4.2-rasm. AIM li signal spektori
YUqoridagini hisobga olganda diskretlash tadbirini bajarsa bo‘ladi. Diskretlash-bu uzluksiz signalning oniyli qiymati haqidagi axborotni olishdir. Bu axborotni amplitudali modulyasiyalangan impulslar shaklida olish mumkin. Takrorlanish davri Td = 1/fd va kengligi τ u bo‘lgan to‘g‘ri burchakli shaklidagi impulslarni impuls generatori ishlab chiqaradi. Agar shu impulsni elektron kalitini (EK) davriy ishga tushirish uchun ishlatib va EK kirishga bir vaqtda xohlagan shakldagi anolog signal x = f(t) berilsa, EK chiqishida har xil amplitudali impulslar ketma-ketligi ko‘rinishida modulyasiyalangan signal F(t) paydo bo‘ladi (4.3-rasm).
4.3-rasm. AIM.
Bu ko‘rilgan uzluksiz signalni impuls ketma-ketligiga o‘zgartirish jarayoni amplituda-impulsli modulyasiya (AIM) deyiladi.
So‘zlashuv spektori kengligi 0,3 ÷ 3,4 KGs bo‘lgan anolog signali uchun uzatish liniyasini qabul qilish oxirida AIM signalni tanishni ta’minlovchi o‘zgartirishni kerakli sharti Kgs bo‘ladi. Agar fg = 8 Kgs qabul qilingan modulyasiyalangan impulslarni ketma-ketlik davri
Td = 1/fd = 1/8 = 125 mks. Impuls kengligi τ u uzatuvchi signal energiyasini aniqlaydi.
AIM birinchi va ikkinchi turi mavjud. AIM birinchi turida signal cho‘qqisi turli shaklli impulslarga ega. AIM ikkinchi turida impuls cho‘qqisi tekis qoladi.
Kvantlash tadbirida har bir diskret AIM signali amplitudasining qiymatini aniqlashga olib keladi. Buning uchun shkala tanlanadi. Bu shkala uzunligi modulyasiyalangan anolog signalning pastki va yuqoridagi daraja qiymatlari bilan aniqlanadi. SHkala darajalar soni IKM o‘zgartirish uchinchi tadbirini bajarish uchun qabul qilingan kod tizimiga bog‘liq. Uchinchi tadbirda AIM signallar diskretlarining amplitudasi qiymatlari kodlanadi. Kodlash uchun ikkilangan kod (natural va simmetrik) ishlatish qulay. Bunda kvantlash darajasi soni 2n tarzida aniqlanadi, bu erda n=1,2… kod elementlari soni. Kvantlash daraja sonidan IKM signal ko‘rinishida aloqa liniyasi bo‘yicha uzatilayotgan nutq sifatiga bog‘liq. N qancha katta bo‘lsa, shuncha nutq sifati yaxshi bo‘ladi. Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqi ITU-T tavsiyasi asosida n = 8 olingan, bunda 2n = 28 =256 bo‘ladi. Misol tariqasida n = 3 olingan bunda, 2n = 23 = 8. 2.4-rasmda kvantlash tadbiri keltirilgan. Kvantlashda diskret qiymati joylashgan chegara faqat intervali aniqlanadi.
a) Natural ikkilangan kod asosida
b) Simmetrik ikkilangan kod asosida
4.4-rasm. Kvantlash tadbiri.
Diskret o‘zini aniq qiymati aniqlanmaydi. SHuning uchun qabul qilgichda diskretni tiklash xatolik bilan amalga oshiriladi. Diskretni tiklangan va haqiqiy qiymati orasidagi farq kvantlash shovqini deb ataladi (4.5-rasm).
4.5-rasm. Kvantlash shovqinini hosil bo‘lishi.
Signal darajasi kamaysa, signalni kvantlash shovqini nisbati kamayadi. Signal kvantlash shovqinini nisbat signal darajasiga bog‘liq bo‘lmasdan, taxminan bir xil bo‘lishini olish uchun, o‘zgaruvchan kvantlash qadami kengligidan foydalanish mumkin: kichik signallar uchun kichik, katta signallarga katta. Demak, kvantlashni ikki ko‘rinishi mavjud: chiziqiy va nochiziqiy. CHiziqiy kvantlashda signal/shovqin nisbatni signaldan bog‘liqligi ravon oshib boradi, chunki xato signali foydali signalga bog‘liq emas. Nochiziqiyda signal/shovqin nisbat signaldan bog‘liq bo‘lmay qoladi.
Modulyasiyalangan signal amplituda qiymatini X harfi bilan belgilaymiz.Zichlash (kompresor) tavsifini Y = f(x) tanlab olish bilan, moslik bilan ba’zi bir u qiymatini keltiramiz. Y qiymatlari diapozoni, o‘z navbatida N intervallarga bo‘linadi. Y o‘qidagi har bir intervalga X o‘qida S (X) interval mos keladi (4.6-rasm).
S (X) = (1/N) (d x / d y)
|
