|
AXBOROT XAVFSIZLIGI UMUMIY TUSHUNCHALAR
|
| bet | 34/41 | | Sana | 17.12.2023 | | Hajmi | 156,28 Kb. | | #121143 |
Bog'liq Kompyuter va uning axborot ta’minoti-fayllar.org (1)AXBOROT XAVFSIZLIGI UMUMIY TUSHUNCHALAR
Zamonaviy dunyoda axborot xavfsizligi eng birinchi o’rinda e’tibor qaratilishi kerak bo’lgan jihatlardan biri hisoblanadi. Siz, oilangiz yoki faoliyatingizga aloqador har qanday shaxsiy ma’lumot bugungi kunda g’araz niyatli kishilar qo’liga tushsa juda kuchli qurolga aylanishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlar va televideniyada internet orqali shaxsiy ma’lumotlarning tarqalishiga yoki o’g’irlanishiga bog’liq jinoyatlar ko’p yoritilmoqda. Tafsilotlarga e’tibor bersangiz, bir qarashda ahamiyatsiz deb bilingan kichik ma’lumotlar kishilarga ma’naviy, ruhiy va moddiy zarar yetkazayapti. Ko’ngilsizliklarning oldini olish uchun har bir kishi o’zi uchun shaxsiy va oilaviy/jamoaviy axborot xavfsizligi haqida umumiy ma’lumotga ega bo’lishi kerak. Internet texnologiyalarining hozirgi rivojlanish davrida esa axborot xavfsizligi nafaqat kattalar, balki bolalarga ham mukammal o’rgatilishi kerak bo’lgan soha bo’lib qolmoqda.
Axborot xavfsizligi nima?
Sizga ta’luqli bo’lgan, begonalar bilmasligi kerak bo’lgan har qanday shakldagi ma’lumotning xavfsiz saqlanishi axborot xavfsizligi deyiladi. Axborot tushunchasi har qanday shakldagi ma’lumotni anglatishi mumkin. Telefoningizdagi parol, pasportingizdagi ma’lumotlar, kompyuteringizdagi xujjatlar, stolingiz tortmasida turgan maxfiy ish xujjatlari, qog’oz xat orqali va messenjerlardagi yozishmalar, telefon so’zlashuvlari tarixi, har qanday ovozli yozuv va video tasvirlar axborot shakllariga ba’zi misollar bo’lishi mumkin. O’zingizga tegishli har qanday shaxsiy axborotni har doim xavfsiz saqlashingiz kerak.
Axborot xavfsizligi: kecha va bugun
Internet texnologiyalarining rivojlanishidan oldin axborotni saqlash nisbatan oson bo’lgan. Boshqalar bilmasligi kerak bo’lgan qog’ozda yozuv shaklidagi, kassetada ovoz shaklidagi yoki boshqa vosita va shakldagi ma’lumotni mustahkam seyfga solib qulflab qo’yishingizni o’zi kifoya bo’lgan. Hukumat idoralari, banklar va boshqa maxfiy xujjatlar bilan ishlovchi tashkilotlarda ham axborot xavfsizligi oson hal qilingan: «o’ta sirli» tamg’asi bilan xujjatni seyfga tiqib, seyf turgan xona eshiklarini mustahkam qulflab, binoga bir nechta qorovul tayinlash bilan axborot xavfsizligiga erishilgan. U zamonlar o’tdi endi.
Hozir juda ko’p turdagi ma’lumotlar (agar hammasi bo’lmasa) elektron shaklda internetga ulangan serverlarda saqlanmoqda. Ularning qanchasi shaxsiy, qanchasi maxfiy ekanligi ahamiyatsiz. Muhimi – odamlarning real hayotiga aloqador ma’lumotlar virtual tarmoqdan bitta parol yoki bitta elektron kalit uzoqligida saqlanmoqda. Kimningdir shaxsiy ma’lumotini o’g’irlamoqchi bo’lgan, yoki qaysidir idoraning sirli xujjatlarini ko’zdan kechirmoqchi bo’lganlar hozirgi kunda devor oshishi, qaysidir eshikni buzib kirishi, bir nechta qorovulni dog’da qoldirishi, seyfni buzishi shart emas. Internet imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda bugun shaxsiy ma’lumot ovchisi hatto ma’lumotlar saqlanadigan serverga yaqin joyda turishi ham kerak emas. Boshqa davlat, boshqa qit’adan turib internet orqali yaxshi himoyalanmagan server ma’lumotlarini olish hech gap emas ekanligini ko’rib turibmiz. Axborot xavfsizligi bo’yicha eng yaxshi himoyalanishi tan olingan Amerika hukumatining elektron saylovlar tizimiga bo’lgan kiber xujum buning yaqqol misoli bo’lishi mumkin.
Qanday himoyalanish kerak?
Qog’ov va boshqa internetga aloqador bo’lmagan vositalarda saqlanadigan axborotni ishonchli joyda saqlash kerak. Bunday ma’lumotlar keraksiz bo’lib qolgan vaziyatda albatta axborotni uni saqlovchi vosita bilan birga jismoniy yo’q qilish maqsadga muvofiq. Qaysidir maxfiy xujjat kerak bo’lmay qolsa, uni chiqindiga butunligicha tashlab yubormang. Disk yoki fleshkada maxfiy ma’lumotingizdan qutulmoqchi bo’lsangiz, shunchaki axborotni o’chirish bilan cheklanmang. Albatta axborotni uni tashuvchi vosita bilan birgalikda qayta tiklab bo’lmas holatga keltirib, keyin tashlab yuborish tavsiya etiladi. Har qanday katta parchalarda yirtilgan qog’ozni birlashtirish, har qanday disk yoki fleshkadan o’chirilgan ma’lumotni ma’lum texnologiyalar asosida tiklash mumkinligini unutmang.
Internetdagi axborot xavfsizligi esa juda katta mavzu. Bugungi kunda deyarli hammaning hayotiga kompyuterlar, smart telefonlar, onlayn bank kartalari va boshqa vositalar orqali kirib kelgan internet texnologiyalariga bog’liq axborot xavfsizligini ko’p uchraydigan muammolar jihatidan bo’lib ko’rib chiqamiz.
Parol va tasdiqlash kodlari xavfsizligi
|
| |
