasi ma’lumotlarni uzatishni boshqarish uchun va qolganlari esa kelajakda qo‘llash uchun mo‘ljallangan. RAID-massivlar. (RAID - Redundant Array of Independent Disks, rus tilda - izbыtochnыy massiv nezavisimыy diskov) - alohida-alohida ishlaydigan 75 disklardagi qo‘shimcha massiv yoki SLED-disk (Single Large Expensive Disk, rus tilida - odin bolьshoy dorogostoyaщiy disk) – bitta katta xajmli qimmat disk. RAIDmassivlar iborasini boshqacharoq qilib – magnitli disklar asosida qurilgan ma’lumotlarni tezkor kiritish-chiqarish qurilmasi, deb ham atashimiz mumkin. Protsessorlarning ishlash tezliklari bilan, magnitli disklarga ma’lumotlarni yozisho‘qish tezliklari orasidagi farq kattalashaverdi. 80-yillarning oxirlariga kelib (1988 yili) diskli xotiraning tezkorligini va ishonchliligini oshirish imkonini beruvchi - RAID-massivlar g‘oyasini amalga oshirish yo‘llari, ya’ni ushbu xotirani tashkil qilishning bir necha xil variantlari (6-ta) taklif qilindi (2.19-rasm). Bunda, protsessorlarning tezkorligini oshirishda qo‘llanilgan ma’lumotlarni parallel ishlash texnologiyalarini, diskli xotirani tashkil qilishda ham qo‘llashni amalga oshirish maqsad qilib qo‘yildi. Buning uchun bir nechta – 4, 5, 7 yoki 8-ta SCSI-disklari birlashtirilib, operatsion tizim tomonidan RAID-massiv yoki SLEDdisk, yagona disk sifatida boshqarish yo‘lga qo‘yildi. SCSI-disklar to‘plami odatda serverlar yonida o‘rnatilgan bo‘lib, yagona RAID-kontroller tomonidan boshqariladi. Ma’lumotlar RAID-massivga ko‘chirib olinadi, so‘ngra esa ular bilan odatdagi yozish-o‘qish amallari bajariladi. RAID-massivlarda ma’lumotlarni taqsimlanishining turli xil variantlari 2.19-rasmda keltirilgan. Ular 0, 1, 2, 3, 4 va 5- 77 sath RAID-massivlari deb ataladi, ammo bu erda sath so‘zi o‘rniga, variant so‘zini ishlatish to‘g‘riroq bo‘lar ekan. CD va DVD disklar: CD-ROM (Compact Disc-Read Only Memory, rus tilida - postoyannaya pamyatь na kompakt-diske) – kompakt diskda joylashgan doimiy xotira. CD-R (CD-Recordable, rus tilida - zapisыvaemыy kompakt-disk) – yozish mumkin bo‘lgan kompakt disk. 2.20-rasmda kompakt diska yozish sxemasi keltirilgan. CD-RW (CD-ReWritable, rus tilida - perezapisыvaemыy kompakt-disk) – ma’lumotlarni o‘chirib qayta yozish mumkin bo‘lgan disk. DVD (Digital Video Disk, rus tilida -ssifrovoy videodisk) – raqamli video disk, yoki Digital Versatile Disk (rus tilida -ssifrovoy mnogotselevoy disk) – raqamli ko‘p maqsadli disk. Zamonaviy kompyuter yoki kompyuter tizimi uchta asosiy tashkil etuvchilardan iborat: - protsessor; xotira (asosiy va yordamchi xotira); ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari (klaviatura, monitor, printer, modemlar). Ma’lumotlarni kiritish-chiqarish arxitekturasi deganda – ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalarini (MKCHQ), kompyuterning boshqa qurilmalari bilan qanday bog‘langanligi va ular o‘zaro qanday ma’lumotlar almashinishi tushuniladi. Kompyuterning asosiy platasida (rus tilida – materinskaya plata) – protsessorning mikrosxemasi, asosiy xotira modullari bo‘lgan DIMMlar uchun mo‘ljallangan ulanish nuqtalari (rus tilida – raz’yomы) va turli xil yordamchi mikrosxemalar bilan birga – shinalar ham joylashgan bo‘ladi (5.1-rasm). Kompyuterga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish jarayonlarini tushunib olish uchun quyidagi chizmalar bilan tanishib chiqamiz. 