|
Buxgalteriya esabınıń informacion texnologiyalarģa tiykarlanģan forması
|
| bet | 7/9 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 76,18 Kb. | | #120623 |
Bog'liq Djadigerova NodiraBuxgalteriya esabınıń informacion texnologiyalarģa tiykarlanģan forması.
Buxgalteriya esabınıń bul forması elektron esaplaw mashinaların qollawǵa tiykarlanǵan. Esaplaw texnikaleriniń rawajlanıwı, olardı ekonomikanıń hámme tarawlarinda keń qollanılıwı ekonomikalıq nátiyjelililikke erisiwdiń tiykarǵı faktorlarınan biri bolıp tabıladı. Buxgalteriya esap jumısların rawajlanıwina erisiw, olar natiyjeliligin asırıw maqsetinde jumısların mexanizaciyalastırıw nátiyjesinde buxgalteriya esabınıń keste - avtomatlastırılģan forması payda boldı. Esap jumıslarında EHM lardan paydalanıw járdemshi tómendegi múmkinshiliklerdi jaratadi :
esap jumısları menen bánt bolǵan xızmetkerler sanı qisqaradı.
esap xızmetkerleri miynet ónimdarliģi asıwına erisiledi.
esap maǵlıwmatları qayta isleniwi tezlesedi.
esap maǵlıwmatlarınan paydalanıwdı operativligi támiyinlenedi.
materiallıq juwapkerlik ústinen qadaǵalawdı kúsheytiriwge erisiledi.
kárxanalar múlkshilik saqlanıwı ústinen qadaǵalaw kúsheytırıledı :
esap jumısları menen baylanıslı qárejetler azayıwına erisiledi.
Buxgalteriya esabınıń keste-avtomatlastırılģan forması tiykarında buxgalteriya esabı usılı tiykarǵı elementinen hújjetlestiriw jatadı. Biraq, soǵan áhmiyet beriw zárúrki, hújjetlerdegi maǵlıwmatlardı gruppalaw, ulıwmalastırıw esaplaw mashinaları yamasa kompyuterler járdeminde ámelge asıriladı. Esap jumısları kompyuterlerde ámelge asırilatuǵın kárxanalarda esap maǵlıwmatları esap registrlarinda yamasa esaplaw mashinaların maǵlıwmat tasiwshilarinda saqlanadı, yaǵnıy mısalı, disketlerde. Buxgalter jumıs jayların kompyuter menen támiyinleniwi avtomatlastırılģan jumıs jayların jaratılıwına tiykar boladı. EHMlardan esap jumıslarında paydalanıw ekonomikalıq nátiyjeler menen birge kárxanalarda basqarıwdıń avtomatikalıq sistemasın jaratılıwı menen birge alıp barıladı. Basqarıwdıń avtomatikalıq sisteması kárxanalar xojalıq iskerligin basqarıwdaǵı wazıypalar kompyuterlerdi qóllaw járdeminde atqarıladı. Basqarıwdıń avtomatikalıq sisteması (BAS) kárxana xojalıq iskerligi dawamında júzege keletuǵın máseleler, wazıypalardı operativ etiwdi tiyisli ilajlar belgileniwin, qararlar qabıl etiliwin támiyinleydi. Sonıń menen birge, ilajlardı ámelge asırılıwı, qararlar orınlanıwı ústinen qadaǵalawdı operativligi de BAT sisteması járdeminde támiyinlenedi. Buxgalteriya esabında esaplaw texnikası qurallarından paydalanıw, natijasida payda bolǵan, buxgalteriya esabınıń keste - avtomatlastırılģan forması kompyuter programmaları den paydalanıwǵa tiykarlanǵan. Kompyuterlerdi esap jumıslarına mólsherlengen programmaları esap registrlarin avtomatlastırılģan tárzde dúziwge múmkinshilik jaratadı. Buxgalteriya esabınıń jetilisken avtomatlastırılģan formasında tiykarǵı basqish buxgalteriya maǵlıwmatların qayta islew bolıp tabıladı. Maǵlıwmatlar qayta islew ushın kompyuterge kiritiliwinen aldın, maǵlıwmatlar qayta islewge maslastırılıwı kerek.
