X BOB
FAVQULODDA HOLATLARDA QUTQARUV VA BIRINCHI
TIKLASH ISHLARINI TASHKIL ETISH
10.1. Tabiiy ofatlar, avariya va halokat oqibatlarini bartaraf
etishda QBTIni tashkil etish va o‘tkazish
Tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari va halokatiar yuz berganda
katta miqyosdagi kulfatlarga olib keladi hamda ko‘plab insonlaming
hayotiga zomin bo‘ladi. Agar bu falokatlar o ‘z vaqtida bartaraf qilinmas
ekan ulaming qamrovi milliy, hatto, transchegaraviy darajadagi favqulodda
vaziyatlami keltirib chiqarishi mumkin, Favqulodda vaziyatlami bartaraf
etish - favqulodda vaziyatlar yuzaga kelganda o‘tkaziiadigan
chora-
tadbirlar, jumladan, insonlaming sog‘lig‘ini va hayotini saqlash, atrof
muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy yo'qotishlar miqdorini kamaytirish,
favqulodda vaziyatlar yuz bergan hududlami halqaga olish, xavf
xususida aholini o‘z vaqtida ogohlantirish, xalq xo‘jaligi tarmoqlarining
barqaror ishlashini ta’minlash, yuzaga keladigan xavfli omillar ta’sirini
tugatishga qaratilgan avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘mas
tiklov ishlarining majmuasidan iborat. Mazkur majmuani
tashkil qiluvchi
omillaming eng asosiy turi - bu favqulodda vaziyatlami bartaraf etishda
o‘tkaziladigan avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmas ishlar
(QBTI) hisoblanadi. Chunki tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari
va halokatiar o ‘zining to‘satdan yuzaga kelishi bilan hamda keltiradigan
zararlari bilan xavfli. Bu balokatlaming oldini oluvchi va boshqa zaruriy
chora-tadbirlar
qanchalik tez bajarilsa, ulaming talafotga olib keluvchi
ta’sirlarini bartaraf etish shunchalik oson kechadi. Buning uchun avariya-
qutqaruv va boshqa kechiktirib boMmaydigan ishlami olib boruvchi
kuchlar va vositalar tayyor bo‘lishi lozim.
QBTI ishlarini olib borishda rahbarlar tarkibi, ishlarni olib boruvchi
mutaxassislar ham mazkur ishlami tashkillashtirish va olib borish, yuz
bergan favqulodda vaziyatlarning mohiyatini,
mazmunini yaxshi bilishlari
va bajariladigan tadbirlar bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari
shart. Tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarda quyidagi
avariya-qutqaruv ishlari bajariladi:
-
tizimlaming harakatlanish yo‘nalishi va bajariladigan ishlar
koTamini aniqlash;
178
- tizimiarning harakat yo'nalishida va bajariladigan ish hududlaridagi
yong‘inni halqaga olish va o ‘chirish;
- jabrlanuvchilami qidirib topish va ulami qutqarish;
- vayron bo‘lgan, buzilgan, yong‘inli,
suv bosgan, gazga, tutunga
to‘lgan obyektlarda qolgan fuqarolarni qutqarish;
- jabrlanganlarga birinchi tibbiy va birinchi shifokor yordamini
ko‘rsatish va ulami davolash muassasalariga evakuatsiya qilish;
- aholini xavfli hududlardan xavfsiz hududlarga ko‘chirish;
- shikastlangan o'choqlarda zaruriy sanitariya-gigiyena va epidemiyaga
qarshi tadbirlarni tashkil etish;
- aholini suv, oziq-ovqat va boshqa birinchi
ehtiyoj buyumlari bilan
ta’minlash.