5.2-rasmda shaxsiy kompyuterning mantiqiy strukturasi keltirilgan. Har bir ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmasi ikki qismdan tashkil topgan bo‘ladi: kontroller (nazorat qiluvchi) va MKCHQning o‘zi. Har bir kontroller o‘ziga tegishli bo‘lgan MKCHQni boshqarishni va uning shinaga murojaat qilish jarayonini nazorat qilib turadi. Masalan, biron-bir dastur magnitli diskdan (vinchesterdan) ma’lumotlarni o‘qib olishi kerak bo‘lsa, u disk kontrollerini bu haqida ogoxlantiradi va diskka kerakli ma’lumotni qidirib topish buyrug‘ini yuboradi. Diskning ma’lumotlar yozilgan yo‘lkasi va sektori topilgandan so‘ng, disk kontrollerga ma’lumotlarni bitlar oqimi ko‘rinishida uzata boshlaydi. Ushbu konfiguratsiyada markaziy protsessor, asosiy xotiraning kontrolleri bilan, alohida ajratilgan yuqori tezlikka ega shina orqali bog‘langan, ya’ni bu holatda protsessor va xotira o‘rtasida ma’lumot almashinish PCI-shina orqali emas, balki to‘g‘ridan-to‘g‘ri (rus tilida – neposredstvenno) amalga oshirilgan. Yuqori tezlikka ega bo‘lgan tashqi qurilmalar, masalan SCSI-disklar PCI-shinaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulangan. PCI-shina nisbatan sekin ishlaydigan va avval ishlab chiqarilgan qurilmalarni ulashda qo‘llaniladigan ISA-shinasi bilan parallel ulangan. Bunday kompyuterlar platalarining PCI va ISA-shinalarida 3-ta yoki 4-tagacha bo‘sh qoldirilgan ulanish joylari ham bo‘lgan. PCI-shinalarining ma’lumotlarni uzatish tezligi, xozirda - 528 Mbayt/sek ga etkazilgan
Kompyuterning apparat va dasturiy vositalarini birgalikda o‘rganish deganda, kompyuter va kompyuter tarkibiga kiradigan qurilmalarni qanday tuzilganligi bilan birga, ularda ma’lumotlarni ishlash jarayonlari qanday amalga oshirilishini ham o‘rganish tushuniladi. Bunda ma’lumotlarni ishlash dasturlari qanday algoritmlar asosida tuzilganligi, ushbu algoritmlarni so‘z bilan ifodalashdan tortib, to amaliy dastur sifatida shakllanish bosqichlarini mukammal bilish kerak bo‘ladi. Ushbu o‘quv qo‘llanmaning birinchi bobida zamonaviy kompyuter arxitekturasiga oid asosiy tushunchalar, hamda kompyuterning raqamli va mantiqiy asoslariga oid ma’lumotlar keltiriladi. Unda kompyuterning apparat ta’minoti hisoblangan raqamli mantiqiy sath ob’ektlari – ventillar, oddiy mantiqiy funksiyalarni bajaruvchi elementlar, xotira elementlari hisoblangan triggerlar, ular asosida qurilgan registrlar qanday tuzilganligi va ularning kompyuter arxitekturasida tutgan o‘rni haqida tushuntirishlar beriladi. Ikkinchi bobda kompyuterning asosiy va yordamchi xotira qurilmalari qanday tuzilganliklari haqida so‘z yuritiladi. Bunda asosiy e’tibor ikkilik ko‘rinishda ifodalangan ma’lumotlarni