Avtomatlastqaytģan esap formasında hújjetler aylanıwı hám sol formaǵa maslasqan halda dúzilisi kerek. Maǵlıwmatlardı qayta islewge mólsherlengen programmalardı tayarlaw, olardı qóllawǵa tiyisli texnologiyalıq hám qóllaw kórsetpeleri de bul formadaǵı basqishlardan esaplanadı. Islep shıǵılǵan programmaǵa kóre, maǵlıwmatlar esaplaw orayı (HM) yamasa avtomatlastırılģan jumıs jayında buxgalteriya jumısshısı túrli mazmundaģi esap registrlarin aladı. Programmada islep shıǵılǵanına kóre, bul esap registrleri jurnal-orderlar, vedomostlar, kitaplar, kartochkalar hám basqalar bolıwı múmkin. Xojalıq jurgiziwshi subyektler buxgalteriya esabı qaysı formasından paydalanıwdı ǵárezsiz túrde belgileydiler hám bunda olar esap-kitap jumısların kólemi, esap xızmetkerleriniń sanı, ilmiy tájriybesi hám basqa faktorlardı itibarǵa aladılar. Xojalıq jurgiziwshi subyektler xojalıq xızmetleri esabın júrgiziwde buxgalteriya esabınıń qaysı formalarınan paydalanıwlarına qaramastan, Ózbekstan Respublikasınıń «Buxgalteriya esabı tuwrısında» ģi nızamına hám basqa tiyisli normativ hújjetlerge hám kórsetpelerine ámel etiwleri shárt. Ápiwayılastırılģan forma Nızamshılıqqa qaray Ózbekstan Respublikasında kishi isbilermenlik subektleri tómendegi kriteryalar boyınsha ajratıladı : Islep shıǵarıw tarmaqlarında bánt bolǵan xızmetkerlerdiń ortasha jıllıq sanı 20 kisiden, xizmet kórsetiw tarawı hám basqa óndiriske baylanıslı bolmaǵan tarmaqlarda 10 kisiden, kótere, usaqlap satıw sawda hám ulıwma awqatlanıw salasında 5 kisiden aspaǵan mikrofirmalar.
Tómendegi tarmaqlarda bánt bolǵan xızmetkerlerdiń ortasha jıllıq sanı :
kiyim-kenshek hám azıq-awqat sanaatı, metallǵa qayta islew hám ásbapsazliq, aǵashdi qayta islew, mebel sanaatı hám qurılıs materialları sanaatında - 100 kisiden;
mashinasazliq, metallurgiya, janar may -energetika hám ximiya sanaatı, awıl-xojalıǵı ónimleri jetistiriw) hám qayta islew, qurılıs hámde taǵı basqa sanaat-islep shıǵarıw tarawlarında - 50 kisiden;
pán, ilimiy xizmet kórsetiw, transport, baylanıs, xizmet kórsetiw tarawı (qamsızlandırıw kompaniyalarınan tısqarı), sawda hám ulıwma awqatlanıw hámde taǵı basqa, óndiriske baylanıslı bolmaǵan tarawlarda - 25 kisiden aspaǵan kishi kárxanalar.
Kishi kárxanalar hám mikrofirmalar kárxananıń esap siyasatın ózleriniń xojalıq xızmetleri talaplarınan kelip shıqqan halda ǵárezsiz túrde tańlaydilar. Buxgalteriya esabı hám esabatlar kishi isbilermenlik subektleri tárepinen nızamshılıq tiykarında belgilengen birden-bir tiykarlarına muwapıq júritiledi. Esaptıń ápiwayılastırılģan formada shòlkemlestiriw ushın kishi kárxanalar hám mikrofirmalar kárxanalardıń finans-xojalıq iskerligi buxgalteriya esabınıń úlgili esapbetler jobası tiykarında aqshalar hám olardıń dárekleri esabın tiykarǵı esapbetlerde júrgiziw imkaniyatın beretuǵın jáne bul arqalı ulıwma buxgalteriya esabı maǵlıwmatlarınıń isenimliligi ústinen qadaǵalawdı támiyinlew imkaniyatın beretuǵın xojalıq operaciyalarınıń buxgalteriya esabı esapbetleriniń qısqartirilģan jumısshı rejesin dúziw huqıqına iye esaplanadı. Kishi kárxanalar hám mikrofirmalar qollanilip atirģan buxgalteriya esabı registrlarin tómendegi talaplarǵa ámel etken halda óz jumısları mánisine ǵárezsiz túrde maslastırıp alıwları múmkin:
birden-bir stilistika tiykari (eki tárepleme jazıw principi) na;
analitik hám jıynama esap maǵlıwmatlarınıń óz-ara baylanıslılıǵına ;
barlıq xojalıq operaciyalarınıń registrlarda jalpı sáwlelendiriliwine;
esapqa alıwdıń baslanǵısh hújjetleri tiykarında esapqa alıwǵa ; xojalıq iskerligin basqarıw hám baqlaw ushın, soniń menen, finanslıq esabatlardı dúziw ushın zárúr bolǵan kórsetkishler boyınsha baslanǵısh hújjetler maǵlıwmatların toplaw hám sistemalastırıwǵa.
