|
Maktabgacha yoshdagi bolalar diqqatini rivojlantirishning asosiy omillariBog'liq 2267-Текст статьи-6411-1-10-20230423 (1)Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил № 12)
ISSN 2181-1709 (P)
376
Education and innovative research 2022 y. №12
1.Diqqatning natural (tabiiy) rivojlanishi. Bunda muallif umumorganik rivojlanishini
tushuntiradi, ya’ni markaziy nerv tizimining strukturaviy va fuksional jihatdan o’sishini
ko’rsatadi. Bu rivojlanish butun hayot davomida bo’ladi, ammo bunda «sekinlashgan» va
«bir oz pasaytirilgan» ko’rinishlari mavjud.
2.Diqqatning madaniy rivojlanishi. Bunda ixtiyoriy diqqatning namoyon bo’lish
xususiyati madaniy konsepsiya bilan bog’liq deb tushuntiriladi. Katta yoshdagi odamlar
diqqatining psixologik mexanizmi haqida gapirib, tashqi operasiya organizm xulqini ichki
operasiyasiga aylanadi, deydi. Madaniy rivojlanish bola tashqi muhit bilan aloqa qila
boshlagandan o’sa boshlaydi.
L.S.Vigotskiy ishlarini A.N.Leontev o’z tadqiqotlarida davom ettirib, ixtiyoriy
diqqatning rivojlanishini o’rgandi. U ixtiyoriy diqqat xatti-harakatni boshqarishning oliy
shakli va tarixiy rivojlanish mahsuli deb tushundi. Bolalarda diqqat shaklarini tahlil qilib 3
ta bosqich mavjudligini ko’rsatdi.
1. Natural bevosita,to’g’ridan-to’g’ri aktlardan iborat. Bunda to’planish ixtiyorsiz
namoyon bo’lib, asosan maktabgacha bo’lgan bolalarda vujudga keladi. Ya’ni bu bolalar o’z
xulq-atvorlarini o’zlari boshqara boshlaydilar.
2.Tashqi belgining ahamiyatini egallash, tushuna bilishlari turadi. Bu bosqich
boshlanqich ta’limda asosiy rol o’ynaydi.
3.Tashqi taassurotlarning ichki ta’sirlarga aylanish jarayoni bilan bog’liq bo’lib, bu
asosan katta yoshdagi kishilarda bo’ladi.
Uzoq vaqt A.N.Leontev maktabgacha yoshdagi bolalar diqqatini tekshiradi. Chunonchi,
idrok bilan diqqat aloqasini o’rgandi. Diqqat hodisasi shunday hodisaki, u idrokning qanday
kechishi bilan belgilanadi, deb tushuntirdi.
Bu yoshda birinchi marta ular o‘zlarining e’tiborlarini boshqarishni boshlaydilar, ongli
ravishda ba’zi bir narsalarga, hodisalarga yo‘naltiradilar, ular uchun qolish uchun ba’zi
vositalardan foydalanadilar.
Katta maktabgacha yoshdan boshlab, bolalar o‘zlarini intellektual jihatdan muhim
qiziqishlarga ega bo‘lgan harakatlarga (jumboq o‘yinlari, topishmoqlar, o‘quv-tarbiyaviy
vazifalar) e’tiborini qarata oladilar. Etti yoshga qadar intellektual faoliyatda diqqat
barqarorligi sezilarli darajada oshadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar e’tiborining quyidagi xususiyatlari mavjud:
1) qisqa konsentratsiya, qisqa vaqt ichida sezilarli tebranishlarga moyilligi, bolalar
bir necha marotaba faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o‘tishadi, rejalarini bir necha bor
o‘zgartiradilar;
2) tashqi ta’sirlarga rioya qilish, hatto ozgina begona stimul ham bolaning e’tiborini
faoliyatdan chalg‘itadi;
3) mashg‘ulot turiga qarab, 4 yoshli bolalar qiziq ertakni diqqat bilan tinglashlari yoki 20
daqiqa yoki undan ko‘proq vaqt davomida multfilьmlarni tomosha qilishlari mumkin, ammo
ular kuku boshlangandan 5 minut o‘tgach, qiziq bo‘lmagan mashg‘ulotlardan chalg‘itadilar;
4) ixtiyoriy ruhiy tartibga solish bo‘lmagan taqdirda o‘z xohishiga ko‘ra bir ob’ektdan
ikkinchisiga o‘tish imkoniyati yo‘qligi;
5) bolalarning yoshiga qarab, bolalar qanchalik kichik bo‘lsa, ular kattalarning so‘zlariga
shunchalik kam e’tibor berishlari mumkin, chunki ularning e’tiborini yorqin, jozibali narsalar
ko‘proq jalb qiladi (so‘zlar faqat ularga hamroh bo‘ladi) ularni tug‘diradi)) o‘rta va kattaroq
maktabgacha yoshdagi kattalar so‘zlari bola uchun muhimroq ahamiyatga ega bo‘lib, u
o‘zini o‘zi faol ravishda ularga e’tiborini qaratadi;
6) diqqatning zaif taqsimlanishi (bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq faoliyat
turlarini bajara olmaslik), kichik hajm (qisqa vaqt ichida ko‘plab ob’ektlarni o‘z ichiga
olmaslik)
|
| |