xotiraga yozish, saqlash, adreslash va xotiraga murojaat qilish qanday amalga oshirilganligi ko‘rib chiqiladi. Uchinchi bobda kompyuterlar protsessorlarning tuzilishlari va qanday ishlashlarini tushuntirish amalga oshirilgan. Unda sakkiz, o‘n olti va o‘ttiz ikki razryadli protsessorlarning tuzilishlari va qanday ishlashlari ularni o‘zaro taqqoslashlar bilan keltirilgan. Ushbu bobda zamonaviy kompyuterlar protsessorlari – Intel Core i7, UltraSPARC III, OMAP4430 va AT mega 168 protsessorlari, hamda parallel kompyuter arxitekturalariga oid ma’lumotlar bilan ham tanishtiriladi. To‘rtinchi bob Assembler tilida dasturlash asoslarini o‘rganishga bag‘ishlanadi. Unda asosiy e’tibor Assembler tilida yozilgan dasturlarni o‘rganish 7 va tuzish asosida kompyuter arxitekturasining tuzilishini qanday ekanligini mukammalroq tushinib olish mumkinligi ta’kidlangan. Beshinchi bobda kompyuterga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish arxitekturasi, kompyuterning shinalari va ularning ishlash tamoillari haqida so‘z yuritilgan. Hozirda ishlab chiqarilayotgan kompyuterlarda qo‘llanilayotgan PCI, PCI Exspress va USB shinalarining tuzilishlari va xususiyatlari ko‘rib chiqilgan.
1999 yildan beri shaxsiy kompyuterlarni tasniflash uchun xalqaro sertifikatlash standarti, PC99 spetsifikatsiyasi qo'llanila boshlandi. Ushbu spetsifikatsiyaga ko'ra, shaxsiy kompyuterlar quyidagi guruhlarga bo'linadi:
· Mass PC (Consumer PC);
· Biznes shaxsiy kompyuterlari (Office PC);
· Portativ shaxsiy kompyuterlar (Mobil kompyuter);
· Ish stantsiyalari (WorkStation);
· Ko'ngilochar kompyuterlar (Entertaiment PC).
Ko'pgina shaxsiy kompyuterlar tegishli katta va standart (minimal talab qilinadigan) apparat to'plamini o'z ichiga oladi. Ushbu to'plam quyidagilarni o'z ichiga oladi: tizimli blok, displey, klaviatura, sichqoncha tipidagi manipulyator. Agar kerak bo'lsa, ushbu to'plam foydalanuvchining iltimosiga binoan boshqa qurilmalar, masalan, printer bilan osongina to'ldirilishi mumkin.
Biznes kompyuterlari minimal grafik va ovozni ijro etish vositalarini o'z ichiga oladi.
3. KOMPYUTER ARXITEKTURASINI ASSEMBLER SATXI Yuqori sath tillari hisoblangan C, C+ va Java kabi dasturlash tillarida yozilgan bitta operatorni amalga oshirish uchun, bir nechta mashina buyruqlarini bajarish kerak bo‘ladi. Har bir operatorga bittadan mashina buyrug‘i to‘g‘ri keladigan til esa 60 – assembler tili deb ataladi. Har bir assembler tili yoki assemblerlar, mashina buyruqlarining nomlari qisqartirib yozilgan – mnemonikalarga, ya’ni ma’noga ega qiskartirilgan so‘zlarga asoslanadi. Masalan: qo‘shish – ADD, ayrish – SUB, ko‘chirib yozish – MOV, bir qiymatga orttirish – INC va boshqa mashina buyruqlari kabi. Assembler tilida ham – konstantalarni, o‘zgaruvchilarni, xotira adreslarini ifodalovchi metkalarni tavsiflash uchun, simvollardan iborat nomlar qo‘llaniladi. Assembler tilida yozilgan dasturni assemblerlash yoki translyasiya (kompilyasiya) qilish natijasida, real apparat muhitda - Pentium 4, Motorola, UltraSPARC