Buxgalteriya esabınıń baslanǵısh basqıshı bolıp barlıq xojalıq operaciyaların baslanǵısh esap informaciyası málim bir materiallıq tasıwshılarınıń tolıq hújjetlestiriliwi esaplanadı.
Esapqa alıwdıń kelesi basqıshları bolıp tómendegiler esaplanadı :
buxgalteriya esabı registrlarinda qollanılatuǵın baslanǵısh esap hújjetlerinde keltirilgen maǵlıwmatlarin qayd etiw;
finanslıq esabatlardı dúziw;
buxgalteriya registrlari maǵlıwmatlarınan basqa xojalıq jurgiziwshi subekt ushın zárúr bolǵan informaciyanı alıw ushın paydalanıw.
Xojalıq jurgiziwshi subektler tárepinen ǵárezsiz túrde islep shıǵılatuǵın baslanǵısh hújjetler formaları usı subekt mánisin sáwlelendiriwshi tımsallar qosılǵan haldaǵı tiyisli úlgili formalarında názerde tutılǵan májburiy rekvizitlardi óz ishine alıwı kerek. Nátiyjede, buxgalteriya esabınıń ápiwayılastırılğan forması sıyaqlj registrlerdiń eki túrinen paydalanılıwı múmkin:
Xojalıq operaciyaların esapqa alıw dápteri;
Tiyisli esapqa alıw obektleriniń esapqa alıw qaydnomalari (C-1-den C-11-sanǵasha qosımshalarǵa qaray ).
Subektlar óz iskerligi mánisiniń talapların esapqa alǵan halda baslanǵısh hújjetlerdiń usınılıp atırǵan formalarına qosımsha ústinler hám qatarlardı kirgiziw huqıqına iye esaplanadı. Xojalıq operaciyaların esapqa alıw dápteri aqshalardıń bar ekenligi hám olardıń málim bir sánege bolǵan dárekleri hám finanslıq esabat dúziwdi anıqlaw múmkin bolǵan analitik hám jıynama esap registri bolıp esaplanadı. Qaydnomalar analitik esap registrlari bolıp esaplanadı. Bunnan sonı juwmaq qılıw múmkin, Xojalıq operaciyaların esapqa alıw dápterin yamasa baslanǵısh hújjetler maǵlıwmatları tiykarında, yamasa qaydnomalardiń juwmaqlawshı maǵlıwmatları tiykarında toltırıw múmkin. Xojalıq operaciyaların esapqa alıw dápterin qaydnomalar kórinisinde, onı operaciyalar esabı pútkil esap beriw jılı dawamında júritiletuǵın ayǵa yamasa dápter formasında ashılǵan halda, júrgiziw múmkin. Bunda dápter birme -bir tekseriliwi hám nomerlengen bolıwı kerek. Onıń sońǵı betinde, baslıq hám bas buxgalterlerdiń qolları menen, sonıń menen birge, xojalıq jurgiziwshi subektiń pechati menen tastıyıqlaniwshi, keltirilgen betler sanı jazıp qóyıladı. Xojalıq operaciyaların esapqa alıw dápteri hár bir aqshalar hám olar ámelde bolǵan derekler túri boyınsha esabat dáwiri basına bolǵan qaldıqlar summaları jazıwları menen ashıladı. Odan keyin " Operaviyalar mazmunı" ústininde hár bir baslanǵısh hújjet tiykarında bul aynıń barlıq xojalıq operaciyaları xronologik izbe-izlilik tiykarında pozicion usılda jazıp barıladı. Bunda, dápterde " Qadaǵalaw summasi" ústininde belgilengen hár bir operaciyaǵa tiyisli summalar eki tárepleme jazıw usılında aqshalar hám olardıń dárekleri muwapıq túrlerin esapqa alıw esapbetleriniń " Debet" hám " Kredit" ústinleri boyınsha bir waqtıniń ózinde sáwlelendiriledi. Barlıq esapbetler debetorliq oborotlarınıń ulıwma juwmaǵı kredit oborotları ulıwma juwmaǵı hám " Qadaǵalaw summasi" juwmaǵına teń bolıwı kerek. Xojalıq operaciyaları dápterinde buxgalteriya esabın júrgiziw ushın barlıq zárúr esapbetler keltiriliwi múmkin. Kishi kárxanalar hám mikrofirmalar tek Buxgalteriya balansı - 1-sanli forma, Finanslıq nátiyjeler tuwrısında esabat - 2-san formadan ibarat bolǵan jıllıq finanslıq esabattı usınıs etediler.
|
| |
