|
Kurs jumisi tema: Finanslıq esaptiń registrleri hám formaları
|
| bet | 6/9 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 76,18 Kb. | | #120623 |
Bog'liq Djadigerova NodiraJurnal – order formasi
Buxgalteriya esabın memorial-order formasında ámelde bolǵan kemshilikler, esap formasın jetilistiriwdi talap etedi. 1940-jıllarda buxgalteriya esabı formasın talap darejesine kóteriw maqsetinde alıp barılǵan jumıslar nátiyjesinde jetilisken jurnal-order forması payda boldı. 1919-jılda bolsa, burınǵı SSSR Finans ministrligi aldıńǵı kárxanalar buxgalteriya esabında tájriybeden ótken buxgalteriya esabı jurnal-order formasınıń normativ esap registrlerin islep shıqtı. Sol esap registrin jurnal-order dep atalıwı, olar tiykarında júritiletuǵın esap formasınıń da jurnal-order forması dep atalıwına tiykar boldı. 1960-jıl 1-yanvardan qollanilip atirģan buxgalteriya esabınıń birden-bir schyotlar rejesine muwapıq túrde buxgalteriya esabınıń jurnal-order forması úlgili túrde islep shıǵıldı. Bunıń nátiyjesinde xojalıq jurgiziwshi subyektler buxgalteriya esabı principlerine ózgerisler kirgizildi. Jurnal-order formasına shekem buxgalteriya esabınıń memorial-order forması qollanilatuģin edi. Buxgalteriya esabınıń Jurnal-order forması baslanǵısh xojalıq maǵlıwmatların gruppalap jıynasw principine tiykarlanǵan. Bul jıynawda buxgalteriya esabı hámme bólimleri boyınsha xojalıq múlki hám processlerin sintetik hám analitik esabı támiyinlenedi.
Esap beriw ayındaǵı dáslepki hújjet maǵlıwmatların sistemalaw hám jıynaw esapqa alınıwı kerek bolǵan aqsha hám xojalıq processlerin, olardi paydalanıwı boyınsha sáwlelendiriw múmkinshiligin beretuǵın esap registrlerinde alıp barıladı. Sonday eken, memorial-orderlardi dúziw zárúriyatı qalmaydi. Buxgalteriya esabınıń jurnal-order formasında baslanǵısh xojalıq maǵlıwmatları tuwrıdan-tuwrı jurnal-order hám járdemshi vedomostlarda sáwlelendirilip barıladı. Jurnal-order esap registri jazıwlardı xronologik hám sistemalı sáwlelendirip barıwǵa mólsherlengen. Xojalıq jurgiziwshi subyektlerdiń ayirim bir túrdegi xojalıq processleriniń kóp júz bolıwı járdemshi vedomostlardan paydalanıw zárúriyatın tuwdıradı. Ay dawamındaǵı birdey xojalıq processi kóp júz bergenligi sebepli járdemshi qaydnomada sáwlelendirilip barıladı, ay aqırında bolsa, jıynalǵan maǵlıwmatlar jurnal-order esap registrina kóshiriledi. Járdemshi vedomostlar bir waqıtta eki wazıypanı atqaradı. Birinshiden, jurnal-orderge maǵlıwmatlar sáwlelendiriwge xızmet qilsa, ekinshiden, analitik esap registr retinde de paydalanıladı. Járdemshi vedomostlar buxgalteriya esap obektlerin gruppalawda da áhmiyetli bolıp tabıladı. Mısalı, mámile qárejetlerin (sawda kárxanalarında), uliwmaliq islep shıǵarıw qárejetlerin (islep shıǵarıw kárxanalarında) gruppalaw zárúriyatında da járdemshi vedomostlardan paydalanıladı, olarda tiyisli maǵlıwmatlar jıynaladı hám ay aqirinda jurnal -orderda sáwlelendiriledi. Baslanǵısh xojalıq maǵlıwmatların jurnal -orderlarda tuwrı gruppalawdı támiyinlew maqsetinde schyotlar krediti boyınsha korrespondenciyalari jurnal-order esap registrinda tuwrı sáwlelendiriliwi názerde tutilģan halda arnawlı qatar ajıratıw arqalı kórsetip ótilgen. Jurnal-order esap registrlarnida schyotlar boyınsha aylıq, shereklik hám jıllıq esabatlar ushın zárúr kórsetkishler dizimi ushın arnawlı qatarlar ajıratılǵan. Buxgalteriya esabın jurnal-order forması tómendegi tiykarǵı principlerge tiykarlanǵan : Jurnal orderda xojalıq processleri sáwlelendirilip atırǵanda tiyisli schyot krediti boyınsha debetleniwshi schyotlar kórsetilgen halda jazıladı ;
Ekonomikaliq hám esap júrgiziw tárepinen bir-biri menen baylanıslı schyotlar boyınsha jurnal-orderlar sáwlelengen halda qollanıladı ; Sintetik hám analitik esap jazıwları birgelikte alıp barıladı : Buxgalteriya esabı xójáliq processlerin; Qadaǵalawdı aparıw hám aylıq, shereklik, jıllıq esabatlardı dúziwde kerekli kórsetkishlerge ajıratıp sáwlelendiriw; Korresondenciyalaniwshi schyotlar aldınan kórsetilgen esap registrleri (jurnal-order, járdemshi vedomostlar) de sáwlelendiriledi. Esap registrlari bir ay ushın qollanıladı. Jurnal-order forma qollanıwı nátiyjesinde tómendegi múmkinshiliklerge bólinedi:
- esap jumısları ápiwaylastırıw; - xojalıq aylanıwı tezlesedi ; - esap jumısların buxgalteriya xızmetkerleri ortasında bólistiriliwi aqılǵa say shólkemlestiriledi hám aqıbet nátiyjesinde esap jumısları ónimliligi asadı ; - esap jumısları ǵárejetleri azayadı ; - sintetik hám analitik esap jazıwlari birgelikde alıp barıladı ; - esabat dúziwge tayarlıq jumısları jeńillesedi. Buxgalteriya esabınıń Jurnal-order formasında sintetik hám analitik esap jazıwları birgelikte alıp barıladı dep aytıp ótildi. Ayrim esap obektleri boyınsha analitik esap ushın analitik kartochkalar júritiledi. Analitik kartochkalar esap obektleri muǵdarı kóp bolǵanda qollanıladı. Mısalı, Tiykarǵı qurallar analitik esabı ushın № Av-6 a " Tiykarǵı qurallar inventar kartochlari" júritiledi. Islep shıǵarılıp atırǵan ónim ózine túser bahasın anıqlaw maqsetinde qárejetler esabı ushın kartochkalar yamasa joqarıda aytıp ótilgen sıyaqlı, gruppalaytuǵın vedomostlar da júritiledi. Bul analitik esap kartochkaları júrgizilgende, olar maǵlıwmatları tiykarında aylanba vedomostlar dúziledi.
Buxgalteriya esabı jurnal-order formasında qollanılatuǵın eki esap registri (jurnal-order, járdemshi qaydnoma) den tısqarı zárúriyat bolsa, taǵı járdemshi hújjet retinde arnawlı islep shıǵılǵan kestelerden de paydalanıladı. Sintetik esap registri - Bas kitap hám basqa registrlar tiykarında balans hám esabati basqa formaları dúziledi. Bas kitapda har bir schyot boyınsha bet ajıratılıp, ol jaǵdayda schyotģa tiyisli baslanǵısh qaldıq, debet oborotları har bir uyqas túrdegi kreditlenishi schyotlar menen birge, hám de kredit oboroti ulıwma summası, ay aqirina qaldıq summası kórsetiledi. Bas kitapda sáwlelendiriletuǵın schyotlar boyınsha maǵlıwmatlar tiyisli jurnal-order, járdemshi vedomostlardan alınadı. Sonday eken, jurnal-order maǵlıwmatları qanshelli tuwrı hám anıqlıǵı esabat dúziw ushın tiykar esaplanıwshı. Bas kitap maǵlıwmatların da tuwrılıǵın támiyinleydi. Jurnal-orderler xojalıq processlerin sintetik esabın júrgiziwge mólsherlengen bolıp, bir schyot kreditda hám basqa schyotlar debetleniwshi retinde shaxmat jazıwınan paydalanǵan halda júritiledi. Ayrim schyotlar, mısalı, «Kassa», «esaplasiw» schyotlarin kredit oborotların esabın júrgiziwge mólsherlengen jurnal-orderlardan tısqarı, sol schyotlardiń debet oborotların esapqa alıp baratuǵın járdemshi vedomostlar da júritiledi. Sawda kárxanalarında tovarlar esabın júrgiziwge mólsherlengen «Tovarlar» schyoti boyınsha da tap sonday, kredit oborotı esabı ushın jurnal-order, debet oborotı esabı ushın járdemshi vedomostlardan paydalanıladı. Schyotlar debet oborotı ushın mólsherlengen járdemshi vedomostlardaği jazıwlar da kreditleniwshi schyotlar menen sáwlelendiriledi, yaǵnıy shaxmat jazıwı usılında jazıladı. Shaxmat jazıwı usılın ózgesheligi sonda, jazıw bir ret sáwlelendiriledi. Ayrim schyotlarda olar ekonomikalıq mazmunı tárepinen bir-birine uqsas bolǵanlıǵı sebepli, olar esabı ushın bir jurnal-order mólsherlengen.
Mısalı, «Tiykarǵı qurallar», «Tiykarǵı qurallar tozıwı», schyotlari ekonomikalıq mazmunı tárepinen bir-birine uqsas bolǵanlıǵı sebepli 113-jurnal-orderdan paydalanılǵan halda esap júritiledi. Bas kitapqa bolsa, har bir schyot boyınsha ajıratılǵan betlerge tiyisli maǵlıwmatlar ulıwma júrgizilgen jurnal-orderdan alıp jazıladı. Buxgalteriya esabınıń jurnal-order formasında qollanılatuǵın Bas dápterdiń ózgesheligi sonda, ol jaǵdayda schyot maǵlıwmatların bir aylıǵı emes, bálki, bir jıl dawamında jazıp barıladı.
Bas kitap jurnal-order maǵlıwmatların ulıwmalastırıw, esabat formaların dúziw ushın har bir schyotlar boyınsha jazıwlardı tuwrılıǵın tekseriw ushın mólsherlengen.
|
| |