yoki 8051 protsessorlaridan biri o‘rnatilgan kompyuterda bajarilishga tayyor ikkilik sonlarda ifodalangan dastur hosil bo‘ladi. Ushbu xolatni UMPK-80M o‘quv mikroprotsessorli komplekti uchun yozilgan, 4.1-rasmda keltirilgan dastur yordamida tushuntirish mumkin. Bu dastur tezkor xotira qurilmasining 0B00 adresi bo‘yicha yozilgan sonni o‘qiydi, uning inkorini aniqlaydi, hamda natijani 0B01 adresi bo‘yicha tezkor xotira qurilmasiga qaytib yozib qo‘yadi. Dasturlarni yozishda barcha sonlar o‘n oltilik sanoq sistemasida ifodalanadi. Dasturdagi buyruqlar - bir, ikki yoki uch baytli bo‘lib, mos holda hotiraning bitta, ikkita yoki uchta yacheykasini egallashlari mumkin. Buni 4.1-rasmdagi dasturni assemblerlagandan keyingi holatini ko‘rsatuvchi 4.2 va 4.3- rasmlar asosida tushunib olish mumkin. Buyruqlarning formatlari qanday ekanligini tushinib olish uchun, dasturni 4.4-rasmdagi bitta qatorda, bitta buyruq keltirilgan ko‘rinishda yozib olamiz. Bunda har bir buyruqning boshlang‘ich adresi ko‘rsatiladi va buyruqning uzunligiga qarab (1, 2 yoki 3 baytli buyruq), u xotiraning ketma-ket joylashgan 1, 2 yoki 3-ta yacheykasini egallaydi.
Noutbuk kompyuterlari masofaviy kirish aloqa vositalarining mavjudligi bilan ajralib turadi.
Ish stantsiyalari saqlash qurilmalarining ortib borayotgan xotira talablarini qondirish.
Hisoblash tizimi tarkibi konfiguratsiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va
dasturiy vositalari alohida olib o‘rganiladi. Shuning uchun ham mos ravishda hisoblash tizimlari
apparat konfiguratsiyasi va dasturiy konfiguratsiyasi alohida olib o‘rganiladi. Bunday bo‘linish axborot
texnologiyalari uchun muhim ahamiyatga egadir, chunki ko‘p xollarda alohida olingan masala yechimini ham
apparat, ham dastur vositalari yordamida ta’minlash mumkin.
Hisoblash tizimlarining apparat ta’minoti tarkibiga, apparat konfiguratsiyani tashkl etuvchi
qurilma va asboblar kiradi. Zamonaviy kompyuter va hisoblash majmua (kompleks)lari blok-modulli
konstruksiya (tuzilish)dan iborat. Ma’lum ishlarni bajarishga zarur bo‘lgan apparat konfiguratsiyani
tayyor blok va qismlardan yig‘ib olish mumkin.
Qurilmalarning, markaziy protsessorga (Central processing UNIT, CPU) nisbatan joylashishiga
qarab tashqi va ichki qurilmalarga ajratamiz.
Tashqi qurilmalar, qoida bo‘yicha, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalari-dir, ularni
odatda periferik qurilmalar ham deb ataladi. Bundan tashqari ma’lumotlarni uzoq saqlashga
mo‘ljallangan qurilmalar ham tashqi qurilmalarga kiradi.
Alohida blok va qismlar orasidagi kelishuvchanlik, birgalikda ishlashdagi moslanuvchanlik,
apparatli interfeys deb ataluvchi o‘tish apparat-mantiqiy qurilmalari yordamida bajariladi. Hisoblash
texnikasidagi apparat interfeysiga belgilangan standartlar protokollar deyiladi. Shunday qilib,
protokol – bu qurilma yaratuvchilari tomonidan, bu qurilmaning boshqa qurilmala
bilanmuvaffaqiyayatli va kelishilgan holda birgilikda ishlashi uchun, ishlab chiqiladigan texnik shartlar
majmuasidir.
