YASHASH UCHUN KURASH VA TABIIY TANLANISH
Moslanish organizmlarning yashovchanligi, raqobatchanligi va normal nasi qoldirishi bilan uzviy aloqadordir.
| Kurash - sport turi, belgilangan qoidaga muvofiq ikki sportchining yakkama-yakka olishuvi. Kurashish sanʼati koʻp xalqlarda qadim zamonlardan buyon maʼlum. K. ayniqsa Yunonistonda keng tarqalib, qad. olimpiada musobaqalaridan doimiy oʻrin olib kelgan. |
Yashovchanlik. Odatda, ontogenezning turii bosqichlarida ro'y beradigan mutatsion o'zgaruvchanlik ko'pgina hollarda organizmlaming yashovchanligini pasaytirib yuboradi, ba'zan o'limiga sababchi bo'ladi. Shuni e'tiborga olib yashovchanlik deganda organizmlarning o'zi tarqalgan muhitda genotipini keskin O'zgartirmagan holatda normal yashashi tushuniladi.
Raqobatchilik — organizmlarning o'lik va tirik tabiat, shu jumladan oziq topish, boshqa jins bilan qo'shilish. yashash joymi egallashdagi qarshiliklarni yengishdir. Ayrim hollarda organizm yashovchan bo'lsada, uning raqobatchiligi sust rivojlangan bo'ladi.
Nasl qoldirish organizmlar urchishining normal kechishi bilan bog'liq. Organizm jinsiy organlari yoki hujayralarida biror kamchilik bo'lsa, albatta urug’la-nish jarayoni normal kechmaydi va u nasl bermaydi.
Moslanishning bu uch komponenti o'zaro bog'liq bo’lib, tabiiy tanlanish orqali tarkib topgan evolyutsion natija hisoblanadi.
Ch. Darvinning ulug’ xizmatlari faqat tarixiy jarayonda turlarning o'zgarganligini isbotlash bilan cheklanmaydi. Olim fan tarixida birinchi bo'lib moslanish muammosini hal qilib berdi. Sizlar kundalik hayotda baliqlarning suv muhitiga, qushlarning esa havo muhitiga moslashgan ekanligini yaxshi bilamiz. Qushlar - umurtqali hayvonlar sinfi. Trias davrida yashagan sud-ralib yuruvchilarning psevdozuxlar turkumidan kelib chiqqanligi taxmin qilinadi. Q.ning qazilma qoldiqlari juda kam; dastlabki qazilma qoldiq - arxeopteriksnshk toshdagi izi va suyaklari yura davriga tegishli. Baliqlar (Pisces) - umurtqalilar kenja tipining katta sinfi, juda keng tarqalgan. Tuzilishi, hayot kechirishi va ekologik xususiyati suv muhitiga juda yaxshi moslangan. Suvda tez suzadigan B.ning tanasi choʻziq suyri shaklda boʻlganidan suvning qarshiligiga kamroq uchraydi. Bular ayrim misollar xolos. Aslini olganda tirik mavjudotlarning muhit sharoitiga moslanishi nihoyatda xilma-xil.
Hayvonot olamidagi moslanishlar. Hayvonlarning muhit sharoitiga moslanishi tashqi, ichki tuzilishida, bajaradigan funktsiyasida, urchishida, nasl uchun qayg'urishida va boshqa xatti-harakatlarida namoyon bo'iadi.
Himoya rangi. Ko'pchilik hollarda hayvonlarnine tashqi rangi, o'zi yashayotgan muhit rangiga o'xshash yoki unga yaqin bo'ladi. Odatda cho'lda yashaydigan toshbaqa, kaltakesak, ilonlar qum rangida, shimohy o'lka hayvonlari - ayiq, kuropatka tulkilar, oq rangda, beshiktebratar, ninachilar yashil barglar orasida yashagani, karam kapalagi qurti uning barglan bilan oziqlangani sababli yashil rangda boladi. Agar muhit rangi fasllarga qarab o'zgarsa, u holda. hayvonlar rangi ham o'zgaruvchan bo'ladi. Chunonchi Yevropaning o’rta mintaqasida yashovchi tulki, tovushqon, kuropatka, gornostay qishda bir yozda ikkinchi xil rangda bo'ladi.
| Yevropa (yun. Yeigore, osuriy tilida „ereb“ - gʻarb) - qitʼa, Yevrosiyo materigining gʻarbiy qismi. Maydoni 10507 ming km2; 730 ming km2 ni orollar tashkil etadi. Qitʼa Shimoliy yarim sharda joylashgan, Osiyo bilan chegarasi shartli ravishda Ural togʻlarining sharqiy etagi, Emba daryosi, Kaspiy dengizi, Kumamanich botigʻi orqali va Don daryosining quyilish joyidan oʻtkazilgan. |
Maskirovka. Ayrim hollarda hayvonning tana shakli va rangi atrofidagi barg, novda, kurtak, o'simliklarga o'xshash, boladi. Chunonchi chupchik degan hasharot rangi va shakli ingichia novdani, nina baliq suy о tlarini, dengiz paxmoq otchasi deb ataluvchi baliq suv o'simliklarini eslatadi. Ayrim baqachanoqlar daraxt kurtaklariga o'xshashdir.
Malayada tarqalgan kallima kapalagining qanotlari shakli, naqsh va tomirlari bargga o'xshash bo'ladi.
Ogohiantiruvchi rang. Ba'zi hayvonlarnmg tashqi ko’rinishi rang-barang bo'lib, ko’zga yaqqol tashlanadi. Tilla qo’ng'izlar, tugmacha qo'ng'izlar, qovoq ari tukli ari, ko'pgina kapalaklar. «do'st-dushman» ko’ziga yaqqol tashlanib. o'z ranglan bilan ularni «ogohlantiradilar», Odatda bunday ogohlantiruvchi rangga ega hayvonlarning dushmanlardan himoya qiladigan qo'shimcha vositalari rnavjud. Ularning .xususiy himoya-vositalariga tanada ishlab chiqariladigan qo'lansa hidlar, zaxarli suyuqliklar, tananmg tuklar bilan qoplanganligi, nayzalar kiradi.
|
