|
D platforma 10-20 sm ga suriladi va platformadan C
|
| bet | 5/13 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 1,02 Mb. | | #123858 |
Bog'liq LAB. ko\'rsatma 2023D platforma 10-20 sm ga suriladi va platformadan C yukning pastki qismigacha bo‘lgan masofa o‘lchanadi. Yuqoridagi tajriba o‘sha yukchalar bilan 5 marta bajariladi va o‘rtacha vaqt hisoblanadi
Tajriba uch xil S1 , S2 , S3 masofalar uchun bajariladi 1-jadval
|
N
|
S1=
|
S2=
|
S3=
|
|
δ
|
t1i
|
1>
|
1>
|
t2i
|
2>
|
2>
|
t3i
|
3>
|
3>
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. Tajriba bir xil yukchalar bilan o‘tkazilganda tizimning tezlanishi ham (deyarli) bir xil bo‘ladi
Tekis tezlanuvchan harakatda yo’l qonunini tekshirish aniqligini baholash uchun har xil o’tilgan yo’llarda tezlanishni topishdagi nisbiy xatolikni hisoblash kerak.
δ ,
Bu yerda
2-vazifa. Nyutonning 2- qonunini tekshirish
Atvud mashinasida qo‘shimcha yukchani C yukdan СI yukka olib qo‘yib, tizimning massasini o‘zgartirmay harakatlanuvchi kuchni o‘zgartirish mumkin Dinamikaning asosiy qonunini tekshirishda 2 ta qo‘shimcha yukcha kerak bo‘ladi.
C yukning pastki asosidan S1 masofada yaxlit platforma o’rnatiladi.
O‘ngdagi C yuk ustiga 2ta m1 va m2 yukchalar qo‘yiladi va elektromagnitni tok manbaiga ulab, tizimni boshlang‘ich holatda ushlab turiladi.
Elektromagnit tokdan uziladi va bir vaqtning o‘zida sekundomer ishga
tushiriladi. D platformaga C yuk urilganda sekundomer to’xtatiladi t vaqt 5 marta o’lchanadi.
Bu hol uchun, (1)
Va mta1 = (m1 + m2 )g = F1 :
bu yerda mt = 2m +m1 + m2
O‘lchangan vaqt ( ti ) ning qiymatlari, vaqtning o‘rtacha qiymatining kvadrati va S1 masofa 3 jadvalga yoziladi.
SI va SII qiymatlar uchun 1,2,3 punktlar qaytariladi va 3-jadvalga yoziladi.
Chapdagi CI yuk ustiga yengil yukcha (m1)m2) va o’ngdagi C yuk ustiga esa og’ir yukcha qo’yilgan xol uchun tajriba qaytariladi. Bu hol uchun
(3)
mta2 = F1=(m1 - m2 )g (4)
olingan natijalar 3-jadvalning o’ng tomoniga yoziladi va o’rtacha vaqt aniqlaniladi hamda hisoblaniladi.
(1) va (3) dan
(5)
(2) va (4) dan esa
(6)
hosil qilinadi.
Agar tajribada o‘lchangan kattaliklar (5) va (6) formulalarning o‘ng tomonlari tengligini isbotlasa u holda formulaning chap tomonlari ham tengligi isbotlanadi Demak tajriba asosida aniqlangan tezlanishlar nisbati (5) Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan hisoblangan (2) (4) tezlanishlar nisbatiga teng ekanligi tekshiriladi.
Shuning uchun tajriba natijalari bo’yicha nisbat topiladi. Bu amal 3-6 ta turli
kombinatsiyalarda bajariladi. Ularning barchasi taxminan o’zaro teng bo’lishi hamda nisbatga yaqin bo’lishi kerak.
10
№
№
|
F1=(m1+m2)g
|
F2=(m1-m2)g
|
S1 < t2>2
S2 < t1>2
|
m1+m2 m1- m2
|
Δ
|
S1
|
t1
|
1>2
|
S2
|
t2
|
2>2
|
1
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
va uchun ham shu tartibda bajariladi. Quyidagi nisbat aniqlanadi
(7)
va ularning o‘rtacha qiymati topiladi
Hisoblashlarni soddalashtirish uchun tajribani qiymatlarda o`tkazish mumkin, ya’ni bunda 3 punktdan keyin 5 punkt bajariladi va h.k . Masofalar albatta har xil bo’lishi mumkin unda (5) va (7 ) formulalar qisqarmaydi.
NAZORAT SAVOLLARI
Qattiq jismning ilgarilanma harakati deb qanday harakatga aytiladi? Moddiy nuqta nima? Qachon qattiq jismning ilgarilanma harakatini moddiy nuqta- ning harakati deb qarash mumkin?
Trayektoriya ko‘chish tezlik va tezlanish nima?
Kuch kuch impulsi kuch momenti nima? Teng ta’sir etuvchi kuch nima? Nyutonning 3 ta qonunini ta’riflang
Massa deb nimaga aytiladi? Moddiy nuqtaning impulsi qanday kattalik? Dinamikaning asosiy qonuni qanday tushuntiriladi?