Dastur – buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligidir. Kompyuter uchun tuzilgan har dastur
vazifasi – apparat vositalarni boshqarishdir. Birinchi qarashda dasturning qurilmalar bilan xech qanday
bog‘liqligi yo‘qdek ko‘rinadi, ya’ni masalan, dastur kiritish qurilmlaridan ma’lumot kiritishni va
chiqarish qurilmalariga ham ma’lumot chiqarishni talab qilmasa ham, baribir uning ishi kompyuterning
apparat qurilmalarini boshqarishga asoslangan.
Kompyuterda, dasturiy va apparat ta’minot, doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog‘lanishda
ishlaydi. Biz bu ikki kategoriyani alohida ko‘rib chiqayotganimizga qaramasdan, ular orasida dialektik
aloqa mavjudligi va ularni alohida ko‘rib chiqish shartli ekanlgini esdan chiqarmaslik kerak.
Kompyuterlar va hisoblash tizimlarining dasturiy ta’minoti tuzilishini dasturiy
konfiguratsiya deb ham ataladi. Dasturlar orasida xuddi kompyuterning fizik qismlari orasidagi kabi
o‘zaro aloqa mavjud. Aksariyat ko‘pgina dasturlar, quyiroq darajadagi boshqa dasturlarga tayanib ishlaydi.
Bunday bog‘lanish dasturlararo interfeys deyiladi. Bunday interfeys (muloqot) ning mavjudligi texnik
shartlar va o‘zaro aloqa qoidalariga asoslangan bo‘lsa ham, amalda u dasturiy ta’minotni o‘zaro aloqada
bo‘lgan bir nechta sathlar (daraja)larga taqsimlash bilan ta’minlanadi.
Dastur ta’minoti sathlari piramida tuzilishiga egadir. Har bir keyingi sath oldingi sathlar
dasturiy ta’minotiga tayanadi. Bunday ajratish, hisoblash tizimining dasturlarni o‘rnatishdan boshlab,
to amalda ekspluatatsiya qilish va texnik xizmat ko‘rsatishgacha bo‘lgan ish faoliyatining hamma bosqichlari
uchun qulaydir. Shunga alohida e’tibor berish kerakki, har bir yuqoridagi sath butun tizimning
funksionalligini oshiradi. Masalan, asos dasturiy ta’minoti sathiga ega bo‘lgan hisoblash tizimi ko‘p
funksiyalarni bajara olmaydi, ammo u tizimli dasturiy ta’minotni o‘rnatishga imkon beradi, ya’ni
sharoit yaratadi.
Assembler tilida ishlash oson emas. Biron bir dasturni assembler tilida yozish, o‘sha dasturni C, C+ va Java kabi dasturlash tillarida yozishga nisbatan ko‘p 63 vaqt talab qiladi. Assemlerda dasturni to‘g‘ri ishlaydigan holatga keltirish ham (rus tilida – otladka programmы) juda ko‘p vaqt talab qiladi. Shunday ekan assemblerda dasturlash nima uchun kerak - degan savol paydo bo‘ladi. Bunga asos qilib quyidagi ikki sababni ko‘rsatish mumkin: assembler tilida tuzilgan dasturlar unumdorligining yuqori bo‘lishi (rus tilida - vыsokaya proizvoditelьnostь programm) va ularda kompyuterning apparat vositalariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat qila olish imkonining borligi. Yuqori malakaga ega bo‘lgan dasturchi, assembler tilida, yuqori sath tilida tuzilgan dasturga nisbatan, ancha kam xotira egallaydigan va anchagina tez ishlaydigan dasturlarni tuzishi mumkin. Ko‘p xollarda, yozilgan dasturning kamroq xotirani egallashi va tez bajarila olishi mumkinligi juda muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirda ko‘pgina o‘rnatiladigan amaliy dasturlar, masalan – smartkartalardagi va uyali telefonlardagi dasturlar, har-xil qurilmalarning drayverlari va BIOSning