Misol.
Mebel fabrikasi oshxona mebeli uchun stollar ishlab chiqaradi.
Slolda idish yuvish moslamasi joylashtiriladi, u o ‘z o ‘rnida issiq
va sovuq suv krani bilan komplektlanadi.
Id ish yuvish m oslam asi va sm esitellarga b o 'lg an ehtiyoj
ikkilamchi deb ataladi, chunki u birlamchi ehtiyoj (ish stollari
m iqdori)dan kelib chiqadi. Agar
idish yuvish moslamalari va
smesitellar savdo-sotiq tarm og‘iga zarur ehtiyot qismiari sifatida
yetkazilsa, unda bu mahsulotlarga ham birlamchi, ham ikkilamchi
ehtiyojlar o ‘rinli b o lad i.
Ikkilamchi ehtiyoj hisobida quyidagilar berilishi ko‘zda tutiladi:
hajm va m uddatlar lolg‘risida m a’lum otlarni o ‘z ichiga olgan
birlam chi
ehtiyojlar; o ‘ziga xosligi yoki q o ‘llanilishi haqida
m a’lumotlar; qo ‘shimcha yetkazib berish imkonining mavjudligi;
korxonaning q o ‘l ostida bo ‘lgan m ateriallar miqdori. Shuning
uchun ikkilamchi ehtiyojlarni aniqlash uchun hisobning deter
m inant uslublari qoilaniladi.
Agar o"ziga xos jihatlarning yo‘qligi yoki materiallarga b o ‘lgan
ehtiyojning kamligi natijasida bu uslubni qo‘llab boim asa,
u holda
xom ashyo va m ateriallar harakati haqida m a ’lu m o t asosida
ehtiyojlar bashorat qilinadi.
Uchlamchi ehtiyoj deb ishlab chiqarishni yordamchi material-
1аща va eskiruvchi moslamalarga b o ‘Igan ehtiyoji tushuniladi. U
ikkilamchi ehtiyojdan kelib chiqqan holda materiallarni ishlatish
ko'rsatkichlari asosida aniqlanadi (ehtiyojlarni determ inantlar orqali
aniqlash), bunda mavjud m ateriallar
harakati asosida statistik
hisoblar olib boriladi yoki ekspertli yo'nalishlar ishlatiladi.
Mavjud xarajatlar hisobidan kelib chiqqan holda materallarga
brutto va netto ehtiyojlar ajratiladi.
Brutto ehtiyoj deb rejali davr mobaynida materiallarga bo'lgan
ehtiyoj tushuniladi, bunda omborda yoki ishlab chiqarishda mavjud
zaxiralar hisobga olinmaydi. N etto ehtiyoj deb rejali davr davomida
materiallarga bo'lgan ehtiyoj tushuniladi,
bunda aksincha mavjud
zaxiralar hisobga olinadi. U m a’lum m uddat mobaynida om borda
mavjud zaxiralar bilan brutto ehtiyoj o ‘rtasidagi farq sifatida
aniqlanadi.
170
Amaliyotda m ateriallarga b o lg a n um umiy ehtiyoj qo ‘shim cha
ehtiyojning brutto ko'rsatkichiga nisbatan o ‘sib boradi, bu ehtiyoj
ishlab chiqarishdagi brak va m oslam alarni sozlash ham da texnik
xizmat k o ‘rsatish bo'yicha ishlatilib borilishi bilan asoslanadi.
Omborda mavjud zaxiralar bilan taqqoslangandan
keyin qoldiq
ehtiyoj kelib tushishi zarur bo'lgan zaxiralar m iqdoriga m oslash-
tiriladi.
M ateriallarga bo‘lgan har xil turdagi ehtiyojlarning o 'zaro
ta ’siri 10.1-rasmda ko'rsatilgan.