Inersial sanoq tizimini tushuntiring
Atvud mashinasining tuzilishini so‘zlab bering Unda yukning tekis tekis tezlanuvchan va tekis sekinlanuvchan harakati qanday kuzatiladi
Atvud mashinasida tekis tezlanuvchan harakatning yo‘l qonuni qanday tekshiriladi?
Atvud mashinasida tekis tezlanuvchan harakatning tezlik qonuni qanday tekshiriladi?
9.Nyutonning ikkinchi qonunini Atvud mashinasi yordamida qanday tekshirish mumkin.
2-MASHG’ULOT
L A B O R A T O R I YA I S H I № 2
QATTIQ JISMLARNING INERSIYA MOMENTINI ANIQLASH.
(OG’IR G’ILDIRAKNING INERTSIYA MOMENTINI ANIQLASH)
1. Ishning maqsadi: Ishqalanish kuchlari va inertsiya momentiga oid olingan nazariy
bilimlarni amalda qo’llash malakasini hosil qilish.
2. Kerakli asboblar: gorizontal o’qqa o’rnatilgan og’ir g’ildirak, yuklar, sekundomer, vertikal taxtaga yopishtirilgan millimetrli masshtab lineyka.
3. NAZARIY QISM.
Qo’zg’almas o’q atrofida aylana oladigan jismga uning aylanish o’qida yotmagan kuch ta’sir etsa, u aylanma harakatga keladi. Kuchning ta’sir etish vaqti ortishi bilan aylanayotgan jismning burchak tezligi ham ortib boradi. Ilgarilanma harakatdagi jism massasi uning inertligini ifodalasa, aylanma harakatdagi jismning aylanish o’qiga nisbatan inertsiya momentini inertlik o’lchovi deb qarash mumkin. Agar m massali A moddiy nuqta (1-rasm) OO1 o’q atrofida aylanayotgan bo’lsa, uning inertsiya momenti jism massasining uning aylanish o’qigacha bo’lgan masofasi kvadratiga ko’paytirilganiga teng bo’ladi, ya’ni
Qo’zg’almas o’q atrofida aylanayotgan qattiq jismning aylanish o’qiga nisbatan inertsiya momenti uni tashkil qiluvchi moddiy nuqtalar inertsiya momentlarining yig’indisiga teng bo’ladi:
bu tenglikda - qattiq jism istalgan elementining massasi, - dan aylanish o’qigacha bo’lgan masofa. Aylanma harakatdagi qattiq jism uchun dinamikaning ikkinchi qonuni quyidagicha yoziladi:
(1)
(1) tenglikka ko’ra qattiq jismni aylantiruvchi M kuch momenti jism I inertsiya momentining burchak tezlanish ga ko’paytmasiga teng.
Aylanayotan jismning inertsiya momentini aniqlash uchun energiyaning saqlanish qonunidan foydalaniladi. Agar m massali jism h1 balandlikka ko’tarilsa, sistemaning to’liq energiyasi uning potencial energiyasiga teng bo’ladi, ya’ni
(2)
Bu erda g - erkin tushish tezlanishi. Agar m massali jism og’ir g’ildirakning shkiviga o’ralgan ipga osib qo’yilsa, yuk pastga tusha boshlaganda, shkiv bilan birgalikda g’ildirakni ham aylanma harakatga keltiradi (2-rasm). Tushayotan yukning kinetik
energiyasi . Bu tenglikda - yukning tushish tezligi. Shuningdek, aylanma harakatga kelgan sistema ham kinetik energiyagya ega bo’ladi. Bu tenglikda - sistemaning burchak tezligi. Sistemaning aylanma harakatida uning tayanch nuqtalari (podshipniklar) dagi ishqalanish kuchi f ni engish uchun
2-rasm
ish bajariladi. Sistemaning potencial energiyasi shu sistemaning kinetik energiyasini orttirishga va ishqalanish kuchini engishga sarflanadi. Energiyaning saqlanish qonuniga ko’ra
(3)
(3) tenglik m massali yuk to’liq pastga tushgan hol uchun o’rinlidir. Yuk pastga tushgach o’z inertsiyasi bilan h2 balandlikka ko’tariladi (h2h1). Bu balandlikda sistemaning potencial energiyasi
(4)
Sistema potencial energiyasining kamayishi ishqalanish kuchining bajargan ishiga teng bo’ladi, ya’ni
(5)
(5) dan ishqalanish kuchini topamiz:
(6)
Endi (3) tenglikni o’zgartirib, inertsiya momentini aniqlaydigan ifodani topamiz. Yuk h1 balandlikdan tushayotganda uning tezligi tekis tezlanuvchan bo’ladi. Bu tezlik bo’lib, tenglikda t - yukning tushishi vaqti. Yuk bosib o’tgan yo’l
U holda
(7)
bo’ladi. Burchak tezlik
(8)
(8) va (7) ifodalardan
(9)
bo’lib, bu erda r - shkiv radiusi. Endi (6), (7) va (9) tengliklarni (3) tenglikka qo’yib, hamda uni I ga nisbatan echsak,
(10)
ni hosil qilamiz.
|
| |