muolajalari (rus tilida – protsedurы) ana shunday dasturlar sirasiga kiradi. Assembler tilini o‘rganish bilan biz, kompyuterning qanday ishlashini va uning ichki tuzilishi, ya’ni arxitekturasi qanday ekanligini mukammal o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. XI. ASSEMBLER TILIDA OPERATORLARNING FORMATLARI VA ULARNI QO‘LLASH Assembler tilida operator - unga mos mashina buyrug‘ining tuzilishini o‘zida ifodalaydi. Ammo turli xil kompyuterlar uchun ishlab chiqilgan assembler tillari, ko‘p jixatlari bilan o‘zaro o‘xshash bo‘lganliklari sababli, assembler tili haqida umumlashtirib ham gapirish mumkin. 4.5, 4.6 va 4.7- keltirilgan misollarda, Pentium 4, Motorola 680x0 va UltraSPARC protsessorlari asosida qurilgan kompyuterlar uchun assembler tilida yozilgan dasturlarning bo‘laklari keltirilgan. Barcha dasturlar N = I + J formulani hisoblashni amalga oshiradi. Barcha misollarda bo‘sh qatorgacha bo‘lgan operatorlar hisoblashlarni bajaradilar, bo‘sh qatordan pastda joylashgan operatorlar esa I, J va N o‘zgaruvchilar yozish uchun mo‘ljallangan xotirani ajratib qo‘yishni amalga oshiradilar
Ko'ngilochar kompyuter yuqori sifatli grafika va ovozni qayta ishlab chiqarishga qaratilgan.
Dizayn xususiyatlari bo'yicha Kompyuterlar quyidagilarga bo'linadi:
Statsionar (ish stoli, ish stoli);
Portativ:
· Portativ (noutbuk);
· Noutbuklar (Notebook);
· Cho'ntak (Ralmtop).
Hisoblash tizimining tarkibi. Hisoblash tizimining tarkibi Uskuna va dasturiy ta'minot konfiguratsiyasini ko'rib chiqing.Har qanday hisoblash tizimining interfeyslarini shartli ravishda ketma-ket va parallel bo'lish mumkin. Tizim darajasi o'tish davri bo'lib, u boshqa dasturlarning o'zaro ta'sirini ta'minlaydi kompyuter tizimi ham asosiy darajadagi dasturlar bilan, ham to'g'ridan-to'g'ri apparat bilan, xususan, markaziy protsessor bilan.
Xulosa
Assembler tilini o‘rganish bilan biz, kompyuterning qanday ishlashini va uning ichki tuzilishi, ya’ni arxitekturasi qanday ekanligini mukammal o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lamiz
Multimediada foydalanadigan komp`yuter tizimini takomillashtirish uchun qanday imkoniyatlar mavjud?
Bu quyidagilarga bog`lik. Birinchidan, biz qanday multimedia ilovalari bilan ishlamoqchimiz, Ikkinchidan bizda qanday texnik qurilmalar mavjud va nixoyat, biz qanday moliyaviy mablag`ga egamiz?
Agar biz videotasvirni raqamli shaklda qayta o`zgartirmoqchi va so`ng taxrir qilmoqchi bo`lsak, u holda Video Orerlay adapterni urnatishimiz va cho`ntagimizni yaxshiroq kavlashga tug`ri keladi. Albatta biz har bir aloxida komponentning sifatiga e`tibor berishimiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
Q. Xolmatov Naqqoshlik. –T.: Iqtisod-moliya, 2007. 84 bet.
Ye.V. Lebedeva, P.M. Cheremnыx Iskusstvo xudojnika-oformitelya. –M.: 1981, 162 ctr.
J. Barimbekov Kazaxskiy ornament. -Alma-Ata, 1986. 114 ctr.
K.M.G’ulomov Amaliy san’at. -T: Iqtisod-moliya, 2008. 90 bet.
K.M.G’ulomov Ashyolarga badiiy ishlov berish. -T.: «Bilim», 2004. 80 bet.
K.M.G’ulomov, S.S.Bulatov Sharqona usta shogird odobi. -O’zROO’MTV o’quv adabiyotlari, jurnal va byuletenlarni nashrga tayyorlash markazi, 2000. 120 bet.
|
| |
