Qonning fizik-kimyoviy xususiyatlari.
Qon qizil rangli, shurtak ta’mli, yopishqoq suyuqlikdir. Toza idishga qon olib uni ivishdan saqlanuvchi modda qo’shilgach qonni bir necha vaqt tinch holatda qoldirsak, u ikki qismga sarg’ich yoki rangsiz tiniq suyuqlik – plazmadan tashkil topgan ustki qismida va shaklli elementlar, ya’ni qizil qon tanachalari(eritrotsitlar), oq qon tanachalari (leykotsitlar) hamda qon plastinkalari (trombotsitlar)dan iborat pastki qismga ajraladi. O’rtacha olganda qonning 60% ga yaqin qismini plazma, 40% ga yaqin qismini esa shaklli elementlar tashkil qiladi. Ammo keltirilgan bu raqamlar nisbiy bo’lib, plazma bilan shaklli elementlar miqdorini o’zaro nisbati organizmning holatiga, hayvonlarning turiga qarab bir muncha o’zgarib turadi. Masalan baliqlar qonining 10% dan 30% gacha qismini, issiq qonli hayvonlar qonining 30%dan 50% gacha qismini shaklli elementlar tashkil qiladi. Qon plazmasi bilan shaklli elementlarning o’zaro nisbati gemotakrit asbobi yordamida aniqlanadi. Qonning rangi uning kislorod bilan toyinish darajasiga qarab o’zgarib turadi. Qon kislorod bilan yaxshi toyinsa, och qizil rangga ega bo’ladi, bu arteriya qondir. Kislorod bilan yaxshi toyinmagan qon esa qaramtir-qizg’ich rangli bo’lib, vena qoni deyiladi. Qonning yopishqoqligi 4,0-6,0 ga teng ya’ni qon suvga nisbatan 4,0-6,0 barobar yopishqoqroqdir. Qonning yopishqoqligi asosan tarkibidagi qizil qon tanachalari eritrotsitlarning miqdoriga va kamroq darajada plazmaning oqsil tarkibiga bog’liq. Organizm ko’p suv yo’qotganida, qonda eritrotsitlar karbonat-angidridning miqdori ko'payganda, harorat ko'tarilganida qonning yopishqoqligi oshadi. Aksincha eritrotsitlar va plazma oqsillari kamayganda, qonda kislorod ko'payganda qonning yopishqoqligi kamayadi. Qonning solishtirma og’irligi o’rtacha 1,050-1,060 kg/sm3 ga teng. Bu ko'rsatkich ham hayvonlarning turiga va organizmning holatiga qarab o'zgarib turadi. Jumladan, qonning solishtirma og’irligi otlarda1,046-1,059 kg/sm3ga, qoramollarda 1,046-1,058 kg/sm3ga, qo’ylarda 1,041-1,061 kg/sm3ga, cho’chqalarda 1,039-1,059 kg/sm3ga, echkilarda 1,035-1,049 kg/sm3ga teng bo’ladi.
Eritrotsitlar ko'payganda solishtirma og’irlik oshadi va aksincha. Qonning 80% ga yaqin qismini suv, 20%ga yaqin qismini esa quruq moddalar atshkil qiladi. Qonning bir qator fizik-kimyoviy xususiyatlari plazmaning xossa va xususiyatlari bilan belgilanadi.
|
