| Organizmdagi moslanishlarning nisbiyligi
Organizmlarning muhit sharoitiga moslanishi uzoq muddatli tarixiy jarayonda tabiiy tanlanish ta'siri tufayli paydo bo'lgan. Shunga qaramay u mutlaq emas, nisbiydir. Chunki muhit, sharoitlarning o'zgarishi tez, moslanishning paydo bo’lishi esa sekinlik bilan kechadi. Moslanishning nisbiy xarakterda ekanligini juda ko’p dalillar yordamida isbotlash mumkin. Avvalo, organizmda bir turdan saqlanish uchun paydo bo'lgan moslanishlar boshqa turdan himoyalanishda samara bermasligini qayd qilib o'tish kerak. Masalan, cho'l toshbaqalarining ustki, ostki kosalari ko'pchilik yirtqich hayvonlardan himoya qilsa ham, burgut, boltayutar, sarisor kabi yirtqich qushlardan himoya qila olmaydi. Chunki ular toshbaqalarni osmondan qattiq yerga tashlab parchalab yeydilar. Shunga o'xshash tipratikanning «tikanli po'stini» ham uni hamma yirtqich hayvonlardan. xususan tulkilardan himoya qila olmaydi. Ko'pchilik hayvonlar. odamlar uchun xavfli hisoblangan zaharli ilonlarni mangustlar, tipratikanlar, cho'chqalar yeyishi ma'lum. Ari. qovoq-arini aksariyat ko'pchilik xasharotxo'r qushlar yemagan holda, ular Sirdaryo atroflda uchrovchi qarchig'aysimon oilasiga kiruvchi arixo'r qushning a'sosiy ozig'i hisoblanadi.
Bundan tashqari bir xil sharoitda paydo bo'lgan organizmdagi moslanishlar, ikkinchi xil sharoitda, foydasiz, hatto ziyon bo'lishi mumkin. Chunonchi baliqlarning tuzilishi, funksiyasi suv muhitida toydali, quraqlikda bu moslanishlar ularni halok bo'lishiga oiib keladi. Qaldirg'ochning uzun qanotlari, nimjon oyoqlari havo muhitida nihoyatda foydali bo'lsada, yerdagi harakatlanishiga ko'pincha to'siq bo'ladi. Xuddi shuningdek tog' g'ozlari barmoqlarning orasidagi parda quruqlikda ular uchun ziyon hisoblanadi. Hayvonlardagi yashash uchun kurash tabiiy tanlanish ta'sirida shakllangan instinktlar ba'zan maqsadga nomuvofiq bo'ladi. Chunonchi tungi kapalaklar oq gullardan nektar yig'ish instinktiga ega. Shu bilan tungi kapalaklar yorug' beruvchi lampaga yaqinlashib o'zlarini nobud qilishlarini har bir o'quvchi ko'rgan. Bularning hammasi organizmlardagi barcha moslanishlar mutloq emas, nisbiy ekanligidan dalolat beradi.
|
